Zapalenie wyrostka sutkowatego

Co to jest wyrostek sutkowaty?

Wyrostek sutkowaty to część kości skroniowej, znajdująca się do tyłu od małżowiny usznej. Jako element twarzoczaszki stanowi miejsce przyczepu ważnych mięśni. Ma specyficzną dla kości budowę, ponieważ zawiera tak zwane przestrzenie pneumatyczne, wypełnione powietrzem. Jest to bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania sąsiadującego z wyrostkiem ucha środkowego i wewnętrznego.

Niestety bliskość anatomiczna tych struktur wiąże się także z możliwością szerzenia się wszystkich procesów zapalnych, zwykle w kierunku od ucha na wyrostek sutkowaty. Z kolei zapalenie tkanek wyrostka sutkowatego może rozprzestrzeniać się w kierunku mózgoczaszki i struktur ośrodkowego układu nerwowego, między innymi opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Są to groźne schorzenia, wymagające intensywnego leczenia szpitalnego.

Wyrostek sutkowaty rozwija się głównie po urodzeniu. U noworodka jest nieznacznie rozwinięty, dopiero w czasie wzrostu dziecka przybiera ostateczne kształty i w znaczący sposób bierze udział w nadawaniu twarzy ostatecznych rysów.

Na czym polega zapalenie wyrostka sutkowatego?

Najczęściej do zapalenia wyrostka sutkowatego dochodzi w wyniku powikłania zapalenia ucha środkowego, jest to zresztą jedno z dwóch najczęstszych powikłań zapalenia ucha. Schorzenie to zdecydowanie częściej dotyka dzieci, zwłaszcza poniżej 10 roku życia, ale może także występować u dorosłych.

Zwykle mamy do czynienia z infekcją bakteryjną, która szerzy się drogą naczyń krwionośnych, chłonnych lub bezpośrednio poprzez sąsiadujące struktury anatomiczne. W czasach zanim na szeroką skalę zaczęto stosować antybiotyki, bakteryjne zapalenie ucha i wyrostka sutkowatego należało do częstych przyczyn zgonu u dzieci.

Zwykle zapalenie wyrostka sutkowatego rozwija się w sposób nagły, prowadząc u dzieci do ostrego zapalenia wyrostka sutkowa tego, z możliwymi powikłaniami w postaci ropni, uszkodzenia błony bębenkowej i innych struktur ucha. U niektórych osób dorosłych zarówno zapalenie ucha, jak i wyrostka sutkowatego mogą przebiegać pod postacią choroby przewlekłej, powodując nawracający, uciążliwy wyciek treści ropnej z przewodu słuchowego, a czasem upośledzenie słuchu.

Rozpoznawanie zapalenia wyrostka sutkowatego możliwe jest zwykle na podstawie badania fizykalnego oraz tomografii komputerowej lub rzadziej zdjęcia RTG. Wymienione techniki obrazowe umożliwiają uwidocznienie objętych procesem zapalnym przestrzeni pneumatycznych, szpiku i kości. W przypadku ropnego wycieku z przewodu słuchowego możliwe jest pobranie materiału na posiew i określenie bakterii odpowiedzialnej za infekcję.

Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego

Do najczęstszych symptomów, pojawiających się w przebiegu zapalenia wyrostka sutkowatego zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, należą:

• ból ucha i okolicy położonej do tyłu od małżowiny usznej,
• wyciek z przewodu słuchowego,
• okresowo lub stale występująca gorączka,
• zaburzenia słuchu,
• bóle głowy,
• zaczerwienienie i obrzęk tkanek nad wyrostkiem sutkowatym,
• obrzęk może powodować odstawanie małżowiny usznej.

Leczenie zapalenia wyrostka sutkowatego

Leczenie zapalenia wyrostka sutkowatego jest trudne i niejednokrotnie długotrwałe, ponieważ kość jest tkanką, do której antybiotyki docierają powoli i rozprzestrzeniają się mało efektywnie. W związku z tym zwykle trudno od razu uzyskać stężenie terapeutyczne w chorych tkankach. Antybiotyki są jednak podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu, dobiera się je zwykle na podstawie wyników posiewu.

Czasem lekarze decydują się na tak zwaną terapię sekwencyjną, czyli podawanie leku początkowo w postaci zastrzyków, a następnie przejście na postać doustną. Umożliwia to szybsze osiągnięcie pożądanego stężenia leku we krwi.

W przypadku nieskuteczności terapii antybiotykowej, konieczne bywa chirurgiczne nacięcie i drenaż tkanek objętych procesem zapalnym. W przypadku współistniejącego zapalenia ucha środkowego, stosuje się także drenaż jamy bębenkowej, m.in. przez tympanotomię, czyli nacięcie fragmentu przewodu słuchowego lub nacięcie błony bębenkowej.

W większości przypadków leczenie jest skuteczne i prowadzi do całkowitego powrotu do zdrowia, rzadziej zapalenie wyrostka sutkowatego ma tendencję do nawrotów. Jedynie w przypadku wystąpienia powikłań, zwłaszcza u osób obciążonych dodatkowymi czynnikami jak choroby ogólnoustrojowe czy zaburzenia odporności, przebieg może być niepomyślny.

Powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego

Do powikłań zapalenia wyrostka sutkowatego należą między innymi:

• ropień pod- lub nadtwardówkowy,
• zniszczenie fragmentu kości,
• porażenie lub niedowład nerwu twarzowego,
• przewlekłe uszkodzenie słuchu lub szumy uszne,
• ropień Bezolda,
• utrzymujące się zawroty głowy,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,
• zapalenie mózgu,
• ropień mózgu lub móżdżku,
• sepsa.

W razie pojawienia się objawów zapalenia wyrostka sutkowatego, należy koniecznie udać się do lekarza. Wizyta u lekarza jest konieczna także w przebiegu zapalenia ucha środkowego, kiedy zastosowane leczenie nie przynosi rezultatów, lub infekcja ma tendencje do nawracania. Zwykle taka sytuacja ma miejsce, jeśli pomimo stosowania antybiotyku, utrzymuje się gorączka, bóle głowy, pojawiają się wymioty lub objawy neurologiczne oraz obrzęk okolicy za uchem.

Szacuje się, że 75 % przypadków zapalenia wyrostka sutkowatego poddaje się typowemu leczeniu zachowawczemu, a około 30 % może wymagać interwencji chirurgicznej. Jednak właśnie ze względu na ryzyko powikłań, schorzenie to należy do chorób, których absolutnie nie należy bagatelizować.