Berberys zwyczajny – właściwości lecznicze i zastosowanie

Berberys – właściwości

Berberys zwyczajny/pospolity (Berberis vulgaris), potocznie nazywany kwaśnicą pospolitą, to krzew osiągający wysokość ok. 2 m. Ma żółte kwiaty, z których powstają czerwone owoce. W Polsce rośnie przede wszystkim w ogródkach działkowych jako roślina ozdobna.

Kiedyś wykorzystywano głównie korzeń berberysu i gałęzie, ale wiązało się to z uszkodzeniem rośliny. Obecnie powszechnie są wykorzystywane owoce i liście berberysu. Głównym składnikiem czynnym jest berberyna (1,5–2 proc.) wykazująca działanie przeciwpierwotniakowe, przeciwbakteryjne, a także spazmolityczne (rozkurczające mięśnie gładkie), żółciopędne i przeciwzapalne.

Właściwości lecznicze berberys zawdzięcza berbaminie i kryptopinie, które wpływają korzystnie na układ sercowo-naczyniowy poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i regulację pracy serca. Niektóre alkaloidy zawarte w berberysie zwyczajnym ograniczają wchłanianie i zwiększają wydalanie lipidów i cholesterolu z jelit oraz działają antyoksydacyjnie i przeciwmiażdżycowo. Natomiast protopina i palamatyna działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, podobnie jak berberyna.

Właściwości prozdrowotne związane są także z zawartym w nim polifenolom – antocyjanom i flawonoidom, które mają działanie przeciwutleniające, a to przekłada się na działanie antynowotworowe i ochronne na ściany naczyń krwionośnych. Owoce berberysu zawierają garbniki, które działają przeciwzapalnie i ściągająco, co ma zastosowanie w biegunce. Zawarte substancje czynne w berberysie zwyczajnym działają hipoglikemicznie, co może być wykorzystane w terapii cukrzycy. Hamują α-glukozydazę zmniejszając wchłanianie glukozy z jelit do krwi, a także poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę. Może także pozytywnie wpływać berberys na trądzik, zmniejszając stan zapalny oraz ilość wykwitów na skórze.

Berberys – zastosowanie

Berberys zwyczajny ma zastosowanie zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrzne. W postaci nalewek i odwarów. Po wcześniejszym rozcieńczeniu, można stosować je na skórę oraz na błony śluzowe. Berberys pospolity działa na trądzik, stany zapalne skóry, odczyny alergiczne i drobne rany oraz stany zapalne błony śluzowej gardła. Wewnętrznie wykorzystuje się napary i odwary z owoców berberysu. Przy dłuższym stosowaniu sprawdzić się mogą wyciągi alkoholowe. Owoce wykorzystuje się także do domowych przetworów w postaci dżemów, soków i nalewek.

Można się spotkać z informacją, że owoce berberysu są trujące. Zawierają one alkaloidy, które mogą się kumulować w wątrobie i mięśniu sercowym. Dodatkowo może zwiększać uwalnianie bilirubiny powodując żółtaczkę. Uważa się jednak, że stosowanie kwaśnicy pospolitej w tradycyjnych dawkach nie jest toksyczne. Przeciwwskazaniem do spożywania berberysu jest ciąża i karmienie piersią.

Berberys zwyczajny na gronkowca

Berberys zwyczajny zawiera substancje czynne wykazujące działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i przeciwzapalne, co może mieć zastosowanie w rożnych infekcjach. Zawarte w tej roślinie alkaloidy izochinolinowe typu protoberberyny wykazują szczególną aktywność przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, do których należą m.in. ziarenkowce jak gronkowiec złocisty (Staphylococcus ureus).

Berberys będzie działać zarówno bakteriostatycznie, jak i bakteriobójczo. Badania dowodzą jednak, że w porównaniu z innymi roślinami leczniczymi, działanie kwaśnicy pospolitej jest umiarkowane. Warto jednak wspomagać terapię podstawową. Można stosować wewnętrznie w postaci kapsułek z wyciągiem z owoców berberysu lub jako wodne napary. W przypadku stosowania zewnętrznego na zmiany skórne, należy je przemyć lub nałożyć okład z naparu.

Herbata i nalewka z berberysu

Powszechnie stosowana jest herbata z berberysu, a także nalewka. Pierwsza opcja jest wygodniejsza – wystarczy zaparzyć surowiec 10–15 min. Większość herbat stanowi produkt złożony i zawiera także inne rośliny.

Wykonując nalewkę z berberysu warto ekstrahować surowiec alkoholem jak najdłużej. W ten sposób przejdzie więcej polifenoli z owoców berberysu do alkoholu. Czas jednak może wpłynąć na barwę nalewki, ponieważ zmniejsza się stężenie antocyjanów, które są odpowiedzialne za pożądaną barwę nalewki.

Jak ją wykonać? Owoce należy umyć i rozgnieść. Kolejno w stosunku 1:5 zalać alkoholem 40 proc. – najlepiej w słoiku. Zostawić na kilka tygodni (4–6) w zacienionym miejscu. Po upływie tego czasu przecedzić przez sito ze złożoną gazą.

Berberys zwyczajny – cena i gdzie kupić?

Gdzie kupić berberys zwyczajny? Można go dostać w sklepach zielarskich stacjonarnych i internetowych. Koszt produktu jest różny i zależy od postaci preparatu. Cena berberysu zwyczajnego w kapsułkach lub tabletkach wynosi 30–50 zł za 60 kapsułek. Gotowe nalewki z kory bądź owoców mogą kosztować 50–70 zł za 100 ml. Cena za surowce suszone berberysu – owoce i kora, kształtuje się w granicach 7–16 zł za 100 g.

Przed zastosowaniem każdego z preparatów należy zapoznać się z dawkowaniem. Każdy produkt może mieć inną zawartość wyciągu berberysu lub jego substancji czynnych. W aptekach berberys zwyczajny może być również dostępny, ale najczęściej tych internetowych.

Owoce berberysu zwyczajnego oraz inne jego surowce zawierają wiele aktywnych substancji działających korzystnie na organizm – przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwpierwotniakowo. Mogą wspomóc układ trawienny, gospodarkę lipidową, a także węglowodanową. Berberys można kupić głównie w sklepach zielarskich w rożnej postaci – kapsułki, zioło pojedyncze i wyciągi alkoholowe.