Zespół CHARGE – przyczyny, objawy, kryteria, leczenie, rokowania

Zespół CHARGE – co to jest i jakie ma przyczyny?

CHARGE to nazwa zespołu charakterystycznych wad wrodzonych, którego częstość określa się na około 1 : 10 000 żywo urodzonych dzieci. Znany jest również jako zespół Halla-Hittnera, od nazwisk lekarzy, którzy jako pierwsi go opisali. Równie często dotyka chłopców, jak i dziewczynki. Zespół opisano w 1979 roku, a jego nazwa to jednocześnie akronim, w którym każda litera odpowiada angielskiej nazwie jednego z głównych objawów.

Zespół CHARGE to choroba genetyczna. Za jego przyczynę uważa się mutację w obrębie genu CHD7 na krótkim ramieniu chromosomu 8. To bardzo obszerny gen, który pełni rolę regulującą – „wyłącza” lub „włącza” inne geny. Jego brak lub uszkodzenie powiązane są nie tylko z zespołem CHARGE, ale też innymi schorzeniami, jak zespół Kallmanna (zaburzenia hormonalne połączone z brakiem zmysłu powonienia). Mutacja jest w większości przypadków nowa – nie jest dziedziczona po rodzicach, lecz powstaje spontanicznie w płodzie.

Defekt objawia się w drugim miesiącu ciąży, kiedy rozwijają się organy dotknięte przez syndrom CHARGE.

Mimo że znany jest związek pomiędzy genem CHD7 a asocjacją CHARGE, to badania genetyczne nie są kluczowe dla jej rozpoznania. Mutację genu wykrywa się tylko u około ⅔ chorych, a metoda badania jest bardzo droga.

Czytaj również: Hipercholesterolemia rodzinna – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Zespół CHARGE – objawy

Nazwa zespołu skrywa w sobie najważniejsze objawy:

• C – coloboma – rozszczep struktur oka, który najczęściej dotyczy siatkówki. Może też występować małoocze, a nawet brak oka. U dzieci z zespołem CHARGE częściej dochodzi do odklejenia siatkówki.
• H – heart defect – wrodzone wady serca. Najczęstszą siniczą wadą serca jest tetralogia Fallota, ale występują też wady przegrody serca (ubytek przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej) i inne.
• A – atresia choanae – zarośnięcie nozdrzy tylnych. Może dawać objawy już w trakcie ciąży, pod postacią wielowodzia. Ponieważ noworodki oddychają głównie przez nos, to obustronne zarośnięcie nozdrzy tylnych stanowi dla nich zagrożenie życia. Powikłaniem zarośnięcia mogą być nawracające infekcje ucha środkowego i pogorszenie słuchu.
• R – retardation of growth – opóźnienie wzrostu oraz rozwoju. Choć dzieci z zespołem CHARGE najczęściej rodzą się z prawidłową masą ciała, to zaburzenia wzrastania można zaobserwować już w pierwszych 6 miesiącach życia. Wynika to przede wszystkim z trudności z karmieniem, czasem z zaburzeń hormonalnych (niedobór hormonu wzrostu). Opóźnienie rozwoju umysłowego jest częste (70 proc.), najczęściej w stopniu lekkim bądź umiarkowanym. Ma związek z wadami oka i ucha, które utrudniają odbieranie bodźców ze świata.
• G – genital – wady układu moczowo-płciowego, które częściej dotykają chłopców z asocjacją CHARGE. Występuje u nich mikropenis, wnętrostwo (niezstąpienie jąder do moszny) oraz spodziectwo (ujście cewki moczowej znajduje się na brzusznej części prącia). U dziewczynek objawia się głównie hipoplazją (niedorozwojem) warg sromowych.
• E – ears – dysmorfia uszu (małżowiny usznej), wady ucha środkowego (struktur jamy bębenkowej) i wewnętrznego (kanały półkoliste oraz ślimak). Małżowiny mogą być nisko osadzone, odstające, asymetryczne. Malformacja kosteczek słuchowych pogarsza przenoszenie dźwięku, a nieprawidłowości w obrębie ślimaka jego odbiór.

Wyżej wymienione objawy są najbardziej charakterystyczne dla asocjacji CHARGE, jednak nie wyczerpują wszystkich jej manifestacji. Częste są nieprawidłowości w obrębie nerwów czaszkowych (np. nerwu I, węchowego, ale mogą też dotyczyć niemal każdego z 12 nerwów czaszkowych), dysmorfia (zniekształcenie) twarzy (kwadratowa twarz, szeroka podstawa nosa, czasem rozszczep wargi i/lub podniebienia), nerek czy przewodu pokarmowego.

Wygląd dziecka z zespołem CHARGE jest na tyle charakterystyczny, że bywa pierwszą wskazówką co do rozpoznania. Coraz więcej mówi się o zaburzeniach zachowania, takich jak zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, trudności w koncentracji czy zespół Touretta.

Nie ma cechy, która byłaby obecna u wszystkich pacjentów i żadna pojedyncza cecha nie jest konieczna do rozpoznania zespołu CHARGE.

Asocjacja CHARGE – kryteria mniejsze i większe

Ze względu na wielość możliwych objawów i postaci choroby, kryteria rozpoznania co jakiś czas ulegają rewizji. Najnowszą ich wersję zaproponował Verloes w 2005 roku. Obejmują kryteria główne i mniejsze. Do tych pierwszych zaliczamy:

• coloboma (rozszczep) struktur oka,
• zarośnięcie nozdrzy tylnych,
• hipoplazję kanałów słuchowych.

Kryteria mniejsze to: dysfunkcja tyłomózgowia (pnia mózgu i nerwów czaszkowych), osi podwzgórzowo-przysadkowej (niedobór hormonu wzrostu i gonadotropin), wady ucha zewnętrznego i wewnętrznego, wady organów śródpiersia (serce, przełyk), opóźnienie rozwoju. W zależności od ilości kryteriów głównych i mniejszych, które spełnia dziecko, rozpoznaje się zespół wad wrodzonych CHARGE typowy, częściowy lub atypowy.

Jak wygląda leczenie zespołu CHARGE?

Dziecko z zespołem CHARGE wymaga opieki całego zespołu specjalistów, przede wszystkim chirurga dziecięcego, laryngologa i okulisty, ale również logopedy i endokrynologa.

Kluczowa jest chirurgiczna korekcja wad zagrażających życiu dziecka, takich jak zarośnięcie nozdrzy tylnych, przetoki tchawiczo-przełykowej i wady serca.

W przypadku niedosłuchu należy przeprowadzić dokładną diagnostykę, w tym rezonans magnetyczny wysokiej rozdzielczości, w celu oceny ucha wewnętrznego i nerwu przedsionkowo-ślimakowego. W części przypadków wskazane jest zastosowanie aparatu słuchowego.

Potrzebna jest stała opieka endokrynologa. Chłopców leczy się hormonalnie, aby stymulować rozwój narządów płciowych i zstąpienie jąder. Porażenie nerwów czaszkowych sprawia, że opieka logopedy może być potrzebna, aby wspomóc rozwój mowy.

Rokowanie w zespole CHARGE

W zespole CHARGE umieralność jest najwyższa we wczesnym okresie, u noworodków i niemowląt, w dużej mierze z powodu ryzyka aspiracji pokarmu w trakcie karmienia. Rokowanie pogarszają też: obustronne zarośnięcie nozdrzy, złożone sinicze wady serca oraz niedrożność przełyku. Rozwój intelektualny jest zróżnicowany, od normy aż po głębokie upośledzenie.

Ryzyko wystąpienia choroby u kolejnego dziecka jest niskie (1–2 proc.), ze względu na spontaniczny charakter mutacji. Jeśli osoba z zespołem CHARGE posiada potomstwo, to ryzyko odziedziczenia choroby wynosi 50 proc.