ASD a problemy w grupie rówieśniczej. Jak zaburzenie ze spektrum autyzmu wpływa na kontakty międzyludzkie?

Nastolatek z ASD w szkole

Okres dojrzewania bywa wyjątkowo ciężki dla młodzieży w spektrum autyzmu. Relacje z rówieśnikami stają się wtedy ważniejsze i bardziej skomplikowane niż kiedykolwiek. Jednocześnie to właśnie na tym etapie życia nastolatki z ASD najczęściej doświadczają odrzucenia przez grupę.
Badania wykazują, że najczęstszym powodem wyrzucenia na margines szkolnej społeczności jest:

• postrzeganie osób w spektrum autyzmu jako „dziwne”,
• problemy z komunikacją z rówieśnikami,
• brak zrozumienia panującej w danej grupie hierarchii.

Dzieci w spektrum częściej niż inne doświadczają także nękania w szkole, co dodatkowo przyczynia się do ich alienacji oraz niechęci do podejmowania ponownych prób kontaktu.

Większość nastolatków w spektrum uchodzi za słabych w sporcie, głównie ze względu na dyspraksję, nazywaną także „zespołem niezgrabnego dziecka”. Osoby z ASD częściej mają problemy z koordynacją ruchową i odpowiednim napięciem mięśni, co przyczynia się do niskich osiągnięć na lekcjach wychowania fizycznego. Warto zaznaczyć, że same lekcje zazwyczaj określane są przez uczniów o słabszej kondycji jako demotywujące czy wyczerpujące, co dodatkowo pogłębia ich przepaść pomiędzy wyjątkowo sprawnymi kolegami i powoduje zniechęcenie do podejmowania aktywności fizycznej poza szkołą.

Nastolatkowie z ASD częściej niż ich koledzy siedzą na lekcji w ławce sami lub z przypadkową osobą (większość uczniów zajmuje miejsce razem z kimś, kogo lubi). Przerwy częściej spędzają samotnie. To wszystko przyczynia się do powstania lęku, czasami skutkującego odmową chodzenia do szkoły lub wagarami.

Zobacz też: Jak radzi sobie uczeń z ASD?

Młodzież w spektrum autyzmu jest zazwyczaj osamotniona

Nastolatkowie z ASD zazwyczaj mają problem z nawiązaniem przyjaźni, nawet jeśli ich relacja z otoczeniem wygląda z boku „poprawnie”. W jednym z badań zdefiniowano przyjaźń jako „relację z osobą w podobnym wieku, z którą jest się zaangażowanym w dobrowolną aktywność (np. rozrywkę, wspólne hobby)”. Kryteriami przyjaźni były też obopólność relacji (a więc obie osoby powinny być zainteresowane podtrzymywaniem kontaktów ze sobą) oraz znajomość prywatna – a więc nieograniczająca się jedynie do aktywności w szkole czy na zorganizowanych zajęciach.

Przyjmując taką definicję przyjaźni, jedynie 8,1% młodych osób z ASD miało przynajmniej jednego przyjaciela. Dodatkowo, jedynie jedna czwarta badanych miała kolegę/koleżankę, z którymi utrzymywała relacje wyłącznie w szkole, a jedna piąta – czasem spotykała się z innymi w celach towarzyskich. Niemal połowa natomiast nie miała nikogo, kto spełniałby chociaż częściowe kryteria przyjaźni, tj. nie angażowała się w relacje lub aktywności z rówieśnikami zarówno w szkole, jak i poza nią.

Pomijając kwestie zawierania przyjaźni, nastolatkowie z ASD nie różnili się od rówieśników w kwestiach związanych z hobby czy aktywnością pozaszkolną. 75% z badanych chodziło na spacery lub ćwiczyło co najmniej raz w tygodniu, połowa poświęcała czas hobby, jedna trzecia uczestniczyła w obrzędach religijnych. Wyłania się z tego obraz wyobcowania, w jakim żyją dzieci i młodzież w spektrum autyzmu.

Przeczytaj również: Zespół Hellera – przyczyny, objawy, leczenie

Czy autyści potrzebują przyjaźni?

Istotną barierą dla nawiązania przyjaźni jest przekonanie rówieśników, że koledzy ze spektrum nie są zainteresowani nawiązywaniem relacji. Jest to jednak mit, wynikający z braku zrozumienia sposobu funkcjonowania osób z ASD.

Zdarza się, że osoby autystyczne wydają się niezainteresowane kontaktami z grupą, jednak w rzeczywistości często są przytłoczone hałasem czy dużym natężeniem silnych bodźców. Autyści zwykle kiepsko funkcjonują w dużej, niezorganizowanej grupie i szybko się wypalają lub nudzą na imprezach. Mogą także wysyłać niewerbalne sygnały, które będą niewłaściwie interpretowane – osoba, która unika kontaktu wzrokowego, może po prostu próbować uniknąć nadmiernej stymulacji lub chcieć bardziej skupić się na rozmowie.

To też może Cię zainteresować: Diagnoza dorosłych autystyków

Co osoby w spektrum autyzmu mówią o swoich doświadczeniach w szkole?

Nie każda osoba z ASD opisuje szkolne doświadczenia negatywnie, jednakże dla sporej części z nich przełom w kwestii zawierania przyjaźni czy budowania relacji z rówieśnikami przyszedł bardzo późno.
„Nawiązywanie relacji było dla mnie trudne – zawsze czułam się obok, poza nawiasem. Apogeum tego wszystkiego to było gimnazjum, gdzie zostałam klasowym wyrzutkiem. Oceny zawsze miałam takie sobie, ale egzaminy zaliczałam na najwyższych notach” – tłumaczy A., autystka. „Sporty grupowe były udręką, zaburzenia integracji sensorycznej, brak koordynacji oko-ręka czyniły ze mnie słabego gracza zespołowego, a wiadomo, że sport był ważny. Spełniałam się poza szkołą. Dopiero w technikum przyszła mała odwilż, tam już bardziej liczyła się oryginalność i zainteresowania. Nawiązałam pierwszą długoterminową przyjaźń, która trwa do dziś.”

Jako że autyści często tworzą relacje oparte na wzajemnych zainteresowaniach, często odmiennych od tych, które są popularne wśród kolegów, zdarza się, że nawiązują pierwsze przyjaźnie dopiero na etapie szkoły średniej, na studiach lub w pracy.

Jak pomóc młodzieży z ASD w zawiązywaniu przyjaźni?

Psycholodzy są zdania, że najlepszym sposobem jest promowanie zachowań inkluzywnych, czyli przeznaczonych dla wszystkich, już od wczesnego dzieciństwa.
W jednym badaniu naukowcy wyszkolili troje neurotypowych dzieci, aby promowały pozytywne umiejętności społeczne wśród innych dzieci, zarówno autystycznych, jak i neurotypowych. Wybrane dzieci miały pomagać innym w nawiązaniu wspólnej rozmowy czy zabawy. Doprowadziło to do stworzenia lepszych relacji w grupie.

Sporo osób w spektrum dobrze dogaduje się między sobą, dobrze jest więc pozwolić im poznać podobnych sobie kolegów i koleżanki. Także wspólna aktywność z innymi, zwłaszcza oparta o specjalnie zainteresowania, może okazać się niezwykle cenna. Przede wszystkim nie należy jednak naciskać czy nalegać na integracje z grupą, w której dana osoba nie czuje się dobrze. Relacje z innymi powinny być budowane na obopólnym zainteresowaniu i kompromisie, nie na próbach dostosowania autystycznego nastolatka do wymagań i preferencji normatywnych rówieśników.