Głowa meduzy – czym jest, jakie są przyczyny, objawy i leczenie?

Głowa meduzy a krążenie wrotne i oboczne

Wątroba to narząd miąższowy, którego unaczynienie jest jednym z najbardziej nietypowych w ludzkim organizmie. W przypadku wątroby mamy do czynienia z podwójnym ukrwieniem, które zapewniane jest przez żyłę wrotną, a także tętnicę wątrobową. Krążenie wrotne, nazywane również unaczynieniem czynnościowym, odpowiedzialne jest m.in. za przenoszenie substancji odżywczych, które trafiają do krwi z żołądka i jelit. Stwierdzenie podwyższonego ciśnienia w tym układzie obliguje lekarza do zdiagnozowania schorzenia określanego jako nadciśnienie wrotne.

Nadciśnienie to jest jednym z najważniejszych powikłań marskości wątroby, czyli stanu, w którym chora wątroba jest przebudowana (posiada m.in. nieprawidłowe guzki regeneracyjne oraz dużą ilość tkanki włóknistej). Efektem podwyższonego ciśnienia jest krążenie oboczne, do powikłań którego zaliczamy m.in. głowę meduzy oraz żylaki przełyku.

Marskość wątroby to schorzenie o zróżnicowanej etiologii. Jedną z głównych przyczyn jej występowania jest nadużywanie alkoholu, jednak pojawić może się ona również jako powikłanie wirusowego zapalenia wątroby, czy też w przypadku długotrwałego zażywania leków hepatotoksycznych (uszkadzających wątrobę).

Czym jest nadciśnienie wrotne w wątrobie?

Nadciśnienie wrotne to, jak już zostało wspomniane, podwyższone ciśnienie panujące w żyle wrotnej wątroby. Ciśnienie przekraczające 12 mm Hg (według niektórych autorów 13 mm Hg) jest przyczyną powstawania tzw. krążenia obocznego, czyli krążenia, które omija zmienioną żyłę. Do wytworzenia unaczynienia obocznego (lub poszerzenia już fizjologicznie występujących połączeń) dochodzi zazwyczaj w przebiegu marskości wątroby, jednak nie jest to jedyny stan, w którym możemy je obserwować (dochodzi do niego również w przypadku zwężenia światła naczynia, np. przez guz czy inną zmianę organiczną).

Do najczęściej obserwowanych typów krążenia obocznego zaliczyć możemy:

• zespolenia przełykowe, których powikłaniem są żylaki przełyku,
• zespolenia odbytnicze, będące przyczyną żylaków odbytu.

Rzadziej występującymi połączeniami są zespolenia pępkowe, których wynikiem jest głowa meduzy na brzuchu. W diagnostyce klinicznej często obserwowane są również innego typu zespolenia naczyniowe, jednak nie mają one tak dużego znaczenia klinicznego, jak połączenia wyżej wymienione.

Ponadto objawy nadciśnienia wrotnego obejmują:

• wodobrzusze (gromadzenie się płynu w jamie otrzewnej),
• splenomegalię, czyli powiększenie śledziony,
• inne powikłania związane z wytworzeniem krążenia obocznego.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Co to jest głowa meduzy?

Głowa meduzy, czyli caput medusae, to poszerzenie żył okołopępkowych lub żył wewnętrznych zlokalizowanych na ścianie brzucha. W związku z tym w przypadku objawu meduzy wyróżnić możemy dwa jego rodzaje:

• głowa meduzy wewnętrzna, czyli poszerzenie żył okołopępkowych;
• głowa meduzy zewnętrzna, czyli poszerzenie żył wewnętrznej ściany jamy brzusznej.

Głowa meduzy w marskości wątroby pojawia się najczęściej bardzo późno, ze względu na fizjologiczną predyspozycję do tworzenia innego typu zespoleń i poszerzeń istniejących już układów naczyniowych. Głowa meduzy przy pępku nie jest więc zbyt często spotykanym objawem nadciśnienia wrotnego wątroby.

Jak wygląda głowa meduzy?

Objawy chorej wątroby na skórze (różnego typu) mogą występować w każdym stadium schorzenia. Do najczęściej spotykanych zaliczamy oczywiście wylewy podskórne (potocznie nazywane siniakami) oraz wybroczyny. Rzadziej spotykana jest głowa meduzy. Na skórze brzucha jest ona widoczna jako niebieskawe (lub sinawe) poszerzenie naczyń krwionośnych typu żylnego. W bardziej nasilonych stadiach choroby żyły te są dobrze badane palpacyjnie (dotykiem), a także bardzo często widoczne jest ich wychylenie ponad powierzchnię skóry jamy brzusznej.

W przypadku głowy meduzy wewnętrznej zmiany widoczne są zazwyczaj podczas obrazowego badania wątroby. Zazwyczaj jest to ultrasonografia jamy brzusznej z funkcją colour-doppler. Skórne objawy problemów z wątrobą mogą być w początkowej fazie marskości wątroby niewidoczne, o czym należy pamiętać. Leczenie tego objawu jest tożsame z terapią choroby go wywołującej.

Przy diagnozowaniu głowy meduzy lekarze bardzo często wykrywają także objaw Cruveilhiera (Cruveilhier-Baumgarten syndrome). Stwierdza się szmer przepływającej krwi w widocznych żyłach krążenia obocznego. Świadczy to o nasileniu zmian. Rokowanie jest wówczas niekorzystne.