Leczenie PMS i PMDD z pomocą antydepresantów

Czym jest PMS?

PMS (z ang. premenstrual syndrome, zespół napięcia przedmiesiączkowego) to duża grupa uciążliwych, przykrych objawów natury fizycznej i psychicznej. Symptomy te mogą mieć różne nasilenie – od lekkich, które umożliwiają codzienne funkcjonowanie i nie wpływają na relacje z innymi, po bardzo nasilone i drastycznie obniżające jakość życia.

Kobiety, które zauważają u siebie pewne wahania nastroju i szukają ich przyczyn, często zadają sobie pytanie, kiedy pojawia się PMS. Warto zatem wyjaśnić, że omawiane symptomy występują po wkroczeniu w lutealną fazę cyklu miesiączkowego i znikają po 4-5 dniu krwawienia menstruacyjnego.

Związane z cyklem menstruacyjnym zmiany w zachowaniu i samopoczuciu można stwierdzić u większości, bo aż u około 90% kobiet. Częstotliwość występowania PMS spełniającego kryteria diagnostyczne jest jednak znacznie niższa – to około 47,8%.

Czytaj również: Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – objawy, przyczyny, badania, leczenie

Objawy i kryteria rozpoznania PMS

Do tej pory wyróżniono blisko 300 objawów, które mogą występować w przebiegu PMS. Oto najczęstsze z nich – z podziałem na fizyczne i psychiczne.

Objawy fizyczne napięcia przedmiesiączkowego:

• napięcie i bolesność piersi;
• migrenowe bóle głowy;
• zawroty głowy;
• zaburzenia gastryczne (gazy, „przelewanie się” treści w jelitach, biegunki, zatwardzenia, zaparcia, wzdęcia);
• bóle brzucha;
• uczucie ciężaru w nadbrzuszu;
• zmiany skórne (trądzik, świąd skóry);
• bóle mięśni i stawów;
• obrzęki;
• zwiększenie ciężaru ciała niemające związku ze zmianami diety;
• palpitacje serca;
• napadowe uderzenia gorąca.

To też może Cię zainteresować: Przelewanie w brzuchu – przyczyny

Objawy psychiczne napięcia przedmiesiączkowego to:

• obniżenie nastroju, przygnębienie, smutek;
• poczucie beznadziejności;
• myśli samopotępieńcze („do niczego się nie nadaję”);
• lęk;
• płaczliwość;
• chwiejność uczuciowa (labilność emocjonalna);
• rozdrażnienie i zniecierpliwienie;
• zwiększona konfliktowość z otoczeniem;
• pragnienie bycia samej;
• niezdarność;
• szybkie męczenie się;
• trudności w koncentracji;
• zaburzenia snu;
• wzrost apetytu (z przejadaniem się niektórymi produktami, zwłaszcza słodkimi);
• zwiększenie wrażliwości na zapachy;
• objawy hipochondryczne.

Kryteria rozpoznania PMS zostały opisane w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób). Zgodnie z nimi diagnoza może zostać postawiona, jeśli:

• jeden lub więcej objawów psychicznych lub fizycznych występuje w okresie od 5 dni przed miesiączką i ustępuje do 4 dni po jej wystąpieniu;
• objawy nie pojawiają się w folikularnej fazie cyklu (okres od miesiączki do początku owulacji);
• objawy mają umiarkowane lub silne natężenie, przez co upośledzone zostaje społeczne i rodzinne funkcjonowanie danej kobiety;
• symptomy pojawiają się w większości cyklów miesiączkowych i muszą być potwierdzone co najmniej dwumiesięcznymi zapisami w dzienniczku obserwacji;
• objawy nie mogą wynikać z chorób psychicznych lub innych.

Czytaj również: Objawy przed okresem – jakie są pierwsze objawy miesiączki?

PMDD – co to?

PMDD (przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne) to chorobowa postać PMS, występująca u 2-6% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Jej objawy są tak silne, że powodują pogorszenie się relacji społecznych, spadek wydajności w pracy, a także ogólne obniżenie się jakości życia.

Lista objawów PMDD została umieszczona w DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Są to:

• znaczne obniżenie nastroju, poczucie beznadziejności, brak samoakceptacji;
• podwyższenie poziomu lęku, zwiększenie napięcia, wzmożona drażliwość;
• znaczna niestabilność afektu (inaczej chwiejność emocjonalna);
• utrzymujące się uczucie gniewu;
• zmniejszenie zainteresowania codziennymi zajęciami;
• subiektywne uczucie utrudnionej koncentracji;
• brak entuzjazmu, łatwe męczenie się;
• przejadanie się;
• nadmierna senność/bezsenność;
• uczucie braku kontroli nad sytuacją/życiem, wrażenie przytłoczenia;
• objawy fizykalne: bóle głowy, tkliwość piersi;
• bóle stawów, wzdęcia.

Dla postawienia diagnozy muszą zostać spełnione określone warunki, tj. musi występować co najmniej jeden z czterech pierwszych wymienionych wyżej symptomów, objawy muszą pojawiać się co najmniej tydzień przed miesiączką i ustępować w ciągu kilku dni po niej (a także zostać udokumentowane przy pomocy dzienniczka), muszą występować w co najmniej dwóch cyklach miesiączkowych i w poważnym stopniu wpływać na funkcjonowanie danej kobiety.

Czytaj również: PMDD – przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne. Gdy PMS jest chorobliwy

Jak odróżnić PMS od PMDD?

Z uwagi na podobieństwo objawów i kryteriów diagnostycznych rozróżnienie PMS od PMDD dla osoby niezwiązanej z medycyną może być bardzo trudne. Niemniej można przypuszczać, że ma się do czynienia z PMDD, jeśli objawy mają bardzo duże nasilenie (znacznie ograniczają życie towarzyskie, rodzinne oraz zawodowe) i długi czas trwania. Dodatkowo wiele kobiet cierpiących na PMDD zauważa, że stopień nasilenia doświadczanych symptomów „wyróżnia je” na tle innych.

Należy jednocześnie zauważyć, że precyzyjne określenie, czy u danej kobiety występuje silny PMS czy może już PMDD, nie jest niezbędne dla wdrożenia skutecznego leczenia. Zarówno utrudniający życie zespół napięcia przedmiesiączkowego, jak i przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne, leczy się dokładnie w taki sam sposób.

Diagnoza PMDD

Dla zdiagnozowania ciężkiego, wymagającego leczenia PMS bądź PMDD niezbędne jest prowadzenie przez pacjentkę dzienniczka. W takim dokumencie powinna ona zapisywać rodzaj oraz nasilenie jedenastu objawów PMDD. Notatki muszą być prowadzone przez co najmniej dwa cykle miesiączkowe.

Wciąż najprostszym w stosowaniu, a jednocześnie najbardziej wiarygodnym dzienniczkiem do prowadzenia omawianej obserwacji jest kwestionariusz Daily Record of Severity of Problems (DRSP) . Oczywiście pojawiły się już narzędzia elektroniczne – kwestionariusze, które wypełnia się na stronach internetowych lub w specjalnych aplikacjach, należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że ich przydatność i wiarygodność wymaga dalszych analiz.

W celu zdiagnozowania PMS oraz PMDD należy udać się do lekarza internisty. Dopiero jeśli leki pierwszego wyboru nie okażą się skuteczne, pacjentka powinna zostać skierowana do lekarza ginekologa.

Chorobowa postać PMS powinna być leczona przez zespół interdyscyplinarny, w skład którego wchodzą: ginekolog, psycholog lub psychiatra, dietetyk oraz terapeuta. Z medycznego punktu widzenia taka opieka, w połączeniu ze zmianą stylu życia, farmakoterapią i psychoterapią, umożliwia osiągnięcie najlepszych wyników.

Czy PMS i PMDD można leczyć antydepresantami?

Wiele kobiet zadaje sobie pytanie, jakie leki na PMS i PMDD przepisywane są w pierwszej kolejności i czy są one skuteczne. Warto zatem wyjaśnić, że lekami pierwszego rzutu są selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), czyli antydepresanty. Na PMDD przepisuje się je w niemal każdym przypadku, na PMS – jeśli objawy są na tyle dokuczliwe, by pogarszać jakość życia danej kobiety.

Mechanizm działania leków antydepresyjnych na symptomy PMS czy PMDD wciąż nie jest do końca poznany. Wiadomo jednak, że progesteron i estrogen – hormony regulujące cykl miesiączkowy – mogą regulować gęstość receptorów serotoninowych, wpływając na poziom serotoniny.

Z większości przeprowadzonych dotąd badań wynika, że antydepresanty na PMS można stosować zarówno tylko w fazie lutealnej, jak i w schemacie ciągłym. Co bardzo ważne, należy wiedzieć, że leki tego typu może przepisać nie tylko psychiatra, ale również lekarz pierwszego kontaktu (internista).

Czytaj również: Leki na depresję – bez recepty, na receptę – nazwy, działanie, skutki uboczne

Jakie antydepresanty pomagają w łagodzeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego?

W zmniejszaniu ciężkich objawów PMS/PMDD stosuje się najpopularniejsze leki antydepresyjne, tj.:

• citalopram,
• fluoksetynę,
• fluwoksaminę,
• sertralinę,
• paroksetynę,
• escitalopram.

Obecnie wiadomo, że przynajmniej pięć z pierwszych wymienionych preparatów działa skuteczniej niż placebo. Warto jednak nadmienić, że ich zażywanie może wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych. Najczęściej zauważane działania niepożądane to nudności, senność, zmniejszony popęd seksualny czy osłabienie.

Pacjentki przyjmujące antydepresanty na PMS lub PMDD muszą być również świadome, że różnego rodzaju dolegliwości mogą pojawić się również na skutek odstawienia SSRI. Do tych objawów należą wzdęcia, nudności, ogólne złe samopoczucie, zaburzenia snu czy pocenie.

Inne sposoby leczenia PMS i PMDD – ujęcie konwencjonalne

W leczeniu uporczywych objawów PMS oraz PMDD można stosować również inne terapie. Są to:

• Suplementacja witamin i minerałów

Zmniejszenie objawów PMS i PMDD może nastąpić na skutek zażywania wapnia/witaminy D. Sprzeczne wyniki przynoszą badania na temat pozytywnego działania witaminy B6 oraz magnezu, mimo to suplementacja pierwszej z wymienionych wciąż pozostaje elementem leczenia pierwszego wyboru.

• Farmakoterapia z zastosowaniem DTA (dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne)

Udowodniono, że w leczeniu omawianych zaburzeń skuteczne są leki antykoncepcyjne dwuskładnikowe. Szczególnie zaleca się te, które zawierają drospirenon. Preparaty te powinny być stosowane w schemacie ciągłym.

• Stosowanie plastrów antykoncepcyjnych z estriadolem

Podobnie jak DTA, tak i plastry antykoncepcyjne uwalniające estriadol likwidują zarówno fizyczne, jak i psychiczne symptomy PMS/PMDD.

• Stosowanie analogów GnRH

Badania naukowe wskazują, że wysoką skuteczność w likwidowaniu omawianych objawów mają także analogi GnRH. Jednak z uwagi na niekorzystny wpływ tych preparatów na stan kości należy stosować je dopiero, gdy inne leki okazują się nieskuteczne i tylko u pacjentek, u których występują wyjątkowo silne objawy zaburzeń.

• Stosowanie leków moczopędnych

Skuteczność leków moczopędnych (zwłaszcza spironolaktonu) w redukowaniu zarówno fizycznych, jak i psychicznych objawów zespołu napięcia miesiączkowego, została udowodniona w dwóch badaniach naukowych.

• Operacyjne usunięcie macicy i przydatków

Rozwiązaniem stosowanym w ostateczności (leczenie ostatniego wyboru) jest chirurgiczne usunięcie macicy oraz jajników. Na podstawie danych z kwestionariuszy można wysunąć wniosek, że takie działanie w dużym stopniu zwiększa jakość życia.

Czytaj również: Jakie witaminy powinna suplementować kobieta?

Sposoby leczenia PMS i PMDD: dieta, psychoterapia i zioła

PMS i PMDD można leczyć również w sposób alternatywny – poprzez zażywanie wyciągów z ziół, psychoterapię i dietę.

Rośliny, których korzystne działanie zostało już potwierdzone badaniami, to niepokalanek pospolity, miłorząb japoński, szafran, melisa lekarska, kurkumina i zarodki pszenicy. Należy jednak mieć na uwadze, że skuteczność niektórych z wymienionych jest ograniczona.

Z badań wynika, że szanse na zmniejszenie się nasilenia objawów PMS i PMDD rosną, jeśli pacjentka bierze udział w CBT, czyli terapii poznawczo-behawioralnej.

W końcu warto wspomnieć o znaczącej roli odpowiedniej diety. Kluczowe dla zmniejszenia nasilenia omawianych objawów jest ograniczenie produktów smażonych, typu fast-food i słodzonych do mniej niż 3 razy na dzień, ograniczenie alkoholu, zastąpienie produktów z ziarna rafinowanego produktami z pełnego ziarna oraz włączenie suplementacji kwasów omega-3.