Spodziectwo – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Co to jest spodziectwo?

Spodziectwo to wada polegająca na nieprawidłowym umiejscowieniu ujścia zewnętrznego cewki moczowej na powierzchni brzusznej prącia, czemu towarzyszy różnego stopnia zagięcie prącia i czasami zwężenie ujścia cewki. W zależności od umiejscowienia przesuniętej cewki moczowej wyróżnia się takie rodzaje spodziectwa, jak:

• spodziectwo tylne ( spodziectwo dystalne, dalsze);
• spodziectwo prąciowe;
• spodziectwo przednie (spodziectwo proksymalne, bliższe).

Istnieje szereg innych klasyfikacji spodziectwa, dzielących je chociażby w zależności od bliskości anatomicznej innej struktury (spodziectwo żołędziowe, spodziectwo zarowkowe, spodziectwo mosznowe) bądź też stopni (spodziectwo pierwszego stopnia, drugiego stopnia itd., gdzie początek klasyfikacji oznacza lokalizację okołożołędziową).

W 70 proc. przypadków ujście cewki moczowej zlokalizowane jest w dystalnej (dalszej) części trzonu prącia, co stanowi najłagodniejszą postać choroby, którą można uznać za lekkie spodziectwo. Pozostałe 30 proc. wad ma charakter bardziej skomplikowany, przez co wymaga zarówno złożonego leczenia chirurgicznego, jak i pogłębionej diagnostyki hormonalnej. Szczególną odmianą choroby jest spodziectwo bez spodziectwa (łac. hypospadias sine hypospadias), w którym ujście zewnętrzne cewki moczowej znajduje się na szczycie żołędzi, jednak obecne jest istotne skrzywienie prącia (wywołane na przykład zbliznowaceniem).

Częstość występowania spodziectwa w Europie wynosi około 18,6 na 10 000 urodzeń. Spodziectwo u dziewczynek z zasady nie występuje, choć może dochodzić do nieprawidłowego przemieszczenia cewki moczowej (na przykład w obrębie pochwy).

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Spodziectwo – przyczyny – czy jest dziedziczne?

Do rozwoju spodziectwa dochodzi we wczesnym etapie życia płodowego, zwykle przed ukończeniem 12. tygodnia ciąży. Za najistotniejszy czynnik rozwoju wady uznaje się zaburzenia hormonalne związane z niedoborem androgenów w następstwie upośledzenia syntezy testosteronu w komórkach Leydiga i, rzadziej, oporność tkanek na androgeny spowodowaną mutacją receptora dla androgenów lub blokiem na określonym etapie syntezy testosteronu.

Odpowiedź na pytanie, czy spodziectwo jest dziedziczne, nie jest jednoznaczna. Podłoże wady ma charakter wieloczynnikowy – biorą w nim udział zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, stąd nie można uznać, że dziedziczenie spodziectwa zachodzi w prostym schemacie i niemożliwe jest oszacowanie jego ryzyka.

W 7 proc. przypadków urodzenia dziecka ze spodziectwem, stwierdza się je także u krewnych pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia. Wydaje się, że rodzinnie częściej występuje spodziectwo przednie i środkowe (prąciowe) niż tylne. Ryzyko jego rozwoju u rodzeństwa płci męskiej wynosi 9–17 proc. Spodziectwo jest przekazywane zarówno po linii matczynej, jak i ojcowskiej.

Wada może towarzyszyć również złożonym zespołom genetycznym, wśród których najlepiej poznano zespół WAGR (guz Wilmsa, aniridia – brak tęczówki oka, zaburzenia rozwojowe układu moczowo-płciowego i opóźnienie rozwoju umysłowego) oraz zespół Denysa i Drasha (zaburzenia rozwojowe układu moczowo-płciowego i predyspozycja do rozwoju guza Wilmsa (zarodkowego nowotworu nerki).

Spodziectwo – objawy – jak wygląda?

Spodziectwo u dziecka poza wspomnianym już wcześniej przemieszczeniem cewki moczowej może wywoływać również do szeregu zmian i nieprawidłowości w obrębie samego prącia, jak i jąder. Spodziectwu towarzyszą niekiedy takie zmiany, jak:

• rozdwojenie napletka;
• zgięcie oraz skrócenie jądra;
• brak wędzidełka;
• zakrzywienie prącia;
• niedorozwój napletka.

Spodziectwo może prowadzić również do zaburzeń oddawania moczu: rozbryzgiwania jego strumienia, trudności z oddaniem moczu na stojąco czy nieprawidłowym strumieniem.

Czytaj również: Napletek – budowa, funkcje. Choroby i infekcje napletka

Diagnostyka spodziectwa

Rozpoznanie spodziectwa możliwe jest niekiedy już na etapie prenatalnej diagnostyki ultrasonograficznej (według dostępnych danych w niektórych przypadkach udaje się zobrazować wadę już od drugiego trymestru ciąży). Częściej jednak dochodzi do rozpoznania spodziectwa u noworodków, w czasie pierwszego badania dziecka po urodzeniu.

Diagnostyka spodziectwa nie ogranicza się jedynie do obrazowania w obrębie układu moczowo- płciowego oraz ustalenia wskazań i czasu zabiegu operacyjnego. Spodziectwo u chłopców w postaci bliższej jest również silną przesłanką do podjęcia diagnostyki endokrynologicznej oraz wykluczenia zaburzeń różnicowania płci.

Leczenie spodziectwa – operować czy nie?

Wielu rodziców zadaje sobie oraz lekarzom pytanie, czy zawsze trzeba operować spodziectwo oraz czy istnieją formy nieinwazyjnego leczenia. Przywrócenie prawidłowego lub zbliżonego do prawidłowego wyglądu prącia i możliwości swobodnej mikcji (oddawania moczu) możliwe jest tylko poprzez wykonanie zabiegu chirurgicznego, który odtwarza prawidłową budowę prącia.

W 1996 roku Amerykańska Akademia Pediatryczna stwierdziła, że optymalnym wiekiem do operacji planowej męskich zewnętrznych narządów płciowych jest 6.–12. miesiąc życia. Choć operację spodziectwa można wykonać również później, uznaje się obecnie, że zabieg powinien zostać przeprowadzony przed wejściem dziecka w wiek przedszkolny (<30. miesiąca życia). Rozpoczynanie korekcji spodziectwa w starszym wieku może być związane z większą liczbą powikłań pooperacyjnych. Co więcej stwierdzono, że u mężczyzn, którzy pamiętają sam zabieg, występowały częstsze problemy psychologiczne i emocjonalne związane z postrzeganiem własnego ciała, niż u pacjentów, którzy z uwagi na wiek niemowlęcy w momencie operacji, nie byli w stanie jej pamiętać. Koszt operacji dziecka jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Sam rozszczep napletka, który często towarzyszy wadzie określanej jako spodziectwo bez spodziectwa, nie jest bezwzględnym wskazaniem do interwencji operacyjnej, ponieważ stanowi wyłącznie defekt prawidłowego wyglądu prącia. Decyzję o przeprowadzeniu zabiegu pozostawia się wówczas zwykle rodzicom, informując ich o istniejących wskazaniach, ryzyku zabiegu oraz ewentualnych problemach w przyszłości.

Operacja spodziectwa i rekonwalescencja po zabiegu

Zabieg na spodziectwo należy do grupy operacji rekonstrukcyjnych – to jest odtwarzających prawidłową anatomię i fizjologię cewki moczowej oraz prącia. Pomimo stosunkowo łatwej oceny wizualnej stopnia spodziectwa u dzieci, ostateczny wgląd w rozległość wady możliwy jest dopiero na stole operacyjnym. Wynik korekcji chirurgicznej istotnie zależy także od takich czynników, jak wielkość prącia, żołędzi i płytki cewkowej, poziomu podziału ciała jamistego, obecności krzywizny oraz nieprawidłowego położenie moszny.

Zabieg operacyjny przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym i trwa zwykle od pół godziny do 2 godzin. Rekonwalescencja po operacji spodziectwa wynosi około 2–3 tygodni. W pierwszych dobach po zabiegu niezbędne jest podawanie leków przeciwbólowych, utrzymywanie cewnika zabezpieczającego drogi moczowe oraz o ile to możliwe, ograniczanie aktywności dziecka (odpoczynek). Proces pielęgnowania sprowadza się do odkażania rany pooperacyjnej oraz stosowania preparatów zaleconych przez chirurga wykonującego zabieg (na przykład maści z antybiotykiem, przymoczków antyseptycznych). Ostateczny wygląd prącia można ocenić około 2–3 miesiące po zabiegu.

Zdecydowana większość zabiegów spodziectwa zakłada leczenie jednoetapowe, o ile gojenie przebiega w sposób prawidłowy. Tylko zaawansowane postacie spodziectwa ze znacznym przygięciem wymagają kilku zabiegów. Rzeczywistość odbiega jednak od założeń i nadziei lekarza oraz rodziców. Cechą charakterystyczną zabiegów spodziectwa jest spory odsetek powikłań i reoperacji. Najpoważniejszym powikłaniem, sprawiającym czasem problemy przez lata, a w dodatku w największym stopniu związanym z techniką operacyjną, jest zwężenie cewki moczowej.

Czytaj również: Mastka – co to jest, jak usunąć i się jej pozbyć?

Spodziectwo po operacji

Skutki spodziectwa zależne są od prawidłowości przeprowadzonego zabiegu, jak i samej rozległości wady w stadium początkowym. Szacuje się, że satysfakcjonujący efekt kosmetyczny uzyskiwany jest w około 70 proc. przypadków (wyniki pozyskane z ankiet od samych pacjentów).

Odrębnym tematem jest zagadnienie spodziectwo a sprawność seksualna. U ponad 80 proc. mężczyzn po korekcji spodziectwa uzyskuje się satysfakcjonujące funkcjonowanie seksualne, choć częściej unikają oni kontaktów seksualnych, co ma swoje podłoże w sferze zahamowań psychicznych i obaw o ocenę wyglądu prącia przez partnerkę/partnera. Spodziectwo u dorosłych to częściej problem leżący w psychice niż w obecności faktycznej deformacji.

Spodziectwo a płodność

Choć część mężczyzn obawia się związku spodziectwa a bezpłodności, warto zaznaczyć, że sama wada ma charakter anatomiczny i rzadko wiąże się z zaburzeniami płodności, o ile nie towarzyszą jej dodatkowe zaburzenia hormonalne (obecnie diagnostyka endokrynologiczna podejmowana jest we wczesnym dzieciństwie po stwierdzeniu wady do niej predysponującej). W przypadku braku operacyjnej korekcji wady możliwe są jednak problemy z odpowiednim deponowaniem nasienia, co może wpływać na zaburzenia płodności.

Spodziectwo – wypowiedź eksperta