Amoniak we krwi – wskazania, przebieg badania, normy i wyniki

Co to jest amoniak?

Przemiany metaboliczne aminokwasów zawartych w przyjmowanych pokarmach przez człowieka, prowadzą do powstania amoniaku w organizmie. Proces ten zachodzi w świetle przewodu pokarmowego. Niezbędna do tego celu jest fizjologiczna flora bakteryjna bytująca w przewodzie pokarmowym. Deaminacja, czyli wyeliminowanie grupy aminowej (-NH₂) z aminokwasów prowadzi do produkcji amoniaku, który następnie w wątrobie syntetyzowany jest do mocznika i w tej postaci zostaje przetransportowany do nerek, a stamtąd z moczem usunięty z organizmu.

Zaburzenia metabolizowania amoniaku prowadzące do encefalopatii

W warunkach kiedy w organizmie panuje fizjologiczne pH, amoniak we krwi występuje przeważnie w postaci jonów NH₄ ⁺. Wzrost amoniaku we krwi spowodowany jest zaburzeniem przemiany mocznika na którymś z etapów.

Amoniak ma zdolność przenikania bariery krew-mózg. W przypadku kiedy amoniak nie jest prawidłowo metabolizowany przez wątrobę i usuwany przez nerki w postaci mocznika kumuluje się w mózgu prowadząc do powstania encefalopatii. W przebiegu encefalopatii dochodzi do:

• zaburzeń poznawczych,
• dezorientacji,
• zmian neurologicznych,

Może pojawić się splątanie, nadmierna senność, która następnie może przejść w śpiączkę. W najgorszym wypadku encefalopatia finalnie prowadzi do zgonu.

Wskazania do oznaczenia amoniaku we krwi

Oznaczenie amoniaku we krwi przeprowadza się:

• w podejrzeniu ostrej lub przewlekłej niewydolności wątroby, prowadzącej do upośledzenia funkcji tego narządu,
• u pacjentów z nadciśnieniem wrotnym,
• u pacjentów z marskością wątroby ,
• u pacjentów z encefalopatią wątrobową , czyli u takich pacjentów z chorobami wątroby, u których dochodzi do zaburzeń funkcjonowania centralnego układu nerwowego,
• w kontroli leczenia encefalopatii wątrobowej,
• w celu określenia bloku metabolicznego w cyklu mocznikowym,
• w podejrzeniu zaburzeń metabolicznych u noworodków,
• w nadmiernym procesie rozkładu zachodzącym w jelitach.

Jak wykonuje się badanie amoniaku we krwi i jak przygotować się do badania?

Pacjent na oznaczenie amoniaku we krwi powinien zgłosić się na czczo.

Do wykonania oznaczenia amoniaku we krwi potrzebna jest próbka krwi uzyskana od pacjenta. Dogodnym miejscem pobrania krwi jest żyła łokciowa położona w dole łokciowym po wewnętrznej stronie kończyny górnej. Na początku należy odpowiednio odkazić miejsce pobrania, następnie cienką igłą wkłuć się do naczynia żylnego. Krew pacjenta aspiruje się do jednorazowej strzykawki. Po zakończeniu miejsce ukłucia należy ucisnąć jałowym gazikiem.

Badanie amoniaku we krwi u dzieci

U małych dzieci zezwala się na nacięcie skóry cienkim nożykiem (lancetem) i umieszczenie wypływającej krwi w probówce. Materiał do oznaczenia amoniaku we krwi oddaje się do analizy.

Amoniak we krwi - normy

Normy oznaczenia amoniaku we krwi są zależne od płci. Prawidłowe wyniki powinny mieścić się w granicach dla:

• mężczyzn – 27–102 µg/dl, (16-60 µmol/l),
• kobiet – 19–87 µg/dl, (11-51 µmol/l).

Wyniki badania amoniaku we krwi - podwyższony poziom amoniaku we krwi

Podwyższony poziom amoniaku we krwi może wskazywać na różne schorzenia.

Choroby wątroby

Wzrost amoniaku we krwi powyżej normy może wskazywać na choroby wątroby i jej nieprawidłowe funkcjonowanie. Jak wspomniano wcześniej, wątroba bierze udział w przemianie amoniaku w mocznik, który następnie jest usuwany przez nerki. W wyniku niewydolności wątroby przemiana ta nie zachodzi lub jest upośledzona, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu poziomu amoniaku we krwi.

Poniżej przedstawione są wyniki liczbowe odnoszące się do poszczególnych stanów wywołanych wzrostem amoniaku we krwi:

• powyżej 150 µg/dl – ciężkie uszkodzenie wątroby z objawami encefalopatii,
• powyżej 300 µg/dl – śpiączka wątrobowa.

Defekty genetyczne

Inną przyczyną podwyższonego poziomu amoniaku we krwi są defekty genetyczne, które prowadzą do niedoborów enzymatycznych biorących udział w przemianie amoniaku w wątrobie. U noworodków mogą być to wrodzone niedobory albo defekty enzymatyczne cyklu mocznikowego.

Zaburzenia pracy nerek

Nieprawidłowe funkcjonowanie nerek w przebiegu ostrej lub przewlekłej choroby nerek również jest przyczyną wzrostu amoniaku we krwi. W wyniku niedostatecznego usuwania mocznika przez nerki dochodzi do kumulacji amoniaku we krwi.

Zespół Reye'a

Do wzrostu amoniaku we krwi dochodzi także w przebiegu zespołu Reye’a . Jest to groźne schorzenie obarczone dużą śmiertelnością. Jest związane z rozlanym uszkodzeniem mitochondriów. Prócz wysokiego amoniaku we krwi, w zespole tym występuje hipoglikemia, wysokie stężenie mleczanów, a także wzrost aminotransferaz.

Inne przyczyny wysokiego amoniaku we krwi

Innymi przyczynami, które prowadzą do wzrostu amoniaku we krwi jest palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu , a także nadmierny wysiłek w wyniku, którego mięśnie produkują amoniak. Źródłem amoniaku są również białka uwolnione w jelicie podczas rozpadu komórek krwi pochodzących z krwawienia do przewodu pokarmowego .

Obniżony poziom amoniaku we krwi

Obniżenie stężenia amoniaku we krwi występuje w niewielu przypadkach. Stan ten jest związany z nieprawidłowym ciśnieniem tętniczym krwi. Amoniak poniżej dolnej granicy normy może występować w przypadku nadciśnienia pierwotnego, którego przyczyna nie jest znana, albo w przypadku nadciśnienia złośliwego.