Terapia systemowa – początki

Podejście systemowe w psychoterapii zapoczątkował w pierwszej połowie XX wieku austriacki filozof Ludwig von Bertalanffy. Stworzył on OTS, czyli Ogólną Teorię Systemów. Zakłada ona, że poszczególne jednostki tworzą system i nieustannie na siebie oddziałują, co może prowadzić do konfliktów i nieporozumień.

Główne założenia terapii systemowej

Terapia systemowa opiera się na kilku ważnych filarach. Są to: badanie całego systemu (podejście holistyczne); zmiana relacji i komunikacji, a nie członków systemu; postrzeganie zachowań członków rodziny bądź grupy jako objawów; równość członków grupy; koncentrowanie się na mocnych stronach grupy oraz poszczególnych jej członków.

Badanie całego systemu (podejście holistyczne)

Terapię systemową wprowadza się w celu zbadania całego systemu, a nie jego członków. Poszczególne sesje terapeutyczne służą ocenieniu relacji między członkami rodziny albo członkami danej grupy, przeanalizowaniu zależności między nimi oraz przyjrzeniu się stosowanym stylom komunikacji i utrwalonym wzorcom zachowań.

Zmiana relacji i komunikacji, a nie członków systemu

Celem terapii systemowej nie jest zmiana wybranej osoby (np. tej, którą inni mogą postrzegać jako „trudną”), lecz zmiany w zakresie komunikacji oraz zależności pomiędzy członkami grupy.

Postrzeganie zachowań członków rodziny bądź grupy jako objawów

Terapia systemowa zakłada, że zachowanie poszczególnych jednostek funkcjonujących w systemie nie świadczy jedynie o ich cechach charakteru, ale stanowi objaw odczuwania negatywnych stanów emocjonalnych związanych z funkcjonowaniem w wybranej grupie.

Równość członków grupy

Aby psychoterapia systemowa przebiegała prawidłowo, członkowie grupy muszą być traktowani równo, tj. posiadać takie same prawo do mówienia o swoich emocjach i wyrażania swoich opinii. Rolą terapeuty jest prowadzenie spotkań w taki sposób, aby każdy z uczestników mówił o swoich spostrzeżeniach i trudnościach, a także uczestniczył w poszukiwaniu satysfakcjonujących rozwiązań.

Koncentrowanie się na mocnych stronach grupy oraz poszczególnych jej członków.

Systemowa terapia rodzinna polega między innymi na odnalezieniu mocnych stron członków grupy – takich jak otwartość, empatia czy łatwość wyrażania emocji, a następnie wykorzystanie ich w celu naprawy systemu.

Cele psychoterapii systemowej

Ogólnym celem systemowej terapii rodzinnej jest zidentyfikowanie problemów, które generują konflikty i napięcia oraz zredukowanie ich. Odbywa się to poprzez:

• zrozumienie perspektyw innych członków funkcjonujących w rodzinie;
• ujrzenie swoich zachowań w nowej perspektywie;
• rozpoznanie swoich mocnych stron, a następnie nauczenie się wykorzystywania ich w codziennych życiu, w różnych sytuacjach;
• poznanie nowych sposobów reagowania w sytuacjach konfliktowych;
• przekonanie członków grupy, że mają oni bezpośredni wpływ na funkcjonowanie całej rodziny;
• wzmocnienie zarówno pojedynczych jednostek, jak i całej grupy.

Na czym polega terapia systemowa?

Terapia systemowa polega na współpracy między specjalistą (psychoterapeutą) a rodziną bądź grupą, która potrzebuje pomocy. Pierwszym krokiem jest ustalenie jej największych problemów, a następnym – wyznaczenie najważniejszych celów.

Bardzo ważne jest, aby w terapii systemowej nie zabrakło nikogo z członków rodziny, ponieważ każdy z nich ma wpływ na to, jak ona funkcjonuje. Wielu psychoterapeutów zajmujących się terapią systemową porównuje to do efektu motyla – czasem nawet pozornie nieznaczące działania mogą powodować poważne zmiany. Bez możliwości spojrzenia na wszystkie te zależności określenie podłoża problemów jest znacznie utrudnione.

Po ustaleniu największych potrzeb grupy przychodzi czas na wprowadzenie zmian w komunikacji, wyrażaniu swoich uczuć oraz postrzeganiu zachowań innych – co oczywiście w dalszym ciągu odbywa się przy pomocy terapeuty.

Kto może skorzystać z terapii systemowej?

Terapia systemowa zazwyczaj wykorzystywana jest w pracy z rodzinami, w których pojawiają się różnego typu konflikty, trudności wychowawcze, patologie – ogólnie rzecz ujmując, sytuacje trudne.

Wymienić tu można między innymi:

• kryzysy rodzinne (wystąpienie choroby przewlekłej u któregoś z członków rodziny, uzależnienia, wypadek, śmierć członka rodziny, pogorszenie się sytuacji materialnej);
• rozwód rodziców;
• zaburzenia psychiczne (np. zaburzenia odżywiania) oraz choroby psychiczne;
• przemoc fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną,
• niewłaściwą komunikację w rodzinie (np. występowanie tematów tabu, tajemnic, nieustanne kłótnie),
• problemy wychowawcze (w terapii systemowej pracuje się również nad agresywnymi lub/i autodestrukcyjnymi zachowaniami u dzieci i młodzieży, sięganiem po używki, z buntem, płaczliwością);
• kłopoty małżeńskie (w terapii par często pracuje się nad oczekiwaniami i potrzebami, łagodzeniem konfliktów, a także sposobami okazywania uczuć),
• konflikty o innym podłożu.

Psychoterapia systemowa najczęściej stosowana jest w rodzinie, niemniej jak najbardziej można stosować ją również w przypadku innych systemów, takich jak:

• grupy przyjaciół,
• drużyny sportowe,
• grupy pracownicze,
• inne grupy w jakiś sposób ze sobą powiązane.

Oczywiście o tym, jaki rodzaj terapii będzie najlepszy dla danej grupy, ostatecznie decyduje psychoterapeuta. Może zdarzyć się również tak, że w przypadku jednej osoby, np. dziecka z objawami depresji, wskazane będą dodatkowe działania.

Jak przebiega terapia systemowa?

Sposób prowadzenia psychoterapii systemowej zależy od podejścia terapeuty. Istnieje kilka szkół, na których może się on opierać. Jedną z bardziej znanych jest ta uwzględniająca różne techniki terapeutyczne.

Wyróżnia się tutaj:

• psychoterapię systemową komunikacyjną – najistotniejsze jest w niej nauczenie zarówno rodziców, jak i dzieci, komunikowania się w sposób umożliwiający uniknięcie konfliktów oraz zrozumienie swoich potrzeb;

• psychoterapię systemową strukturalną – w tym przypadku komunikacja schodzi na dalszy plan. Najważniejsze jest ustalenie, jakie zachowania i używane wzorce są najbardziej szkodliwe w systemie;

• psychoterapię systemową strategiczną – taka terapia skupia się nie na szukaniu przyczyn zaburzonych relacji, lecz na wypracowaniu z terapeutą najlepszych rozwiązań. To szereg rad i wskazówek, które znajdą swoje zastosowanie w wybranym systemie w codziennym życiu.

Czas trwania terapii systemowej

To, jak długo będzie trwała psychoterapia systemowa, zależy od wielu czynników – to między innymi rodzaj problemów w rodzinie, potrzeby, które mają pojedyncze osoby czy stopień złożoności relacji. Może być to zarówno kilka tygodni, jak i miesięcy czy nawet lat.

Czas trwania pojedynczej terapii to najczęściej od 60 do 90 minut. Spotkania odbywają się raz w tygodniu albo rzadziej, jeśli wykracza to poza możliwości finansowe danej rodziny.

Terapię prowadzi się do czasu, w którym zauważy się widoczne zmiany w funkcjonowaniu systemu, czyli znaczącego zmniejszenia się wcześniej występujących trudności. O zakończeniu psychoterapii systemowej może zadecydować terapeuta – gdy uzna, że kondycja rodziny jest już znaczne lepsza, zrezygnować może również oczywiście sama rodzina.

Psychoterapia systemowa – cena

Cena psychoterapii systemowej uzależniona jest od różnych czynników – wielkości miasta, w którym ma się ona odbywać, czasu trwania jednej sesji, doświadczenia terapeuty zajmującego się terapią rodzinną oraz zainteresowania jego usługami, a także oczywiście od złożoności problemów danej rodziny. Niemniej zazwyczaj jest to od 200 zł do 400 zł za jedno spotkanie.