Niedodma – przyczyny, rodzaje, objawy, badania, leczenie, rokowanie

Niedodma płuc a rak

Zapadnięcie płuca, niedodma (atelectasis), to zmniejszenie objętości powietrza w miąższu płucnym. Może ona dotykać małego fragmentu płata, lecz także obejmować całe płuco. U osób dorosłych najczęściej pojawia się na skutek nagromadzonego powietrza bądź płynu wysiękowego w jamie opłucnej. Schorzenia te powodują, że płuco nie rozpręża się swobodnie podczas oddychania i ulega zapadnięciu pod wpływem wywołanego ucisku. W wynikach badania obrazowego pacjenci mogą natknąć się na np. na wynik wskazujący na płytkę niedodmy w polu dolnym płuca lewego.

Zaniepokojeni pacjenci pytają często, czy niedodma to rak? Nie, chociaż zamknięcie oskrzela może być sprowodowane przez rosnący guz nowotworowy, ale także w wyniku pojawienia się w nim innej przeszkody (najczęściej ciała obcego). Tym samym dochodzi do całkowitego zamknięcie jego światła, czyli głównej drogi przepływu powietrza do płuca, co również prowadzi do niedodmy. W tym przypadku pojawi się ona dopiero po kilkunastu godzinach, gdy całe wcześniej zgromadzone powietrze zostanie zresorbowane z dróg oddechowych.

U osób dotkniętych niedodmą płuc w pierwszej kolejności widoczny będzie spłycony, przyśpieszony oddech. Wykonanie w tym momencie prostego badania radiologicznego jest wystarczające do postawienia prawidłowej diagnozy.

Nikiedy mamy również do czynienia z niedodmą płuc u noworodka (ze zbyt mała masą urodzeniową) czy wcześniaka. Wówczas pojawiają się zaburzenia oddychania u dziecka.

Niedodma – jakie są przyczyny?

Bezpowietrzność tkanki płucnej (niedodma płucna) może być wywoływana praktycznie przez wszystko, co uniemożliwia pełne wypełnianie płuc podczas oddechu. Najogólniej można ją podzielić na niedodmę wywołaną niedrożnością oskrzela (obstrukcyjną) i niedodmę z ucisku (nieobstrukcyjną).

Niedodma obturacyjna (resorpcyjna)

Przyczyny niedodmy resorpcyjnej obstrukcyjnej mogą wynikać z niżej opisanych przypadków.

• Nadmierne gromadzenie śluzu w drogach oddechowych – występuje najczęściej u pacjentów po zabiegach medycznych, u których niezbędne okazało się zastosowanie znieczulenia ogólnego. Podawane wtedy leki osłabiają czynność mięśni oddechowych oraz uniemożliwiają prawidłowe odprowadzenie nadmiernie zgromadzonej wydzieliny z powodu osłabienia odruchu kaszlu. Gromadzący się śluz może zaczopować drogi oddechowe. Podobne zjawisko obserwowane jest u osób cierpiących na mukowiscydozę – genetyczną chorobę, w której dochodzi do produkcji surfaktantu (lipidowej substancji utrzymującej pęcherzyki płucne w stanie rozprężenia) o wzmożonej gęstości. Natomiast występowanie niedodmy u wcześniaków ma związek z niedoborem surfaktantu, gdyż pęcherzyki płucne nie mogą się wtedy prawidłowo rozprężyć (jest to tzw. mikroniedodma).
• Przyczyną niedodmy u dzieci może być ciało obce w oskrzelu. We wczesnym okresie swojego życia umieszczają one zabawki, ich elementy lub też inne przedmioty w ustach. Niejednokrotnie skutkuje to połknięciem bądź zaaspirowaniem przedmiotu do dróg oddechowych. W przypadku dorosłych czynnikiem blokującym drzewo oskrzelowe może być nieprawidłowo połknięty kęs pokarmu.
• Choroby dróg oddechowych – są to przede wszystkim rosnące guzy nowotworowe, które swoją masą mogą całkowicie blokować światło oskrzeli. Częste, nawracające choroby zapalne górnych dróg oddechowych mogą być także powodem ich bliznowacenia i tym samym powodem zmniejszenia ich przekroju.
• Urazy klatki piersiowej, w których krew z uszkodzonego naczynia trafia bezpośrednio do płuc, a osoba poszkodowana nie może jej swobodnie odkrztusić na zewnątrz.
• Niedodma po operacjach występuje czasami po zabiegach płuc.

Niedodma z ucisku (niedodma kompresyjna, nieobturacyjna)

Przyczyny niedodmy z ucisku to:

• patologie jamy opłucnowej – pojawienie się wcześniej wspomnianego powietrza bądź wysięku w jamie opłucnowej doprowadza do obkurczenia płuc, gdy ilość nagromadzonego powietrza bądź płynu jest duża (może wtedy dojść do ich całkowitego zapadnięcia),
• rosnące guzy nowotworowe – nie tylko blokują drogi oddechowe, ale położone w okolicach płuc uniemożliwiają ich pełne rozprężenie, doprowadzając do niedodmy części ich miąższu,
• przewlekłe stany chorobowe – w przypadkach, gdy chory jest leżący i wykazuje niską aktywność ruchową bądź z powodu bólu utrzymuje spłycony oddech, dochodzi do tymczasowej, niewielkiej, ustępującej niedodmy.

Można ponadto wyróżnić niedodmę z obkurczenia powstającą na skutek bliznowaceń w obrębie płuc, które ściągają ich miąższ i uniemożliwiają jego całkowite rozprężanie.

Niedodma płytkowa

W przypadku niedodmy płytkowej płuc dochodzi do zapadnięcia się miąższu płucnego w wyniku zmniejszenia się ciśnienia wewnątrz naczyń, które ulegają zwiotczeniu. Spadek ciśnienia spowodowany jest zatorem płucnym. Spada także produkcja surfaktantu spada, co przyczynia się do rozwoju niedodmy. Na zdjęciu RTG widoczne jest linijne zacienienie.

Zespół błon szklistych – niedodma pierwotna

Przyczyną jest tu niedobór wspomnianego wcześniej surfaktantu. Pierwotna niedodma stwierdzana jest zazwyczaj u noworodków i nosi nazwę zespołu błon szklistych. Dochodzi do zaburzeń oddychania u dziecka. W przypadku dorosłych niedodma pierwotna dotyka m.in. pacjentów z ciężką niewydolnością oddechową.

Niedodma – objawy zapadniętego płuca

Niedodmie może nie towarzyszyć żaden z objawów, gdy jest niewielka lub narasta w bardzo powolny sposób. Natomiast jeśli zajmie dużą część płuca, jej objawy mogą pojawić się nagle i być bardzo nasilone.

Dlatego naszą uwagę powinny zwrócić następujące objawy:

• szybki, płytki oddech – występujący u największej liczby pacjentów,
• kaszel,
• ograniczenie ruchomości klatki piersiowej podczas oddechu,
• sinica spowodowana słabym wysyceniem krwi w tlen,
• uczucie braku powietrza, duszność,
• przebarwienia na skórze,
• obniżona temperatura,
• ból w klatce piersiowej.

W przypadku niedodmy (zapadania się pęcherzyków płucnych) można zaobserwować także szybsze bicie serca.

Niedodma płucna – badania, rozpoznanie

Diagnostyka niedodmy opiera się o analizę zebranego od pacjenta wywiadu, obejmującego m.in. przebyte choroby układu oddechowego, urazy klatki piersiowej, nawyki pacjenta (szczególnie palenie papierosów). Lekarz już podczas samego oglądania chorego może stwierdzić wystąpienie odmy. Zaobserwuje niesymetrycznie rozszerzającą się klatkę piersiową (strona, po której miąższ płuca uległ zapadnięciu, będzie słabiej rozszerzała się podczas wdechu).

W rozpoznaniu niedodmy ważne miejsce zajmuje osłuchiwanie pacjenta. Wykaże liczne trzeszczenia bądź obszary praktycznie nieme. Oczywiście definitywne postawienie rozpoznania powinno zostać podparte badaniem obrazowym – najczęściej wystarczy RTG klatki piersiowej, choć w niektórych, bardziej skomplikowanych przypadkach niezbędne jest wykonanie dokładniejszego badania – tomografii komputerowej.

Zmiany niedodmowe płuc – leczenie

Leczenie niedodmy ma na celu przywrócenie pełnej funkcjonalności zapadniętego miąższu płuc. Dobór terapii związany jest z przyczyną wystąpienia choroby. Mała niedodma może ustąpić samoistnie, bez leczenia. Jeżeli jednak spowodował ją rozrastający się nowotwór, niezbędna będzie operacja w celu wycięcia samej zmiany bądź fragmentu albo całego płuca.

Niemniej przed zastosowaniem inwazyjnych metod należy spróbować:

• fizykoterapii obejmującej oklepywanie klatki piersiowej, częste odkasływanie, przyjmowanie pozycji ułatwiającej odpływanie nagromadzanego śluzu, a także ćwiczenia oddechowe,
• podawania leków rozszerzających drogi oddechowe, zmniejszających ilość produkowanej wydzieliny,
• podawania leków wykrztuśnych,
• podawania antybiotyków w celu leczenia infekcji dróg oddechowych,
• podawania tlenu przy trudnościach z oddychaniem.

W przypadku obecności ciała obcego w drzewie oskrzelowym wystarczająca okazuje się bronchoskopia, podczas której zalegający obiekt zostaje usunięty z drogi, którą powietrze przemierza przed trafieniem do płuc.

Niedodma – rokowanie i zapobieganie

Niedodma "wyklucza" z procesu oddychania część płuca. Powikłaniem takiego stanu rzeczy może być silna duszność czy zaburzenia pracy serca. W niektóych przypadkach, kiedy nie zostanie w porę udzielona pierwsza pomoc, odma może doprowadzić do śmierci.

Również zbyt późna pomoc w przypadku niedodmy płucnej powstałej w wyniku ucisku na oskrzela może skończyć się zgonem pacjenta. Rokowanie jest gorsze, kiedy niedodmie towarzyszy zapalenie płuc.

Z ostrym przebiegiem choroby mamy do czynienia, kiedy to pojawia się bezpowietrzność dotycząca miąższu płucnego, w wyniku czego może dojść do niewydolności płuca.

Zapobieganie niedodmie obejmuje m.in.: regulację masy ciała, regularne badania w przypadku kobiet w ciąży, unikanie wdychania pyłów, rzucenie palenia, profilaktykę powikłań chorób płuc i serca.