Przy biegunce dieta pełni rolę naturalnego leku na przykre dolegliwości. Co jeść, a czego unikać, by złagodzić nieprzyjemne objawy?
Biegunką nazywamy stan, w którym człowiek oddaje w ciągu doby trzy lub więcej stolców o luźnej konsystencji. Podstawowy podział biegunki, w zależności od czasu jej trwania, to podział na biegunkę ostrą i przewlekłą. Biegunka ostra trwa do 2 tygodni, zaś biegunka przewlekła to taka, która trwa powyżej 4 tygodni.
Przyczyn biegunki jest bardzo dużo. Skupiając się jednak na powyższym podziale, 90 proc. przyczyn biegunki ostrej stanowią bakterie. Biegunka i wymioty, gorączka, dreszcze – tak może przebiegać ostra infekcyjna biegunka. Wracając do etiologii, również działania niepożądane leków mogą być przyczyną ostrej biegunki. Najczęściej są to antybiotyki, leki antyarytmiczne, leki na nadciśnienie, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), hormony tarczycy czy doustne leki przeciwcukrzycowe. Rozwolnienie może wystąpić również przy zatruciu grzybami, środkami owadobójczymi czy po spożyciu alkoholu etylowego (biegunka po alkoholu).
Biegunkę przewlekłą w zależności od przyczyn można podzielić na biegunkę sekrecyjną, osmotyczną, tłuszczową lub zapalną. Biegunka sekrecyjna polega na wydzielaniu wody i elektrolitów przez nabłonek jelit do ich światła. Objawia się wodnistą biegunką i jest bardzo obfita. Powodem są głównie leki przeczyszczające, przewlekłe nadużywanie alkoholu czy zaburzenia wchłaniania kwasów żółciowych. Biegunka osmotyczna jest wynikiem obecności w świetle jelit substancji niewchłanianych, powodujących przechodzenie płynów do światła jelita (zgodnie z gradientem osmotycznym). Przyczyną są między innymi leki, dietetyczne dodatki spożywcze (sorbitol, mannitol, ksylitol) oraz niedobory enzymów rozkładających dwucukry, np. niedobór laktazy (enzymu rozkładającego laktozę). Biegunka tłuszczowa to biegunka, u której podstawy leżą zaburzenia trawienia. Najczęściej jest związana z zaburzeniami zewnątrzwydzielniczymi trzustki (przewlekłe zapalenie trzustki, rak, mukowiscydoza). Objawia się tłustymi, mazistymi stolcami. Z kolei przewlekła biegunka zapalna to biegunka w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit – choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Przewlekła biegunka może być również wynikiem przyspieszonego pasażu (przyspieszonej motoryki jelit) w nadczynności tarczycy czy zespole jelita drażliwego.
Głównym powikłaniem biegunki jest odwodnienie oraz zaburzenia elektrolitowe. Stopień odwodnienia najlepiej odzwierciedla ubytek masy ciała przedstawiony w procentach. Łagodne odwodnienie objawia się zwiększony pragnieniem. Z kolei przy odwodnieniu średniego stopnia dołącza się suchość błony śluzowej jamy ustnej i języka, skąpomocz, spadek ciśnienia tętniczego czy podkrążone oczy. Odwodnienie ciężkie to odwodnienie zagrażające wstrząsem hipowolemicznym (stan zagrażający życiu, wynikający z niedostatecznego wypełnienia krwią naczyń krwionośnych i związanych z tym konsekwencji).
Leczenie biegunki oczywiście zależy od jej przyczyny. Podstawowym postępowaniem, które należy wdrożyć w każdym rodzaju biegunki, jest nawadnianie. Chorzy z umiarkowanym i średnim stopniem odwodnienia mogą być leczeni w domu – zaleca się doustne płyny nawadniające (woda, herbata, kompot). Unikać słodkich napojów, gdyż zaostrzają biegunkę. Nie można zapomnieć o uzupełnianiu elektrolitów – w tym celu powinno się dosalać potrawy solą kuchenną lub spożywać słone przekąski (np. krakersy). Wśród domowych sposobów na biegunkę podaje się przyrządzenie tzw. domowych elektrolitów. Jako przykład: w litrze przegotowanej wody rozpuścić pół łyżeczki soli kuchennej, pół łyżeczki sody oczyszczonej,4 łyżeczki cukru lub miodu oraz 1 filiżankę soku pomarańczowego. W aptekach dostępne są gotowe mieszanki do sporządzenia roztworów uzupełniających niedobory elektrolitowe. Wskazane są szczególnie w biegunce u dzieci i niemowląt oraz u osób w podeszłym wieku. Co jeść przy biegunce? Chory powinien jeść to na co ma ochotę, z wykluczeniem potraw ciężkostrawnych, smażonych oraz mleka. Najlepiej jest jeść często, ale małe porcje posiłków.
Leki na biegunkę można stosować, ale najlepiej po konsultacji z lekarzem. Pamiętając jednak, że są bezwzględnie przeciwskazane w biegunce przebiegającej z gorączką.
Najczęstsza biegunka u dorosłych to biegunka bakteryjna, zaś u niemowląt biegunka wirusowa. W leczeniu na plan pierwszy wysuwa się oczywiście odpowiednie nawodnienie chorego. Po zidentyfikowaniu bakterii odpowiedzialnej za biegunkę infekcyjną, lekarz włącza odpowiednie leczenie przyczynowe – antybiotyk. Krew w kale zawsze powinien być sygnałem alarmowym.
Biegunka podróżnych jest również biegunką infekcyjną – w 80 proc. bakteryjną, najczęściej spowodowaną Escherichia coli lub Campylobacter. Biegunka ta dotyczy chorych podróżujących do krajów o niższym standardzie sanitarno-higienicznym – Afryka, Azja Południowa, Azja Łacińska, Bliski Wschód. Dlatego tak ważna jest higiena rąk i posiłków podczas wyjazdów we wspominane wyżej rejony Świata. Jeśli już dojdzie do zakażenia, wówczas poza leczeniem objawowym stosuje się antybiotykoterapię.
Biegunka po antybiotyku – to wbrew pozorom wcale nie taka rzadka sprawa, tym bardziej, że w ostatnich latach rośnie nadużywanie antybiotyków. Dotyczy ona 30% pacjentów leczonych antybiotykami. Biegunka ta jest związana ze zmianą flory jelitowej, która prowadzi do zaburzeń trawienia i metabolizmu związków pokarmowych w jelicie i w konsekwencji do biegunki. W zapobieganiu zaleca się stosowanie probiotyków zawierających Saccahromyces boulardii lub Lactobacillus GG (kapsułki lub saszetki) podczas całej kuracji antybiotykiem.
Biegunka w ciąży podobnie jak biegunka u dorosłych może być spowodowana przez bakterie, wirusy, zatrucia, antybiotykoterapię, leki przeczyszczające czy nadczynność tarczycy. Ale może być również jednym z pierwszych objawów ciąży – razem z wymiotami, nudnościami, zmęczeniem, częstym oddawaniem moczu. Ponadto biegunka często bywa zwiastunem zbliżającego się porodu. W leczeniu biegunki w ciąży powinno się zadbać o odpowiednie nawodnianie i uzupełnienie elektrolitów oraz dietę lekkostrawną. Leki na biegunkę można przyjmować tylko po konsultacji z lekarzem, gdyż nie wszystkie leki można stosować w ciąży.
Biegunka u niemowlaka i małych dzieci jest w większości przypadków biegunką wirusową (najczęściej spowodowaną rotawirusami). Leczenie biegunek wirusowych opiera się głównie na leczeniu objawowym – uzupełnianiu płynów i elektrolitów. Ten etap jest bardzo ważny, ponieważ ma na celu zapobieganie odwodnieniu dziecka. Poza dostępnymi w domu płynami takimi jak woda, herbata czy kompot, można wspomagać się gotowymi mieszankami elektrolitów dostępnymi w aptekach. Należy unikać słodkich napojów zawierających dużo cukru, gdyż nasilają one biegunkę u dzieci. Leczenie antybiotykiem należy do rzadkości, gdyż tak jak wcześniej wspomniano – w tej grupie wiekowej za biegunkę odpowiadają głównie wirusy. Co do leków przeciwbiegunkowych, przeciwskazane jest stosowanie węgla aktywowanego czy leków hamujących perystaltykę jelit. U niemowląt i małych dzieci z biegunką zaleca się stosowanie probiotyków oraz smektyn.
Wskazaniem do hospitalizacji lub konsultacji z lekarzem jest ciężka biegunka u noworodka, brak łaknienia i niechęć do picia, wyraźne odwodnienie (płacz bez łez, suche śluzówki jamy ustnej, skąpomocz), zaburzenia świadomości czy gorączka >38 stopni Celsjusza.
Aby zapobiec biegunce wśród najmłodszych dzieci należy dbać o higienę i zasady sanitarne podczas przygotowywania posiłków. Ochronne działanie ma również karmienie piersią niemowląt. Dodatkowym sposobem ochrony przed zachorowaniem na wirusową biegunkę są szczepienia przeciw rotawirusom. Dziecko można zaszczepić od 6 tygodnia życia.
108
