Łagodny rozrost gruczołu krokowego (przerost prostaty)

Co to jest prostata?

Gruczoł krokowy (stercz, prostata) jest narządem zaliczanym do grupy męskich narządów płciowych wewnętrznych. Jest to pojedynczy narząd kształtu kasztana o wielkości ok. 40 x 30 x 25 mm, występujący u wszystkich zdrowych mężczyzn. Położony jest w miednicy mniejszej pomiędzy znajdującym się powyżej pęcherzem moczowym i znajdującą się poniżej przeponą moczowo-płciową – czyli grupą mięśni podtrzymujących narządy miednicy mniejszej. Od przodu stercz przylega do spojenia łonowego czyli połączenia kości łonowych miednicy, od tyłu sąsiaduje z odbytnicą. Takie położenie gruczołu krokowego pozwala lekarzowi ocenić go w badaniu placem przez odbytnicę.

Przez gruczoł krokowy przebiega cewka moczowa dochodząca do pęcherza moczowego zwana w tej części cewką sterczową. W czasie cystoskopii czyli badania polegającego na wprowadzeniu wziernika do cewki moczowej i pęcherza moczowego, lekarz może dokładnie ocenić gruczoł krokowy. Przez gruczoł krokowy przechodzą drogi wyprowadzająca nasienie podczas wytrysku. W części sterczowej cewki na wzgórku nasiennym uchodzą przewody wytryskowe, które powstają z połączenia nasieniowodów z przewodami wydalającymi pęcherzyków nasiennych.

Operacje podczas których usuwany jest gruczoł krokowy lub jego część prowadzą do przerwania drogi wyprowadzającej nasienie czego konsekwencją jest problem z wytryskiem i tzw. wytrysk wsteczny czyli przedostawanie się nasienia podczas wytrysku do wnętrza pęcherza moczowego, a nie do cewki moczowej i dalej na zewnątrz. Prostata dzieli się na dwa płaty – prawy i lewy, pomiędzy płatami wyróżnia się bruzdę międzypłatową. Struktury te są oceniane podczas badania palcem przez odbytnicę. Wyróżnia się niekiedy trzeci płat stercza, tzw. płat środkowy, który powstaje w wyniku procesu chorobowego. Jest częścią gruczołu krokowego rosnącą w kierunku pęcherza moczowego, do jego światła. Gruczoł krokowy otoczony jest torebką stercza.

Jak zbudowana jest prostata?

Miąższ stercza zbudowany jest z gruczołów pęcherzykowo-cewkowych, które produkują wydzielinę stercza oraz zrębu zbudowanego z tkanki łącznej i mięśniowej. Gruczoły zakończone są przewodami wyprowadzającymi, które łączą się w większe przewodziki uchodzące do cewki moczowej w okolicy wzgórka nasiennego. Podczas wytrysku nasienia mięśnie gładkie zrębu stercza kurczą się, powodując wypływ wydzieliny do cewki moczowej i połączenie jej z nasieniem.

Gruczoł krokowy produkuje kwaśną wydzielinę, która stanowi do 25 % objętości nasienia. Jej zadaniem jest upłynnianie nasienia. W skład wydzieliny gruczołu krokowego wchodzą m. in. fruktoza będąca pokarmem dla plemników oraz prostaglandyny stymulujące ruch plemników.

Łagodny rozrost stercza jest nazwą choroby, ale też określenie to opisuje zmiany histologiczne (czyli te, które można ocenić pod mikroskopem) obejmujące namnażanie się elementów gruczołowych oraz elementów zrębu stercza. Prowadzą one do powiększenia gruczołu krokowego, powstania tzw. przeszkody podpęcherzowej i wystąpienia objawów ze strony dolnych dróg moczowych. Innym starszym określeniem na łagodny rozrost stercza jest gruczolak stercza. W urologii stosuje się wiele skrótów, z którymi można się spotkać w literaturze, i tak nowoczesnym określeniem łagodnego rozrostu gruczołu krokowego jest BPH (benign prostatic hyperplasia). Można również spotkać się z określeniem przerostu prostaty, które nie jest do końca poprawne. Przerost jest bowiem powiększeniem się narządu wynikającym z powiększenia się komórek, z których zbudowany jest narząd. Rozrost z kolei jest powiększeniem się narządu wynikającym z namnażania się komórek, ze zwiększenia ich liczby. W przypadku gruczołu krokowego jego powiększenie wynika ze zjawiska rozrostu.

Przerost prostaty – przyczyny

Istnieje wiele teorii dotyczących przyczyn powstawania łagodnego rozrostu stercza, co świadczy o niedostatecznej wiedzy na temat zjawisk prowadzących do rozwoju choroby.

Teoria hormonalna

Gruczoł krokowy jest narządem hormonozależnym, to znaczy, że jego funkcje zależą od obecności hormonów – androgenów. Podstawowym androgenem jest testosteron produkowany w jądrach. Po uwolnieniu do krwi przedostaje się do komórek stercza, gdzie pod wpływem enzymu 5-alfa reduktazy przekształcany jest w postać aktywną – dihydrotestosteron, który łączy się z receptorami w jądrach komórek gruczołowych i pobudza produkcję wydzieliny stercza oraz namnażanie się komórek stercza, co prowadzi do jego rozrostu.

Teoria czynników wzrostu

Wzrost, namnażanie się i obumieranie komórek regulowane jest za pomocą cząsteczek białkowych zwanych czynnikami wzrostu. Na stercz wpływają różne czynniki wzrostu zarówno pobudzające wzrost komórek stercza (takie jak nabłonkowy czynnik wzrostu, insulinopodobny czynnik wzrostu, czynnik wzrostu fibroblastów) jak i warunkujące ich obumieranie (transformujący czynnik wzrostu). Zaburzenie równowagi pomiędzy tymi czynnikami tj. zaburzenie działania czynników ograniczających wraz z przewagą działania czynników pobudzających wzrost prowadzi do rozrostu stercza.

Teoria komórki pnia macierzystego

Komórki pnia macierzystego to komórki, które mogą przekształcić się w dowolny typ komórek, mają również możliwości nieograniczonej liczby podziałów. W warunkach normalnych pozostają w stanie uśpienia. Zaburzenie równowagi pomiędzy procesami regulującymi namnażanie się (proliferacji) i obumieranie komórek (apoptozy) prowadzi do pobudzenia komórek pnia, które przekształcają się w komórki gruczołowe stercza i namnażają się, co prowadzi do rozrostu stercza.

Rozwój łagodnego rozrostu stercza obserwuje się częściej u mężczyzn w krajach wysokorozwiniętych, mieszkańców miast, prowadzących siedzący tryb życia, spożywających duże ilości mięsa, mających wyższy poziom cholesterolu, obciążonych stresem, palących papierosy, spożywających alkohol.

Powiększenie gruczołu krokowego

Wyróżnia się statyczne i dynamiczne mechanizmy prowadzące do wystąpienia objawów łagodnego rozrostu stercza. Mechanizm statyczny polega na powiększaniu się gruczołu krokowego. Wielkość stercza określa się w badaniu ultrasonograficznym na podstawie trzech wymiarów: wysokości, szerokości i długości oraz obliczenia na ich podstawie objętości gruczołu, która określana jest w ml (lub odpowiadających im cm³). Prawidłowy gruczoł krokowy ma objętość ok. 20-30 ml. Większa objętość uznawana jest za nieprawidłową, w zaawansowanych przypadkach może przekraczać 100-150 ml. Od wielkości stercza zależy wybór rodzaju operacji, jaką można przeprowadzić, jeżeli występują ku temu wskazania. Powiększający się gruczoł krokowy powoduje ucisk na przechodzącą przez stercz cewkę moczową, zwęża jej światło i prowadzi do osłabienia strumienia moczu, występowania przerywanego strumienia moczu. Gruczoł krokowy staje się przeszkodą podpęcherzową, utrudnia odpływ moczu z pęcherza moczowego.

Objawami przeszkody podpęcherzowej są:

• trudności w rozpoczęciu oddawania moczu (mikcji),
• wydłużony czas oddawania moczu,
• oddawanie moczu kroplami.

Występowanie przeszkody podpęcherzowej uszkadza sam pęcherz moczowy, którego miesień wypieracz odpowiadający za opróżnianie pęcherza musi pracować z coraz większą siłą, by wypychać mocz z pęcherza przez zwężoną cewkę moczową. Wzrasta ciśnienie wewnątrz pęcherza moczowego, w końcu wypieracz nie jest w stanie opróżnić całkowicie pęcherza i dochodzi do zalegania moczu, a w skrajnych przypadkach do zatrzymania moczu.

Nadmierna praca mięśni gładkich pęcherza moczowego (wypieracza) prowadzi do zwiększenia ich napięcia, co powoduje, że mięśnie te kurczą się częściej niż powinny (nie tylko w sytuacji, kiedy pęcherz jest silnie wypełniony moczem). Prowadzi to do częstego oddawania moczu w dzień oraz w nocy, potrzeby nagłego oddania moczu, bólu i pieczenia w cewce moczowej. Zwiększenie napięcia mięśni gładkich pęcherza jest podstawą mechanizmu dynamicznego w powstawaniu objawów łagodnego rozrostu stercza.

Przerost prostaty a seks