PSA wolne – na czym polega badanie PSA?

Badanie PSA a choroby prostaty

Łagodny przerost prostaty oraz nowotwór złośliwy prostaty (rak stercza) to częste schorzenia diagnozowane u mężczyzn po 50. roku życia.

Objawy raka prostaty to: częstomocz, nykturia, przedłużone oddawanie moczu, uczucie parcia na mocz, osłabienie strumienia moczu. Natomiast symptomy, takie jak: krwiomocz, ból podczas oddawania moczu czy ból w podbrzuszu, towarzyszą bardziej zaawansowanym stadiom choroby.

Objawy te są często bagatelizowane przez mężczyzn, przez co trafiają oni do lekarza w zaawansowanych stadiach raka prostaty. Rokowania w tej sytuacji są uzależnione od rozwoju choroby i ogólnego stanu pacjenta.

Jeśli za problemy z oddawaniem moczu podejrzewana jest prostata, badanie pierwszego rzutu to ocena prostaty per rectum. Inne powszechnie wykonywane badanie prostaty to PSA całkowite – oznaczane z krwi.

Bywa jednak, że określone sytuacje kliniczne ograniczają wartość diagnostyczną badania PSA. Wtedy trafnym uzupełnieniem procesu diagnostycznego jest wolne PSA (fPSA).

PSA wolne – czym jest marker PSA?

PSA występuje we krwi jako forma częściowo związana z inhibitorami proteaz, a częściowo jako wolna frakcja, nieaktywna biologicznie.

Wolne PSA stanowi 5–40 proc. całkowitego PSA. Udowodniono jego znacznie większą w porównaniu do PSA całkowitego swoistość i czułość względem raka prostaty. Pozwala to znacznie uskutecznić diagnostykę raka prostaty i zredukować liczbę niepotrzebnych biopsji.

Jeśli chodzi o wartość diagnostyczną całkowitego PSA badanie jest swoiste, czyli wzrost stężenia świadczy o procesie chorobowym w obrębie gruczołu krokowego. Jednak PSA nie jest bardzo czułym markerem raka stercza, tzn. nie zawsze u chorego na raka prostaty odnotowywany jest podwyższony PSA.

Szczególne trudności interpretacyjne stwarza wynik PSA w zakresie 4–10 ng/ml – określany jako szara strefa. Dla takich wartości marker PSA nie może być samodzielnym testem diagnostycznym, gdyż różnicowanie łagodnego przerostu gruczołu krokowego i raka prostaty jest niemożliwe.

Niejednoznaczny wynik PSA często skłaniał do wykonania inwazyjnej biopsji prostaty. Poszukiwano więc bardziej czułego i swoistego markera niż PSA. Jednym ze sposobów zwiększenia dokładności oznaczeń jest określenie tzw. gęstości PSA. Gęstość PSA to stosunek stężenia PSA to objętości prostaty szacowany w badaniu USG. Innym, bardzo dokładnym markerem raka stercza, jest PSA wolne.

Wolne PSA – na czym polega badanie i jak się przygotować?

Badanie wolnego PSA polega na oznaczeniu, z tej samej próbki krwi, zarówno frakcji całkowitej, jak i wolnej PSA. PSA wolne oznaczane jest z próbki krwi pobranej w dowolnym momencie dnia.

Jak przygotować się do badania PSA? Pacjent nie musi być na czczo, należy jednak unikać stosunku seksualnego na 48 godzin przed badaniem (ejakulat zawyża wynik). Także badanie per rectum czy biopsja nie są wskazane przed oznaczeniem wolnego PSA.

Czy badanie na wolne PSA boli? W tym przypadku jedyny dyskomfort wynika z nakłucia zgięcia łokciowego igłą w celu pobrania krwi (badanie krwi).

Badanie prostaty – interpretacja wolnego PSA

Sprawa nie jest jednoznaczna, jeśli chodzi o wynik wolnego PSA. Norma nie zostaje bowiem podawana w wartościach bezwzględnych. Wynik frakcji wolnej PSA wyrażane jest jako procentowy odsetek PSA całkowitego. Tylko taki sposób interpretacji posiada wartość diagnostyczną.

Jak interpretować badanie PSA wolnego (fPSA)?

• Jeśli stosunek fPSA/PSA jest mniejszy niż 10 proc., istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo raka prostaty.
• Jeżeli stosunek fPSA/PSA jest większy niż 25 proc., prawdopodobieństwo raka prostaty jest bardzo małe; przyczyną dolegliwości jest najprawdopodobniej łagodny przerost stercza.

Badanie na wolne PSA wykonywane jest rutynowo niemal w każdym laboratorium. Czas oczekiwania na wynik to jeden dzień. Zaleca się profilaktyczne wykonywanie badania PSA. Cena takiego testu diagnostycznego wynosi ok. 40–50 zł.