Zapalenie ucha środkowego – objawy i leczenie – ostre, przewlekłe – powikłania

Co to jest zapalenie ucha środkowego?

Ból ucha, pogorszone słyszenie, gorączka – to najbardziej typowe pierwsze objawy zapalenia ucha. Infekcja może objąć wszystkie podstawowe elementy, z jakich zbudowany jest narząd słuchu, tak więc wyróżniamy:

• zapalenie ucha wewnętrznego – zapalenie błędnika; najczęściej stanowi powikłanie zapalenia ucha środkowego; charakterystyczne objawy to zawroty głowy i zaburzenia równowagi, oczopląs, a także szumy uszne odczuwane jako dzwonienie lub pisk w uszach;
• zapalenie ucha zewnętrznego – stan zapalny dotyczy najczęściej przewodu słuchowego zewnętrznego i jest skutkiem produkcji niewystarczającej ilości woskowiny usznej pełniącej funkcje ochronne; typowe objawy to ból ucha (przy ruchach żuchwą ulegający nasileniu, swędzenie ucha, wyciek ropnej wydzieliny z ucha);
• zapalenie ucha środkowego – zwykle jest efektem rozprzestrzeniania się infekcji nosogardła; najogólniej rzecz ujmując, wyróżniamy ostre zapalenie ucha środkowego oraz przewlekłe zapalenie ucha środkowego.

Czytaj również: Pulsowanie w uchu – co to znaczy?

Zapalenie ucha środkowego to najczęstsza choroba ucha, mająca zwykle podłoże bakteryjne, przy czym w diagnostyce ważne jest rozpoznanie rodzaju patogenu odpowiedzialnego za infekcję, gdyż warunkuje to dobór odpowiedniego leku. Pacjenci na różne rodzaje zapalenia stosują często bardzo potoczne określenia – przewiane ucho, zapalenie uszu.

Zapalenie ucha środkowego u dziecka to trzecie co do częstości występowania schorzenie u najmłodszych pacjentów. Ze względu na położenie ucha w sąsiedztwie wielu ważnych struktur naszego ciała i możliwość wystąpienia wielu powikłań, zapalenie ucha nie powinno być przez nas ignorowane ani lekceważone.

Przeczytaj również: Ropa w dziąśle, przyczyny, objawy, postępowanie

Zapalenie ucha środkowego – przyczyny

Przyczyną infekcji i zakażenia ucha środkowego mogą być bakterie, ale także wirusy. Ostre ropne zapalenie ucha środkowego przechodzi większość dzieci w wieku przedszkolnym. Polega ono na wytwarzaniu i gromadzeniu ropnego płynu w uchu wewnętrznym i spowodowane jest głównie przez bakterie.

Patogeny z nosa oraz części nosowej gardła przedostają się przez trąbkę słuchową do błony bębenkowej i w ten sposób trafiają do wnętrza ucha.

Ze względu na poziome ułożenie trąbki słuchowej u dzieci oraz fakt, iż jest ona jeszcze krótka, najczęściej obserwujemy ostre bakteryjne zapalenie ucha środkowego u niemowląt i małych dzieci. Zakażenie może przejść do wnętrza ucha także przez uszkodzoną błonę bębenkową, jednakże ta droga występuje zdecydowanie rzadziej.

Szczyt zapadalności na zapalenie ucha przypada zwykle w okresie jesienno-zimowym oraz wiosennym, czyli w okresach obniżonej odporności organizmu. Do wystąpienia choroby predysponuje nawracające zapalenie zatok przynosowych, wycięcie migdałków podniebiennych, a także ospa wietrzna, odra i płonica.

Czytaj również: Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?

Często ostre zapalenie ucha środkowego ma tło wirusowe, dlatego, poza szczególnymi przypadkami, przy rozpoznaniu choroby o łagodnym przebiegu odracza się wdrażanie antybiotykoterapii, stosując przez 1–2 doby postępowanie wyczekujące (podawanie leków przeciwzapalnych – lekiem z wyboru jest ibuprofen).

Wirusy odpowiadające za infekcje to: wirus grypy, rynowirusy, adenowirusy, wirus paragrypy. Samo zapalenie nie jest zaraźliwe, natomiast zakażenie wirusem – tak. Wirusowe to inaczej kataralne zapalenie ucha.

Jeżeli zachodzi potrzeba zastosowania antybiotyku na zapalenie ucha środkowego, lekiem z wyboru jest amoksycylina (w przypadku powikłania pod postacią nadkażenia bakteryjnego). Winne są bakterie H. influenzae, M. catarrhalis oraz S. pneumoniae (paciorkowiec).

To stosunkowo częsta choroba, zwłaszcza u małych dzieci. Objawami są przede wszystkim: ból ucha, gorączka, towarzyszące objawy infekcji górnych dróg oddechowych. Pod uwagę należy wziąć także grzybicze zapalenie ucha.

Sprawdź też: Woskowina w uchu – jak usunąć czop woskowinowy?

Zapalenie ucha środkowego – objawy, ile trwa?

Szczególnie jaskrawe są objawy zapalenia ucha środkowego u dziecka. Jako pierwsze pojawiają się:

• ból ucha (zwykle silny, ciągły) oraz ból z tyłu – za uchem, promieniujący do głowy, policzka, twarzy; ból ucha środkowego to pojęcie umowne stosowane przez pacjentów, zwykle piecze lewe ucho lub prawe, choć zapalenie może być obustronne;
• pulsowanie w uchu, które nasila się w pozycji leżącej, zatkanie ucha, uczucie pełności w uchu;
• gorączka sięgającą nawet 39–40 stopni Celsjusza, przy bakteryjnym zakażeniu może być bardzo wysoka, może też być stan podgorączkowy, dreszcze;
• uczucie osłabienia, ogólne rozbicie, brak ochoty do zabawy, pokładanie się;
• czasem towarzyszące wymioty, ból brzucha;
• wyciek ropnej treści z ucha (samoistne pęknięcie błony bębenkowej w ropnym zapaleniu ucha środkowego) – pojawia się wydzielina, czasami wodna lub wodnista, żółta, zielona lub żółto-zielona; kolor wycieku z ucha zazwyczaj wskazuje na przyczynę infekcji; dzieci twierdzą, że mają mokro w uchu;
• osłabienie, pogorszenie słuchu, niedosłuch.

Objawy u dorosłych niewiele się różnią. Zapalenie trwa najczęściej kilka dni. U małych dzieci i niemowląt, które nie potrafią opisać swoich objawów, na ostre zapalenie ucha środkowego wskazuje chwytanie się za ucho, niemowlę ciągnie za ucho, przechyla główkę i jest rozdrażnione.

Jak rozpoznać zapalenie ucha środkowego?

O rozpoznaniu stanu zapalnego we wnętrzu ucha decydują: badanie podmiotowe, fizykalne oraz badanie otoskopowe, czyli wziernikowanie ucha wykonywane w ramach badania przedmiotowego.

Na ostre zapalenie ucha środkowego wskazują: zaczerwieniona błona bębenkowa, uwypuklenie błony bębenkowej, obecność ropnego płynu za błoną (dwa ostatnie objawy świadczą o tle bakteryjnym ostrego zapalenia ucha środkowego).

Czasem badanie podmiotowe i przedmiotowe uzupełnia się o badania dodatkowe: ocenę wykładników stanu zapalnego, posiew z gardła, posiew treści z ucha uzyskanej w trakcie paracentezy (przebicia błony bębenkowej), jeżeli jest ona wykonywana.

Zobacz też: Na co stosuje się antybiotyk Biseptol?

Zapalenie ucha środkowego – powikłania i skutki

W przypadku, gdy ostre zapalenie ucha środkowego jest niedoleczone, istnieje szansa, że przekształci się w postać przewlekłą. Jej przyczyną mogą być również nawracające i niedoleczone infekcje bakteryjne górnych dróg oddechowych. Do wystąpienia tej choroby predysponują także zaburzenia czynności trąbki słuchowej (np. ostra niedrożność trąbki Eustachiusza) oraz uwarunkowania anatomiczne.

Przewlekłe i częste zapalenie ucha środkowego może przebiegać na dwa sposoby, co pozwala na wyróżnienie dwóch postaci infekcji: zapalenie ucha proste, zapalenie ucha perlakowe. W prostym przewlekłym zapaleniu ucha środkowego proces chorobowy obejmuje tylko błonę śluzową wyścielającą jamę bębenkową. Objawia się ono okresowym lub stałym śluzowo-ropnym wyciekiem z chorego ucha, a także niedosłuchem. Nie występuje ból ani gorączka.

Opisywane struktury sąsiadują z czaszką, dlatego powikłania po zapaleniu ucha mogą być bardzo poważne. Ostre, ropne zapalenie ucha środkowego to choroba wymagająca szczególnej uwagi ze względu na możliwość wystąpienia powikłań, w tym powikłań mózgowych. Wśród nich wyróżniamy:

• ostre zapalenie wyrostka sutkowatego, czyli części czaszki leżącej bezpośrednio za małżowiną uszną,
• zapalenie opon mózgowych,
• zapalenie błędnika,
• porażenie nerwu twarzowego,
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej
• ropnie mózgu.

Przeczytaj też: Bioracef – wskazania do stosowania

Jak leczyć ostre zapalenie ucha środkowego?

Ostre zapalenie ucha środkowego o łagodnym przebiegu wskazuje na to, że najprawdopodobniej wywołane jest ono wirusami i nie musi dojść do nadkażenia bakteryjnego. W tym przypadku przyjmuje się postawę 24–48-godzinnej obserwacji bez wprowadzania antybiotykoterapii (z wyjątkiem przypadków wymienionych poniżej).

Zaleca się wówczas stosowanie leku przeciwzapalnego (ibuprofenu) i kontrolę. Wyjątkami wymagającymi natychmiastowego włączenia antybiotyku są:

• obustronne ostre zapalenie ucha środkowego,
• ostre zapalenie ucha środkowego u niemowląt < 6 miesiąca życia,
• częste nawroty ostrego zapalenia ucha środkowego (min. 3 zachorowania w ciągu 6 miesięcy),
• gorączka i wymioty.

Antybiotyk na zapalenia ucha z wyboru to amoksycylina. U osób uczulonych na amoksycylinę antybiotykami pierwszego rzutu są cefalosporyny lub makrolidy. W ciężkich, nawracających ostrych zapaleniach ucha środkowego stosuje się ceftriakson (antybiotyk z grupy cefalosporyn o szerokim spektrum i silnym działaniu).

Antybiotykoterapii powinno towarzyszyć leczenie objawowe – podawanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Lekiem z wyboru jest ibuprofen, który wykazuje również działanie przeciwzapalne.

W chorobach ucha środkowego ze znacznym uwypukleniem błony bębenkowej może dojść do konieczności przebicia błony i ewakuacji płynu – zabieg ten nazywany jest paracentezą i wykonywany jest przez laryngologów.

Treść uzyskana z ucha w trakcie paracentezy pobierana jest do badań laboratoryjnych – na podstawie badań bakteriologicznych ustala się tło zakażenia i wrażliwość drobnoustrojów na antybiotyki. Po uzyskaniu wyników badań przeprowadza się ewentualną modyfikację antybiotykoterapii.

Inaczej przebiega zapalenie perlakowe, prowadzące do przewlekłego stanu zapalnego, który skutkuje uszkodzeniem kosteczek słuchowych oraz kości skroniowej. W przeciwieństwie do poprzedniej postaci, tutaj występuje ból ucha oraz uczucie rozpierania, szumy i zawroty głowy.

Towarzyszy im cuchnący wyciek śluzowo-ropny oraz niedosłuch. Leczenie jest chirurgiczne, polega na wycięciu torbieli – perlaka, zmienionej zapalnie wyściółki ucha oraz uszkodzonych kosteczek słuchowych i kości.

Jak zapobiegać zapaleniu ucha środkowego?

Ze względu na dokuczliwość objawów, a także możliwe groźne powikłania, należy dążyć do tego, aby zapalenie ucha nigdy nie wystąpiło. Nie ma co prawda sposobu o stuprocentowej skuteczności, jednak warto zwrócić uwagę na kilka czynników, które zmniejszą prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby ucha.

Przede wszystkim nie wolno nam lekceważyć infekcji gardła i górnych dróg oddechowych, zwłaszcza u dzieci, które są szczególnie predysponowane do przejścia zakażenia w obręb ucha środkowego. W chłodne dni należy pamiętać o noszeniu nakrycia głowy osłaniającego uszy przed zawianiem.

Uszy są jednym z głównych narządów umożliwiających nam kontakt ze światem. Gdy odczuwamy ból ucha lub obserwujemy inne niepokojące objawy, nie bagatelizujmy tego i udajmy się do lekarza.

Zapalenie ucha środkowego – podsumowanie