Badanie mykologiczne – co to jest, normy i interpretacja wyników

Co to jest badanie mykologiczne?

Pod pojęciem badania mykologiczne rozumiemy testy i procedury pozwalające zdiagnozować zakażenia grzybicze, w tym, mającą największą wartość diagnostyczną, hodowlę. Mikroskopijnych rozmiarów grzyby, takie jak drożdżaki i niektóre inne gatunki, mogą u zdrowych osób osiedlać się na skórze, w jamie ustnej i w przewodzie pokarmowym. Należą do tzw. flory fizjologicznej i nie wywołują zwykle objawów choroby. Inne gatunki z kolei są zawsze chorobotwórcze i wymagają leczenia.

Grzyby mogą atakować praktycznie wszystkie narządy i układy, poczynając od skóry i paznokci, a na ośrodkowym układzie nerwowym kończąc. Powierzchniowe zakażenia (np. grzybica paznokci, grzybica pochwy czy grzybica stóp) występują często i nie są groźne, podczas gdy infekcje dotyczące narządów leżących głębiej (np. grzybicze zapalenie mózgu, grzybica układu pokarmowego, grzybica płuc), występują zwykle u osób z osłabioną odpornością (np. chorych na AIDS lub z zaawansowaną chorobą nowotworową) i mogą stanowić nawet zagrożenie życia.

Infekcje grzybicze niejednokrotnie wywołują objawy podobne do zakażeń innymi mikroorganizmami. Odróżnienie ich jest o tyle ważne, że leki stosowane w zakażeniach bakteryjnych i wirusowych nie działają na grzyby.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

W celu zdiagnozowania grzybicy, przeprowadza się badania materiału podejrzanego o zakażenie – może to być np. wymaz z jamy ustnej bądź pochwy, fragment paznokcia czy próbka krwi. Wykonanie hodowli z takiego materiału umożliwia dokładne określenie gatunku wywołującego objawy oraz wykazanie lekowrażliwości, a co za tym idzie – wprowadzenie skutecznego, celowanego leczenia.

Ponieważ większość grzybów rośnie wolno, badanie to może trwać nawet kilka tygodni. Stąd też równolegle wykorzystywane bywają inne metody diagnostyczne. Obecność infekcji grzybiczej bez określania gatunku patogenu mogą potwierdzić szybkie testy, jak próba z wodorotlenkiem potasu (KOH) lub barwienie próbki i analiza pod mikroskopem.

W rzadkich przypadkach, gdy o wywołanie infekcji podejrzany jest konkretny gatunek i istnieje konieczność szybkiego tego potwierdzenia lub wykluczenia (np. w zakażeniu krwi lub opon mózgowo-rdzeniowych) lub szczególnie trudnej diagnostyki, możliwe jest przeprowadzenie takich testów, jak badania antygenów bądź przeciwciał oraz badania molekularne, wykrywające DNA lub RNA grzybów.

Wskazania do badania mykologicznego

Badania mykologiczne przeprowadza się w przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej w celu jej potwierdzenia, określenia gatunku wywołującego objawy oraz dobrania odpowiedniego leczenia. Częstymi symptomami grzybicy powierzchniowej są, zależnie od zaatakowanej części ciała:

• zaczerwienienie i swędzenie skóry (zwłaszcza w miejscach osłoniętych i wilgotnych, jak zewnętrzne narządy płciowe, pochwa i stopy),
• zgrubienie i zażółcenie paznokci,
• białe plamki w jamie ustnej (tzw. pleśniawki),
• upławy w przypadku grzybiczego zapalenia pochwy.

Objawy grzybiczych zakażeń narządów wewnętrznych i układów mogą być bardzo różnorodne i również zależą od miejsca infekcji (np. objawy grypopodobne w grzybicy płuc lub silny ból głowy, sztywność karku i zaburzenia świadomości w grzybiczym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych). Zazwyczaj towarzyszy im wysoka temperatura.

Badania mykologiczne przeprowadza się także podczas leczenia grzybic, aby zweryfikować skuteczność leczenia i podjąć decyzję o ewentualnej jego modyfikacji lub zakończeniu.

Jak wygląda badanie mykologiczne?

Przygotowanie przed badaniem mykologicznym zależy od rodzaju pobieranego do hodowli materiału. Szczegółowe instrukcje przekazuje lekarz w odpowiednim czasie przed badaniem. W przypadku grzybic układowych, gdzie bada się krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, itp., nie ma potrzeby specjalnego przygotowania.

Jeśli natomiast podejrzewana jest grzybica powierzchniowa, należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Na zmienionym chorobowo obszarze skóry w ciągu kilku godzin przed badaniem należy unikać stosowania kosmetyków (w tym sprayów i maści). Jeśli badane mają być paznokcie, przez około tydzień przed pobraniem próbki nie należy ich obcinać, a w ciągu doby przed – nie nakładać lakieru.

Tak jak w przypadku innych badań, przed badaniem mykologicznym należy zawczasu poinformować lekarza o wszystkich obecnych chorobach i przyjmowanych lekach. Ważne jest, aby (jeśli to możliwe) pobrać materiał jeszcze przed wdrożeniem leczenia.

Jeśli badanie wykonywane jest po zakończeniu leczenia, konieczne jest zachowanie odpowiedniego odstępu czasowego między odstawieniem leków i zebraniem próbek do badania (w zależności od pochodzenia próbki – od 1 tygodnia do 1 miesiąca).

Sposób pobrania materiału zależny jest od miejsca zakażenia.

Poddane badaniu mykologicznemu mogą zostać włosy, ścinki paznokci, wymazy z jamy ustnej, plwocina, wymazy z narządów płciowych czy zeskrobiny skóry. W przypadku zakażenia układu moczowego badaniu poddaje się mocz zebrany do jałowego pojemnika. W przypadku podejrzenia grzybicy układowej, materiał pobiera się specjalnymi metodami, zapewniającymi sterylność (unika się w ten sposób wyników fałszywych). W każdym przypadku, po pobraniu materiał jest odpowiednio zabezpieczany i przesyłany do laboratorium. Na wyniki, w zależności od gatunku grzyba i metody hodowli, oczekuje się od kilku dni do kilku tygodni.

Badanie mykologiczne – normy

Za wynik prawidłowy badania mykologicznego uznaje się brak wzrostu grzybów chorobotwórczych w hodowli założonej z pobranego materiału (hodowla ujemna). W przypadku wyhodowania grzyba, na wyniku podaje się jego gatunek oraz (jeśli zostało to zlecone) poziom oporności na wybrane leki przeciwgrzybiczne. Należy pamiętać o ryzyku uzyskania wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych. Stąd też interpretacji badania należy zawsze dokonywać w porozumieniu z lekarzem.

Badanie mykologiczne – interpretacja wyniku

W przypadku badania mykologicznego interpretacja wyniku zależy ściśle od rodzaju pobranego materiału.

Jeśli w hodowli nie uzyskano wzrostu grzyba chorobotwórczego, oznacza to zwykle brak infekcji grzybiczej. Wyjątkiem od tej zasady są gatunki o szczególnie wysokich wymaganiach – mogą one nie wzrastać na standardowych podłożach lub rosnąć bardzo wolno, dając wyniki fałszywie ujemne. Podobny rezultat uzyskać można w przypadku pobraniu materiału, w którym komórki grzyba występują w niewystarczającej ilości.

Stąd też niezwykle ważne jest odniesienie wyniku do objawów, historii choroby, chorób współistniejących i okoliczności, w jakich pacjent się znajdował (w tym odbytych podróżny) – wszystkie te informacje są istotne dla odróżnienia wyników ujemnych od fałszywie ujemnych i mogą skłonić lekarza do głębszej diagnostyki.

Interpretacja wyniku dodatniego (wzrostu grzyba na płytce hodowlanej) bywa trudniejsza.

W przypadku materiału niejałowego (jak skóra lub paznokcie) istnieje duże prawdopodobieństwo wyhodowania gatunków należących do flory fizjologicznej lub gatunków oportunistycznych (u zdrowych osób niewywołujących objawów choroby). W większości przypadków są one przyczyną uzyskania wyniku fałszywie dodatniego wskutek zanieczyszczenia próbki. Czasami jednak – np. u osób z poważnie uszkodzonym układem odpornościowym – one również mogą odpowiadać za objawy infekcji.

Porównanie wyniku badania z całościowym obrazem pacjenta pozwala często rozwiać takie wątpliwości. Wyhodowanie grzyba w hodowli z materiału pobranego „na jałowo” (np. z płynu mózgowo-rdzeniowego) jest równoznaczne z rozpoznaniem grzybicy i pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Ryzyko zanieczyszczenia próbki w takich przypadkach jest nieznaczne, stąd też mało prawdopodobne jest uzyskanie wyniku fałszywie dodatniego.