Choroby trzustki – rodzaje

Funkcja trzustki

Część wewnątrzwydzielnicza stanowi 1–2% masy trzustki i zbudowana jest z tzw. wysp Langerhansa wytwarzających głównie insulinę, glukagon, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy. Pozostała część narządu ma budowę zrazikową, na którą składają się pęcherzyki wydzielające sok trzustkowy. Trzustka jest w stanie wyprodukować od 1 do 4 litrów soku na dobę, w zależności od ilości spożytych pokarmów. Zawiera on:

• enzymy trawiące białka – trypsynę, chymotrypsynę, elastazę,
• enzymy trawiące tłuszcze – lipazę trzustkową, fosfolipazę, esterazy,
• enzymy trawiące węglowodany – amylazę trzustkową,
• chlorki, wodorowęglany, sód, potas, wapń i dużą ilość wody.

Regulacja czynności zewnątrzwydzielniczej jest dość złożonym mechanizmem, w którym uczestniczy przywspółczulny układ nerwowy, kwasy żołądkowe i kwasy żółciowe, pokarmy i hormony dwunastnicy: sekretyna i pankreozymina.

Istotną rolę odgrywa również zachowanie swobodnego odpływu soku trzustkowego do dwunastnicy przez wspólne ujście z przewodem żółciowym na brodawce Vatera.

Większość enzymów jest wydzielana w postaci nieczynnej jako proenzymy, co zabezpiecza trzustkę przed samostrawieniem. Ich aktywacja odbywa się dopiero w świetle jelita pod wpływem enterokinazy wydzielanej przez błonę śluzową dwunastnicy.

Trzustka jest narządem trudnym pod względem diagnostycznym ze względu na swoje głębokie, pozaotrzewnowe położenie w jamie brzusznej. W badaniach obrazowych często jest mało widoczna, przesłonięta przez dwunastnicę, śledzionę czy jelita. Również laboratoryjne objawy zaburzeń trawienia pojawiają się dopiero wtedy, gdy czynność trzustki zostanie ograniczona w ponad 75%, a według niektórych autorów nawet 90%.

Przyczyny chorób trzustki

Do czynników, które najczęściej powodują choroby trzustki, należą:

• choroby dróg żółciowych, kamica, zwężenie brodawki Vatera,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie tytoniu,
• leki (m.in. moczopędne, cytostatyki, estrogeny, steroidy, antybiotyki, leki przeciwwirusowe, przeciwpadaczkowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne).

Nieco rzadziej przyczyną chorób trzustki są:

• zmiany w dwunastnicy: uchyłki, owrzodzenia,
• urazy i zabiegi w obrębie jamy brzusznej, powikłania po badaniach diagnostycznych,
• zaburzenia przemiany materii: wysokie stężenie trójglicerydów, wysoki poziom wapnia (np. w nadczynności przytarczyc),
• zakażenia, szczególnie wirusowe (świnka, AIDS, zapalenie wątroby) lub pasożytnicze (glistnica),

W 10–20% przypadków nie udaje się ustalić przyczyny choroby trzustki.

Ostre zapalenie trzustki

Chorobą trzustki, która może wystąpić nagle, jest ostre zapalenie trzustki objawiające się silnymi bólami brzucha, nudnościami i wymiotami. Często dołącza się gorączka, żółtaczka, płyn w opłucnej, objawy porażenia jelit, a nawet objawy wstrząsu. W tym stanie chory wymaga hospitalizacji, a niekiedy leczenia endoskopowego lub chirurgicznego.

W 70–80% ostre zapalenie trzustki przebiega w postaci obrzękowej. Chory poddawany jest stałemu monitorowaniu układu krążenia, ciśnienia krwi, stężenia lipazy, amylazy, glukozy, wapnia, leukocytozy.

Rozpoznanie ułatwiają badania obrazowe: USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa, endoskopowa cholangiopankreatografia. Na ich podstawie można również wyciągnąć pewne wnioski co do rokowania.

Wyrównywane są zaburzenia wodne i elektrolitowe. Konieczna jest głodówka.

Jeżeli przyczyną tej choroby trzustki są kamienie w przewodzie żółciowym, endoskopowo nacina się brodawkę Vatera i udrażnia zatkane ujście.

W 20–30% ostre zapalenie trzustki przebiega z częściową lub całkowitą martwicą, co niestety wiąże się z wysoką śmiertelnością.

Poważne mogą być również powikłania ostrego zapalenia trzustki (szczególnie przy powtarzających się epizodach), takie jak krwotoki trzustkowe, tworzenie się torbieli, ropni, przetok do otrzewnej, zakażeń, rozwój posocznicy.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Nieco inaczej przebiega postać przewlekłego zapalenia trzustki, chociaż i ona w 80% jest spowodowana nadużywaniem alkoholu. Objawy nie są tak burzliwe, bóle o mniejszym natężeniu pojawiają się zwykle po błędzie dietetycznym lub po alkoholu, są opasujące, mogą promieniować do pleców. Pojawiają się nudności, wymioty, zaburzenia dyspeptyczne. Choroba ma charakter postępujący, prowadzi do nieodwracalnych zmian zanikowych i włóknienia, a w efekcie do zespołu złego wchłaniania ze spadkiem masy ciała, wyniszczeniem, tłuszczowymi biegunkami, czasem z nawracającą żółtaczką. Może rozwinąć się cukrzyca. W tej postaci również mogą powstawać torbiele, ropnie, przetoki, zakrzepy żyły śledzionowej.

Bardzo podobne objawy sugerujące przewlekłe zapalenie trzustki daje niestety również rak trzustki. Chorzy często zbyt długo zwlekają ze zgłoszeniem się do lekarza, co przy trudnościach w rozpoznawaniu i małych możliwościach leczniczych znacznie pogarsza i tak już złe rokowanie.

Inne schorzenia trzustki

Do rzadszych chorób trzustki należy mukowiscydoza, choroba genetycznie uwarunkowana, polegająca na torbielowatym zwłóknieniu trzustki z zanikiem miąższu i współistnieniu przewlekłych zmian zapalnych w oskrzelach, prowadzących do rozedmy i rozstrzeni oskrzeli.

W trzustce mogą powstawać również guzy hormonalnie czynne, które w niekontrolowany sposób wydzielają daną substancję i w zależności od jej rodzaju nazwane są np. insulinoma, gastrinoma, glukagonoma czy somatostatinoma. Nastręczają one wielu trudności diagnostycznych, a czasem ich wykrycie jest wręcz niemożliwe.

Z trzustką związane jest również występowanie cukrzycy, chociaż ze względu na szereg innych zaburzeń traktowana jest ona jako odrębna choroba metaboliczna.

Chcąc przynajmniej częściowo zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych naprawdę groźnych i źle rokujących chorób, powinniśmy wystrzegać się alkoholu, zaniechać palenia tytoniu (które odpowiada za 1/3 wszystkich przypadków raka trzustki), a także zmienić nawyki żywieniowe, ograniczyć ilość spożywanego tłuszczu i mięsa, a zwiększyć ilość warzyw i owoców.