Formaldehyd – w czym się znajduje, szkodliwość

Czym jest formaldehyd?

Formaldehyd, inaczej aldehyd mrówkowy, to organiczny związek chemiczny z grupy aldehydów o ostrym, charakterystycznym zapachu. Powstaje podczas niepełnego spalania substancji zawierających węgiel (np. w trakcie procesu wędzenia pokarmów bogatych w białka), a na skalę przemysłową produkowany jest w procesie utleniania i uwodornienia metanolu (katalityczne utlenienie metanolu). Wykazuje między innymi właściwości bakteriobójcze.

Ze względu na swój szkodliwy wpływ na organizm ludzki zaliczany jest do toksycznych substancji zanieczyszczających atmosferę.

Jako składnik chemiczny (m.in. w kosmetykach czy produktach chemii gospodarczej) może być oznaczany kilkoma nazwami:

• Formalin,
• Oxymethylene,
• Methanal Methyl aldehyde,
• Methylene oxide,
• Morbicidacid.

Formaldehyd a formalina

Czy formaldehyd to to samo co formalina? Nie do końca. Formalina to roztwór wodny aldehydu mrówkowego, o stężeniu około 35-40%. Przyjmuje ona postać bezbarwnej cieczy o silnie toksycznych właściwościach, specyficznym zapachu oraz smaku. Wykazuje właściwości bakteriobójcze oraz dezynfekujące, dlatego w odpowiednim stężeniu (10%) formalina jest wykorzystywana między innymi do przechowywania preparatów biologicznych w medycynie oraz weterynarii.

Gdzie można znaleźć formaldehyd? Zastosowanie w przemyśle

Pomimo swojej toksyczności formaldehyd jest powszechnie stosowany w różnych gałęziach przemysłu, pozwalając uzyskać specyficzne właściwości określonych materiałów. Z tego względu jego roczna produkcja na świecie wynosi nawet kilkadziesiąt milionów ton. Najczęściej wykorzystywany jest on w branży meblarskiej do produkcji płyt wiórowych, a także w branży budowlanej.

Oprócz tego znalazł zastosowanie w:

• przemyśle kosmetycznym,
• przemyśle papierniczym,
• produkcji tworzyw sztucznych,
• produkcji środków czystości,
• przemyśle włókienniczym,
• przemyśle garbarskim.

Formaldehyd jest także składnikiem dymu tytoniowego.

Dlaczego formaldehyd jest zagrożeniem dla człowieka?

Zdecydowanie głównym źródłem formaldehydu w powietrzu atmosferycznym są spaliny samochodowe i utylizacja odpadów, dlatego często stanowi on składową tzw. pyłu zawieszonego. Ilości formaldehydu obecne w produktach codziennego użytku, papierniczych, kosmetykach czy na ubraniach są znikome i nie wywołują reakcji alergicznych i negatywnego wpływ na nasz organizm.

Co jednak w sytuacji, gdy wykrywane są wyższe wartości?

Formaldehyd wyjątkowo dobrze rozpuszcza się w wodzie, co ułatwia jego wchłanianie do naszego organizmu przez układ oddechowy. Może jednak przedostawać się do jego wnętrza także przez skórę lub układ pokarmowy. Z tego względu formaldehyd jest uznawany za jeden z najbardziej niebezpiecznych związków chemicznych. Jego wysokie stężenie powoduje charakterystyczną suchość w gardle, a także:

• katar i kaszel,
• wykazuje działanie drażniące na śluzówki dróg oddechowych,
• może powodować podrażnienie spojówek,
• zwiększa ryzyko rozwoju astmy oskrzelowej,
• podrażnia skórę,
• osłabia odporność organizmu,
• sprzyja obniżeniu płodności,
• wykazuje działanie rakotwórcze (jest kancerogenem z grupy B1),
• niekorzystnie oddziałuje na układ nerwowy.

Objawy zatrucia formaldehydem

W sprawie dopuszczalnych stężeń substancji takich jak formaldehyd wciąż trwają dyskusje i wprowadzane są nowe obostrzenia. W niektórych krajach jego stosowanie w wybranych gałęziach przemysłu (np. kosmetyce) jest całkowicie zabronione. W większości przypadków uznaje się, że bezpieczny dobowy dopuszczalny poziom formaldehydu w powietrzu nie powinien przekraczać 50 µg/m3. Jeżeli chodzi o zastosowanie formaldehydu w produkcji kosmetyków, nie powinien on stanowić więcej niż 5% lakierów do paznokci i 0,1% składu innych produktów kosmetycznych.

Ze względu na szkodliwość formaldehydu warto unikać źródeł jego zwiększonej emisji, a w sytuacji gdy dopuszczalne stężenie formaldehydu jest przekroczone, stosować odpowiednie środki ochrony osobistej. W dużych stężeniach formaldehyd jest bowiem silnie toksyczny. W przypadku narażenia drogą oddechową, do typowych objawów ostrego zatrucia formaldehydem należą:

• łzawienie,
• kaszel,
• trudności z oddychaniem,
• ból zlokalizowany za mostkiem,
• obrzęk krtani,
• skurcz oskrzeli,
• niewydolność oddechowa.

Z kolei przy zatruciach pokarmowych formaldehydem (najczęściej formaliną, czyli jego wodnym roztworem) zaobserwować możemy:

• nudności i wymioty,
• silny ból brzucha,
• biegunkę,
• pieczenie w gardle,
• utratę przytomności.

Natomiast przy kontakcie przez skórę zbyt duże stężenie formaldehydu wywołuje objawy oparzenia chemicznego, w tym ból i zaczerwienienie skóry.

W sytuacji gdy średnie dobowe stężenie formaldehydu w miejscu pracy, w pomieszczeniach mieszkalnych czy usługowych jest przekraczane jedynie nieznacznie, ale przez dłuższy okres czasu, może dojść do zatrucia przewlekłego, które objawia się:

• zmianami skórnymi o charakterze alergicznym,
• przewlekłym nieżytem gardła oraz krtani,
• rozwojem astmy oskrzelowej.

Jak się chronić przed działaniem formaldehydu?

W wielu przypadkach nie mamy wpływu na obecność formaldehydu w powietrzu atmosferycznym, gdyż stanowi on składnik wielu różnych tekstyliów, płyt wiórowych, płyt MDF, paneli i innych. Możemy jednak starać się polepszać jakość otaczającego nas w domu powietrza, między innymi poprzez:

• regularne wietrzenie mieszkania,
• rezygnację z kupna produktów zawierających aldehyd mrówkowy (mebli z nielaminowanej płyty wiórowej, farb, lakierów przemysłowych, niektórych klejów),
• wybór ubrań z dobrej jakości materiałów (jedwab, czysta bawełna, len),
• stosowanie oczyszczaczy powietrza z filtrami węglowymi (filtr w postaci granulek węgla aktywnego zatrzymuje toksyny takie jak formaldehyd),
• obecność w mieszkaniu roślin doniczkowych oczyszczających powietrze.