Zapalenie ucha u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Zapalenie ucha u dziecka – przyczyny

Zapalenie ucha u dziecka w większości przypadków pojawia się w następstwie infekcji górnych dróg oddechowych. Czynnikiem wywołującym są najczęściej wirusy. Mogą one także ułatwiać nadkażenie bakteriami, które kolonizują jamę nosowo-gardłową. Do zakażenia ucha środkowego u dziecka najczęściej dochodzi przez trąbkę słuchową. Jest to struktura łącząca ucho środkowe z gardłem. Jej rola polega głównie na wyrównywaniu ciśnień w jamie bębenkowej (co umożliwia prawidłowe słyszenie) oraz na oczyszczaniu ucha środkowego przez transport złuszczonego nabłonka oraz obecnych tam drobnoustrojów do gardła, co chroni przed zapaleniem ucha.

Podczas infekcji górnych dróg oddechowych dochodzi do przekrwienia i obrzęku błony śluzowej nosogardła, w tym migdałków, które sąsiadują z ujściem gardłowym trąbki słuchowej. Powoduje to przytkanie tego ujścia. Ponadto błona śluzowa wyściełająca samą trąbkę również ulega przekrwieniu i obrzękowi, co prowadzi do zmniejszenia jej światła oraz upośledzenia ruchu rzęsek na powierzchni tej błony. Wszystkie te czynniki zaburzają funkcje trąbki, w tym ewakuację drobnoustrojów z ucha środkowego. W ten sposób wirusy, które wywołały pierwotną infekcję, powodują zapalenie ucha u dziecka.

W naturalnym przebiegu u niektórych dzieci ostre zapalenie ucha środkowego zaczyna ustępować samoistnie w ciągu doby, natomiast u zdecydowanej większości pozostałych trwa od 2 dni do tygodnia.

Najbardziej narażone na zachorowanie na zapalenie ucha są dzieci do 3 roku życia, a szczególnie niemowlęta w drugim półroczu życia. Wśród dzieci starszych i osób dorosłych do zapalenia ucha dochodzi znacznie rzadziej. Wynika to zarówno z budowy anatomicznej, która zmienia się wraz z wiekiem, jak i fizjologii oraz stanu odporności.

Zapalenie ucha u dziecka – objawy

Bardzo często zapalenie ucha u dziecka rozpoczyna się w trakcie infekcji górnych dróg oddechowych. Przy obecnym katarze i kaszlu nagle pojawiają się objawy ostrego zapalenia ucha środkowego. Jest to charakterystyczny obraz tej choroby.

Występuje ból ucha, czyli otalgia. U niemowląt ból objawia się pocieraniem lub pociąganiem ucha, natomiast dzieci starsze skarżą się na ból, który definiują w zależności od jego nasilenia – od uczucia dyskomfortu w obrębie ucha, aż do bardzo silnego bólu powodującego nierzadko płacz z krzykiem.

Zapalenie ucha u dziecka daje także inne objawy, takie jak:

• gorączka,
• niepokój i rozdrażnienie,
• wymioty,
• biegunka,
• ból brzucha
• bezsenność,
• brak apetytu u dziecka,
• dzieci karmione piersią wykazują niechęć do ssania, a także mogą przerywać ssanie z powodu bólu,
• może pojawić się wyciek płynu z ucha.

W związku z obecnością płynu w uchu środkowym dochodzi do gorszego przewodzenia fal akustycznych i tym samym do kolejnego objawu zapalenia ucha u dziecka, a mianowicie do niedosłuchu przewodzeniowego, czyli pogorszenia słyszenia po stronie zapalenia. Po ustąpieniu ostrego zapalenia ucha środkowego niedosłuch mija.

Zapalenie ucha u dziecka – rozpoznanie

Podstawę rozpoznania ostrego zapalenia ucha u dziecka stanowi badanie otoskopowe, które wykonuje lekarz. Za pomocą otoskopu (urządzenia, które umożliwia obejrzenie przewodu słuchowego i błony bębenkowej) ocenia on wygląd błony bębenkowej, która stanowi anatomiczną granicę pomiędzy uchem zewnętrznym a środkowym.

W przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego pojawia się w nim płyn, o czym w obrazie otoskopowym świadczą zmiany wyglądu błony bębenkowej, np. jej uwypuklenie, zaczerwienienie lub zażółcenie, zmniejszenie przejrzystości.

Zapalenie ucha u dziecka ma tendencje do nawracania, tym częściej, im dziecko jest młodsze. Przy nawracającym wycieku z ucha dziecka wskazana jest konsultacja laryngologiczna, żeby wykluczyć i chronić dziecko przed możliwymi powikłaniami.

Co sprzyja zapaleniu ucha – czynniki ryzyka

Zapalenie ucha u dziecka występuje znacznie częściej niż u osoby dorosłej, m.in. z powodu różnic anatomicznych w budowie trąbki słuchowej, która pełni rolę ochronną w zakażeniach ucha środkowego. U małych dzieci trąbka słuchowa jest krótsza, ma bardziej poziome ustawienie i jest szersza niż u dzieci starszych, a szczególnie nastolatków i dorosłych. Wszystkie te cechy budowy trąbki u najmłodszych dzieci sprzyjają inwazji ucha środkowego przez drobnoustroje i powstawaniu zapalenia.

Kolejnym czynnikiem ryzyka jest uczęszczanie do żłobka lub przedszkola. Wiąże się to z częstszymi chorobami infekcyjnymi, którym sprzyjają skupiska dzieci.

Ponadto układ odpornościowy dzieci rozwija się z każdym rokiem ich życia i u najmłodszych nie jest jeszcze w pełni dojrzały, co sprzyja częstszym infekcjom układu oddechowego, mogących być źródłem drobnoustrojów powodujących zapalenie ucha u dziecka.

Na rozwój odporności bardzo duży wpływ ma karmienie piersią, dlatego krótki okres karmienia naturalnego (poniżej 3 miesięcy), również należy do czynników ryzyka zapalenia ucha u dziecka.

Także narażenie na dym tytoniowy niesie za sobą większe ryzyko chorób zapalnych ucha, ponieważ przyczynia się do kolonizacji ucha środkowego przez drobnoustroje, które powodują utrzymywanie się przewlekłego wysięku w uchu, zapalenia, obrzęku trąbki słuchowej i jej dysfunkcji, które z tego wynikają. Istotne zwiększenie ryzyka zapalenia ucha występuje też przy współistnieniu wad twarzoczaszki, np. u dzieci z rozszczepem podniebienia.

Zapalenie ucha u dziecka – leczenie

Biorąc pod uwagę główne objawy jakie daje zapalenie ucha u dziecka oraz patomechanizm jego powstawania, w początkowym okresie leczenia stosuje się głównie leki łagodzące te objawy.

Pamiętając, że większość przypadków ostrego zapalenia ucha środkowego jest wywołanych przez wirusy i u zdecydowanej większości pacjentów ustępuje samoistnie w ciągu doby lub 2 do 7 dni, metodą leczenia z wyboru jest strategia obserwacji i czujnego wyczekiwania przez pierwsze 2–3 doby. W tym czasie odstępuje się od podawania antybiotyku, a leczy się jedynie objawy zapalenia ucha. Przyczynia się to do ograniczenia szerzenia się drobnoustrojów opornych na antybiotyki.

Jest to niewątpliwie bardzo duża korzyść dla pacjenta. Wykazano bowiem, że u pacjentów leczonych antybiotykami nie uzyskano znamiennej poprawy stanu klinicznego, komfortu pacjenta oraz zmniejszenia częstości nawrotów ani też skrócenia czasu trwania objawów. Jednak jeśli po czasie czujnego wyczekiwania i obserwacji wraz z leczeniem objawowym stan dziecka nie poprawia się, wtedy wprowadzamy antybiotyk.

Antybiotyk w zapaleniu ucha u dziecka stosuje się od razu, bez stosowania zasady obserwacji i czujnego wyczekiwania:

• u dzieci poniżej 6 miesiąca życia,
• u dzieci poniżej 2 roku życia z zapaleniem obustronnym ucha środkowego,
• przy współwystępowaniu gorączki i wymiotów,
• kiedy obecny jest wyciek z ucha.

U dzieci z niedoborami odporności, a także w przypadku bardzo ciężkiego przebiegu choroby (z możliwością wystąpienia sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych) stosuje się tympanocentezę (zwaną również paracentezą), czyli metodę leczenia zapalenia ucha u dziecka polegającą na wykonaniu niewielkiego nakłucia błony bębenkowej i ewakuacji płynu z ucha środkowego.

Do innych wskazań do nakłucia należy zapalenie ucha u dziecka, które nie zareagowało na leczenie dwoma antybiotykami oraz powikłania pod postacią zapalenia ropnego ucha lub zapalenia wyrostka sutkowatego kości skroniowej.

Powikłania zapalenia ucha u dziecka

Po zapaleniu ucha u dziecka, zwłaszcza nieleczonym lub niewyleczonym mogą powstawać powikłania.

• Perforacja błony bębenkowej – jest to samoistne pęknięcie błony bębenkowej powstające pod wpływem wzrastającego ciśnienia wewnątrz jamy bębenkowej przez gromadzący się tam płyn. Perforacja zwykle przynosi ulgę – ból się zmniejsza. W większości przypadków pęknięcie goi się samoistnie i nie pozostawia blizny.
• Zapalenie wyrostka sutkowatego – może pojawić się nawet do 2 tygodni po ustąpieniu objawów zapalenia ucha. Objawia się powtórnym bólem ucha, dodatkowo występuje ból w okolicy wyrostka, czyli za uchem, szczególnie przy dotyku. Może także pojawić się wyciekający płyn z ucha i gorączka.
• Porażenie nerwu twarzowego – nerw twarzowy przebiega w obrębie ucha środkowego i w związku z tym do możliwych powikłań zapalenia ucha u dziecka należy przejście zakażenia na nerw i jego porażenie. Ustępuje ono po zastosowaniu odpowiedniego leczenia. Objawy porażenia nerwu twarzowego mogą pojawić się w 2–4 dniu ostrego zapalenia ucha środkowego i są to m.in.: opadanie kącika ust, upośledzone mrużenie oka i marszczenie czoła, niemożność ustawienia ust do gwizdania po jednej stronie twarzy.
• Zapalenie ucha wewnętrznego – podczas zapalenia ucha środkowego może dojść do przejścia zakażenia na błędnik, czyli ucho wewnętrzne. Objawiać się to będzie zawrotami głowy u dziecka, zaburzeniami równowagi i wymiotami, którym nie towarzyszą gorączka ani ból głowy.
• Powikłania wewnątrzczaszkowe obejmują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ropnie wewnątrzczaszkowe. Charakteryzują się ciężkim stanem ogólnym, gorączką, zaburzeniami neurologicznymi pod postacią m.in. napadów padaczkowych, porażeniem części ciała, uporczywym bólem głowy.

Powikłania zapalenia ucha u dziecka wymagają pilnej konsultacji lekarskiej i leczenia.

Zapalenie ucha u dziecka – jak zapobiegać?

Istnieją sposoby na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zapalenia ucha u dziecka. Pierwszym z nich jest karmienie piersią przynajmniej przez okres zalecanych pierwszych 6 miesięcy życia dziecka.

Kolejnym ważnym elementem tego, jak zapobiegać tej chorobie u dziecka są szczepienia ochronne, które szczególnie chronią przed bakteriami, które mogą powodować zapalenie ucha u dziecka.

Zaprzestanie palenia papierosów przez rodziców oraz osoby z najbliższego otoczenia dziecka, a tym samym zmniejszenie narażenia dziecka na zakażenia górnych dróg oddechowych, również może zmniejszyć zapadalność na ostre zapalenie ucha środkowego.

Zapalenie ucha u dziecka – video z laryngologiem