Dieta w chorobach trzustki

Budowa i funkcje trzustki

Trzustka jest gruczołem wewnątrz- oraz zewnątrzwydzielniczym o złożonej czynności.

Mieści sie w górnej części jamy brzusznej. Część zewnątrzwydzielnicza zawiera pęcherzykowate komórki wydzielnicze wytwarzające sok trzustkowy, który następnie trafia do przewodu dwunastnicy. Sok trzustkowy zawiera enzymy trawienne: amylazę odpowiedzialną za trawienie cukrów, trypsynę, której funkcją jest rozkładanie białek, lipazę potrzebną do trawienia tłuszczów i wodorowęglany zapewniające zasadowy charakter wydzieliny.

Za produkcję substancji wydzielanych do krwi odpowiedzialna jest tzw. część endokrynna

(wewnątrzwydzielnicza) trzustki tzw. komórki wysp Langerhansa syntetyzujące insulinę i inne hormony.

Narząd ten pełni rozliczne funkcje w organizmie człowieka a najważniejsze to:

• poprzez produkowanie enzymów (w formie nieaktywnej) wydzielanych do przewodu pokarmowego bierze udział w trawieniu składników pokarmowych;
• produkuje insulinę i glukagon – główną funkcją tych związków jest regulacja stężenia glukozy we krwi, niedobór insuliny jest przyczyną zaburzeń gospodarki węglowodanowej w organizmie – cukrzycy;
• wydziela substancję pobudzające produkcję soku żołądkowego i wzmaga funkcję wydzielniczą pęcherzyka żółciowego;
• wytwarza zasadowe wodorowęglany, które zobojetniają kwaśną treść żołądka przechodzącą do dwunastnicy.

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki może objawiać sie przebiegiem lekkim lub ciężkim, gdzie często konieczne jest leczenie operacyjne. Przyczyną jest uaktywnienie enzymów w obrębie samego narządu i jego samotrawienie, co objawia się bólem w jamie brzusznej, nudnościami, niewydolnością nerek, zaburzeniami oddychania, wstrząsem.

Leczenie ze strony dietetycznej w ostrej fazie polega na bezwzględnym zakazie podawania do przewodu pokarmowego płynów i pokarmu. Postępowanie dietetyczne dzielimy tu na kilka etapów. Na początku po ustaniu ostrych objawów wprowadzamy żywienie doustne. Przez okres 2-3 dni stosujemy dietę kleikowo-kaszkową w ilości 200-300 ml na posiłek, nie dodajemy tłuszczu. W kolejnych dniach stosujemy dietę łatwostrawną, czyli pozbawioną błonnika pokarmowego, produktów wzdymających, możemy dodać jako tłuszcz świeże masło. Dzienna racja pokarmowa w tym okresie powinna zawierać ok 2000 kcal, w tym 65 g białka ogółem, tłuszcz 40g i węglowodany 350 g. Pokarm podawany pacjentowi powinien być w postaci zmiksowanej oraz wskazane są takie techniki przyrządzania jak:

• gotowanie na parze,
• duszenie,
• pieczenie w folii.

Mogą to być też potrawki, pulpety, łagodne sosy zaprawiane słodką śmietaną z mąką, masłem i żółtkiem. W kolejnych etapach leczenia żywienie rozszerzamy stopniowo, posiłki nie powinny być zbyt obfite a ich ilość w ciągu dnia to 4-5.

Produkty przeziwskazane to: pieczywo pełnoziarniste, razowe makarony i kasze, jaja, tłuste mięsa, wędliny, ryby, ryby wędzone, mięsa peklowane, śmietana, smalec, cebula, kapusta, szczypiorek, papryka, rzodkiewki, orzechy, śliwki, czereśnie, warzywa strączkowe, czekolada, torty z kremem, ciastka, kakao.

Produkty zalecane: pieczywo jasne, drobne kasze, ryż, makarony, chude wedliny, drób, ziemniaki, masło, olej, oliwa, dżem, owoce i warzywa zawierające witaminę C i karoten.

W okresie rekonwalescencji zwiększamy rację pokarmową a dieta powinna być nadal lekko strawna o niskiej zawartości tłuszczu. Kiedy tolerancja pokarmowa jest dobra stopniowo rozpoczynamy dietę pełnowartościową wprowadzając nowe produkty.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Choroba ta charakteryzuje się postępującym w czasie uszkodzeniem trzustki, objawiającym się niewydolnością wydzielniczą, zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Czynnikiem wywołującym to schorzenie jest najczęsciej nadmierne spożywanie alkoholu przez długi okres czasu, a także stosowanie na co dzień diety wysokotłuszczowej i wysokobiałkowej. Objawami mogą być pojawiający się ból w nadbrzuszu, postępujący ubytek masy ciała, biegunki a czasem żółtaczka. Ból wywołuje spożywanie alkoholu lub tłuszczu w pokarmie.

W leczeniu dietetycznym najważniejsze jest wyeliminowanie czynników szkodliwych.

Bezwzględny zakaz dotyczy picia alkoholu, ograniczenie tłuszczu w diecie do ok 50 g, czyli do 15% całej wartości energetycznej posiłków w danym dniu. Jadłospis powinien być łatwostrawny i mieć wysoką wartość energetyczną około 2500 kcal. Produkty dozwolone, przeciwwskazane oraz sposób przygotowania jest taki sam jak w ostrym zapaleniu trzustki. W ciągu dnia powinno być 5-6 posiłków niezbyt obfitych. Tolerancja surowych warzyw i owoców jest indywidualna, można więc podawać warzywa gotowane i pieczone owoce np. jabłka. Ważne jest, aby posiłki zawierały odpowiednią ilość witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz witamin z grupy B. Zalecane jest tez podawanie witamin antyoksydacyjnych jak C i E.

Zmiany powstałe w trzustce na skutek przewlekłego zapalenia są nieodwracalne. Celem leczenia dietetycznego jest więc zapobieganie niedoborom składników pokarmowych, witamin i składników mineralnych.

Mukowiscydoza i nowotwór trzustki

Objawami schorzenia trzustki w tej chorobie jest nieprawidłowe funkcjonowanie tego narządu, polegające na wydzielaniu gęstego śluzu, który zatyka kanaliki trzustkowe. Postępowanie dietetyczne jest takie samo jak w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki.

U chorych nieleczonych operacyjnie największy problem stanowi brak łaknienia, postępujący spadek masy ciała, niedobory energetyczne, witamin, białka. Zasady w postępowaniu dietetycznym są takie same jak w przewlekłym zapaleniu trzustki. Ważne jest natomiast, aby codzienna dieta była lekkostrawna, zbilansowana pod względem energetycznym i rozłożona na 6-7 posiłków na dobę w równych porcjach. Korzystne jest podawanie hydrolizatów białkowych, białka jaja kurzego, a jeśli jest tolerowane to również mleka w proszku. W przypadku leczenia operacyjnego i usunięciu trzustki najczęstsze zaburzenia to cukrzyca i przewlekła biegunka.

Postępowanie dietetyczne po operacji trzustki:

• w okresie 2-3 tygodni po zabiegu prowadzi się żywienie pozajelitowe, z kontrolowaniem poziomu glukozy we krwi oraz podawaniem odpowiedniej dawki insuliny;
• następnie wprowadza się żywienie doustne oraz podawanie wyciągów trzustkowych;
• dieta musi być wysokoenergetyczna (300-3500 kcal/ dobę) a wartość energetyczną powinno stanowić 15% białko, 35-40% tłuszcze, 45-50% węglowodany;
• dodatkowo podajemy witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).