Zespół Marfana – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowanie

Zespół Marfana – przyczyny i występowanie

Zespół Marfana (ang. Marfan syndrome, MFS) jest to uwarunkowana genetycznie choroba, której objawy spowodowane są nieprawidłowościami w tworzeniu struktury kolagenu – podstawowego budulca tkanki łącznej. Pierwszego opisu typowych dla schorzenia zaburzeń kostnych dokonał w 1896 roku francuski pediatra Antoine Bernhard-Jean Marfan. Najbardziej charakterystyczne objawy dotyczą patologii w obrębie układu kostnego, układu krążenia oraz gałek ocznych.

Informacje, które są wykorzystywane przez komórki ludzkiego organizmu do swojego rozwoju i prawidłowego funkcjonowania, a nawet kontrolowanej śmierci, zapisane są w przy pomocy DNA, czyli kwasu dezoksyrybonukleinowego. Informacje przekazywane z pokolenia na pokolenie zapisane są w postaci genów. Każda informacja, czyli gen, opisana jest przez parę elementów, jeden z nich pochodzi od matki, a drugi od ojca. DNA w jądrze komórkowym układa się w chromosomy. Każda komórka, oprócz plemników i komórek jajowych, ma 46 chromosomów, 23 od matki i 23 od ojca.

Zespół Marfana należy do chorób monogenowych, czyli uzależnionych od mutacji jednego genu. To mutacja w położonym na ramieniu długim chromosomu 15 genie FBN1 (który odpowiada za kodowanie białka zwanego fibryliną) jest bezpośrednią przyczyną choroby. Gen fibryliny jest bardzo interesujący, gdyż należy do grupy genów plejotropowych, czyli takich, w których jedna mutacja powoduje wystąpienie kilku pozornie niemających ze sobą związku cech.

Ogólna częstość występowania choroby to 5 przypadków na 100 000 urodzeń. W większości przypadków dziedziczenie choroby Marfana odbywa się w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że wystarczy, aby jedno z rodziców było chore, aby ryzyko urodzenia chorego dziecka wynosiło 50 proc.

Ocenia się jednak, że około ¼ przypadków choroby jest skutkiem nowo powstałej mutacji. W takiej sytuacji parze zdrowych rodziców może urodzić się chore dziecko. Sytuacje takie zdarzają się jednak bardzo rzadko – według szacunków na 1 milion gamet (czyli plemników i komórek jajowych) mutacja pojawi się w pięciu z nich.

Zespół Marfana – objawy

Choroba Marfana ma bardzo rozbudowany i wieloukładowy obraz kliniczny. W większości przypadków możliwie jest rozpoznanie zespołu Marfana u noworodka – typowa jest smukła sylwetka oraz nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Badanie patologii w obrębie różnych układów może potwierdzić diagnozę.

Do najbardziej charakterystycznych objawów należą patologie układu kostno-stawowego i wady postawy. Są to:

• arachnodaktylia (czyli pająkowatość palców) – oznacza długie i cienkie palce dłoni, jak i stóp,
• brak możliwości wykonania pełnego wyprostu w stawach łokciowych,
• dolichoencefalia (czyli wydłużona czaszka),
• dolichostenomelia (nadmiernie długie kończyny górne i dolne),
• nadmierna ruchomość w stawach,
• nadmierny przeprost kciuka,
• nasilona lordoza lędźwiowa,
• płaskostopie,
• rozpiętość ramion większa niż wzrost,
• skolioza,
• smukła sylwetka,
• wiotkość ścięgien dłoni i stóp,
• wysoki wzrost,
• wysoko wysklepione podniebienie twarde,
• zaburzenia kształtu klatki piersiowej,
• zwichnięcie głowy kości udowej.

Zespół Marfana – wygląd twarzy

W zespole Marfana twarz przybiera dość charakterystyczny wygląd. Jest wyraźnie pociągła, natomiast szczęka – wąska. Z powodu stłoczenia zębów w jamie ustnej, często istnieje konieczność wybiórczego ich usunięcia. Zdarza się, że zespół Marfana u dziecka wiąże się z występowaniem niebieskawych twardówek. Mimiczne mięśnie twarzy są wiotkie, przez co dziecko ślinie się nawet do 4. roku życia.

Zespół Marfana a serce

Drugą dużą grupą cech charakterystycznych dla zespołu Marfana są objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego. Do problemów z sercem w zespole Marfana należą:

• niedomykalność zastawki dwudzielnej,
• niedomykalność zastawki trójdzielnej,
• patologiczne poszerzenie innych tętnic,
• poszerzenie opuszki aorty i aorty wstępującej,
• poszerzenie aorty zstępującej,
• poszerzenie pnia płucnego,
• tętniaki aorty,
• wypadanie płatka zastawki dwudzielnej, czyli mitralnej,
• zwapnienia zastawki dwudzielnej.

Zespół Marfana – objawy oczne

Do grupy trzech najbardziej dotkniętych chorobą części ciała należy również narząd wzroku. Oczne objawy zespołu Marfana, to:

• krótkowzroczność,
• odwarstwienie siatkówki,
• obustronne podwichnięcie soczewki,
• przemieszczenie soczewki do wnętrza gałki ocznej,
• spłaszczenie rogówki,
• wydłużenie gałki ocznej w wymiarze przednio-tylnym.

Wstępują również inne cechy, takie jak wiotkość skóry, częste występowanie przepuklin czy rozedma płuc.

Najniebezpieczniejsze dla życia są patologie w obrębie naczyń krwionośnych. Wytwarzające się tętniaki w razie rozwarstwienia czy pęknięcia stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Ze względu na kaliber naczynia najniebezpieczniejsze są tętniaki aorty. Pęknięcie tętniaka, który dotyczy naczynia tętniczego w mózgu może spowodować udar krwotoczny ze wszystkimi jego konsekwencjami do zgonu włącznie. Oczywiście wystąpienie wszystkich wymienionych objawów u jednej osoby raczej się nie zdarza.

Zespół Marfana – badania, kryteria, różnicowanie

Diagnostyka zespołu Marfana oparta jest o badania lekarskie i badania dodatkowe, takie jak echokardiografia czy badania radiologiczne. Narzędziem służącym do postawienia rozpoznania po zebraniu koniecznych informacji są kryteria z Gandawy. Dzielą one objawy na duże i małe oraz określają, ile i które muszą wystąpić, aby postawić trafną diagnozę. W przypadku niecharakterystycznego obrazu klinicznego konieczne może być wykonanie badań genetycznych, które w jednoznaczny sposób umożliwią postawienie diagnozy.

W rozpoznaniu choroby wykorzystuje się także test kciuka. Pacjent składa dłoń w taki sposób, aby palce zakryły kciuk, który wystaje poza ich krawędź. Pozwala to ocenić długość kości oraz elastyczność stawów.

Schorzenia, z którymi różnicowana wymaga zespół Marfana to również choroby o podłożu genetycznym. Niektóre z nich to:

• dystrofia miotoniczna,
• homocystynuria,
• marfanoidalny zespół nadmiernej ruchomości stawów,
• opóźnienie umysłowe z cechami marfanoidalnymi, sprzężone z chromosomem X,
• rodzinna dwupłatkowa zastawka mitralna,
• rodzinne wypadanie płatka zastawki mitralnej,
• rodzinne zwichnięcie soczewki oka,
• zespół Ehlersa–Danlosa,
• zespół Klinefeltera,
• zespół Loeysa–Dietza.

Zespół Marfana – leczenie i rokowanie

Leczenie omawianej choroby tkanki łącznej można podzielić na farmakologiczne i operacyjne. Zachowawcze leczenie zespołu Marfana przy pomocy leków ma na celu ograniczenie szybkości wzrostu szerokości aorty. Leki z wyboru to środki blokujące receptory beta. Lekami drugiego rzutu są blokery kanałów wapniowych z grupy niedihydropirydynowych. Ze względu na duże zagrożenie, jakie stanowi pęknięcie tętniaka aorty, preferowanym działaniem jest prewencja.

Ma ona zastosowanie również w postępowaniu chirurgicznym. Polega ono na zaplanowanym zabiegu kardiochirurgicznym podczas którego choremu wymienia się jego własną opuszkę aorty na protezę tej części tętnicy głównej. W ograniczonych przypadkach jednoczasowo wszczepia się również protezę zastawki aortalnej.

W zespole Marfana rehabilitacja stosowana jest celem wzmocnienia mięśni brzucha i grzbietu, a także poprawy funkcjonowania układu oddechowego.

Aktualnie średnia długość życia chorych z zespołem Marfana wynosi około 55–65 lat.