Samobadanie piersi – kiedy i jak często badać piersi?

Profilaktyczne badanie piersi

Profilaktyka raka piersi obejmuje wszystkie badania przesiewowe, które pozwalają na wykrycie nowotworu, zanim pojawią się widoczne objawy choroby. Tylko odpowiednio wcześnie wykryty rak piersi, najlepiej w stadium przedinwazyjnym, może być skutecznie leczony.

Jeśli chodzi o profilaktykę, podstawowym badaniem piersi jest oczywiście samobadanie, które powinno być wykonywane przez kobietę co najmniej raz w miesiącu. Dodatkowo w ramach działań profilaktycznych wymienia się:

• badanie lekarskie o charakterze palpacyjnym u ginekologa – wykonywane co najmniej raz w roku, już od 20. roku życia;
• badanie mammograficzne – wykonywane raz w roku lub raz na dwa lata, począwszy od 40. roku życia;
• USG piersi.

W przypadku kobiet zaliczających się do tzw. grupy wysokiego ryzyka zachorowania, badania profilaktyczne powinny być wykonywane w krótszych odstępach czasu, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Zobacz też: Pierwsza wizyta u ginekologa – jak wygląda, jak się przygotować?

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia raka piersi to między innymi:

• płeć żeńska i wiek między 50. a 69. rokiem życia;
• rozpoczęcie miesiączkowania przed ukończeniem 12. roku życia;
• wejście w okres menopauzy po 55. roku życia;
• pierwsza ciąża po 35. roku życia lub bezdzietność;
• występowanie dziedzicznych mutacji genetycznych w genach BRCA1, BRCA2 i CHEK2;
• zaburzenia hormonalne w zakresie poziomu estrogenów;
• stwierdzone inne zmiany nowotworowe lub schorzenia w obrębie piersi.

Kiedy należy badać piersi?

Nieprawdą jest, że samobadanie piersi jest zarezerwowane jedynie dla kobiet zbliżających się do 40-stki. Każda pani poczynając od okresu dojrzewania powinna zwracać szczególną uwagę na wygląd swojego biustu, a także regularnie go badać.

Obecnie bardzo często nowotwór piersi dotyka młode osoby – dwudziesto- i trzydziestolatki. Ważną przesłanką, która powinna skłonić dziewczęta do dbania o zdrowie, powinno być potwierdzone wystąpienie raka sutka u kobiet w jej najbliższej rodzinie – matki, babci, prababci. Jeśli takich przypadków jest więcej niż jeden, to ryzyko zachorowania na rak piersi jest jeszcze większe.

Wykonywać samobadanie piersi powinno się raz w miesiącu, najlepiej w tym samym dniu cyklu miesięcznego, parę dni po miesiączce. Samobadanie piersi stanowi ważny element profilaktyki raka piersi i ma na celu wczesne wykrycie zmian w obrębie gruczołu piersiowego na etapie, kiedy wyleczenie nawet zmian nowotworowych jest najbardziej prawdopodobne.

Szczególną uwagę w czasie badania piersi należy zwrócić na:

• kształt piersi – czy nie zmienił się w ostatnim czasie,
• kształt brodawki sutkowej – czy nie jest wklęsła, czy nie ma wycieku z sutka,
• okolicę pachową, czy nie ma tam wyczuwalnych zmian, powiększone węzły pod pachą nie zawsze są objawem rozwijającego się raka piersi,
• konsystencje gruczołu piersiowego – czy można stwierdzić obecność guzków piersi i czy są przytwierdzone do podłoża czy ruchome.

Od czego zacząć badanie piersi?

Samobadanie piersi nie opiera się jedynie na badaniu palpacyjnym. Równie ważne jest oglądanie biustu w każdej pozycji ciała. Badanie piersi wykonuje się stojąc nago przed lustrem, najczęściej przed kąpielą lub tuż po niej. Stojąc prosto przed lustrem z opartymi rękoma na biodrach, przyglądamy się symetrii każdej piersi z osobna oraz porównujemy je względem siebie. Nie należy przejmować się, jeśli rozmiar piersi różni się nieznacznie – niestety symetria w naturze jest rzadkością i piersi kobiet przeważnie nie mają takiego samego rozmiaru.

Oceniając wzrokowo piersi powinno się szukać:

• nierówności kształtu i symetrii piersi – uwypuklenia i wklęśnięcia skóry,
• wszelkich wciągnięć skóry,
• skóry o wyglądzie „skórki pomarańczy”,
• zmiany koloru brodawki,
• wycieku płynu z brodawki,
• wyprysków,
• miejscowej zmiany koloru skóry.

Oglądanie biustu należy wykonać również z profilu oraz przy delikatnym pochyleniu tułowia do przodu.

Badanie palpacyjne piersi – jak badać piersi?

Dotyk jest najlepszą formą wykrycia ewentualnych zmian w obrębie gruczołu piersiowego. Jeśli kobieta wykonuje badanie piersi regularnie, jest w stanie stwierdzić pojawienie się nowych, nieobecnych wcześniej grudek, torbieli lub guzków piersi, nawet jeśli są bardzo małe.

Przed przystąpieniem do badania, dobrze jest przyswoić sobie informację, że pierś umownie dzieli się na 4 kwadranty: dwa górne i dwa dolne. Bardzo często niebezpieczne zmiany lokalizują się w górnym zewnętrznym kwadrancie piersi, który kobiety często badają niedokładnie zapominając o tym, że fragment tkanki gruczołowej sutka znajduje się jeszcze pod pachą.

Przystępując do samobadania piersi, po wcześniejszych oględzinach wzrokowych biustu, należy położyć zgiętą w łokciu rękę na biodrze lub unieść ją do góry, ręką przeciwną natomiast badać pierś po stronie uniesionej lub ułożonej na biodrze ręki.

Badanie piersi można wykonywać ruchem okrężnym, zaczynając od najbardziej zewnętrznych obszarów piersi, przesuwając się stopniowo dookoła gruczołu i coraz bardziej jej wewnętrznej części, kończąc w okolicy sutka. Całą procedurę należy powtórzyć dla drugiej piersi.

W podobny sposób można wykonywać badanie piersi, jeśli zdecydujemy się na ruchy promieniste. W tym celu wyobrażamy sobie linie podobne do szprych w kole roweru, którego środkiem jest brodawka sutkowa. I tak, zaczynając od tej górnej, dotykamy „szprychy” wzdłuż przebiegu delikatnym ruchem. Badanie kończymy po zbadaniu wszystkich miejsc wzdłuż wyobrażonych linii.

Kolejną metodą jest samobadanie piersi ruchem wężowym zaczynając od części wewnętrznej przesuwając rękę od góry do dołu w kierunku do zewnątrz piersi. Zakończenie następuje po zbadaniu całej tkanki gruczołu. Na końcu obmacuje się okolicę samej brodawki sutkowej, delikatnie ją ściskając obserwuje się, czy nie wycieka z niej płyn lub krew. Po badaniu jednej piersi, tę samą czynność wykonuje się po drugiej stronie, zmieniając rękę która teraz spoczywa na biodrze oraz dłoń badającą.

Badanie pachy – badanie węzłów chłonnych pod pachą

Tkanka gruczołu piersiowego jest sama w sobie niejednorodna i niewielkie zmiany mogą być przeoczone. W tym momencie bardzo ważne jest wszystko, co można ocenić w dole pachowym, w którym, oprócz ogona Spence’a (fragment gruczołu mlekowego sięgający pod pachę), znajdują się również węzły chłonne zbierające chłonkę z całej piersi.

Badanie dołu pachowego wykonuje się w tej samej pozycji, w której badana jest pierś. Można to zrobić tuż po oglądaniu lub zaraz po badaniu palpacyjnym. W tym celu należy włożyć dłoń prosto w kierunku dołu pachowego i obmacuje się go ku górze i ku dołowi, próbując wykryć wyczuwalne powiększenie węzłów chłonnych. Są to zwykle guzki okrągłe lub owalne o gładkich brzegach. Powiększenia węzłów chłonnych szukamy również w okolicy nadobojczykowej, dotykając delikatnie skóry nad górną powierzchnią obojczyka na całej jego długości.

Samobadanie piersi – co może niepokoić?

Samobadanie piersi ma na celu wykrycie zmian w obrębie gruczołu piersiowego na wczesnym etapie, kiedy wyleczenie nawet zmian nowotworowych jest najbardziej prawdopodobne. Jeśli podczas badania piersi kobieta wyczuje u siebie coś niepokojącego, zarówno w obrębie samej piersi, jak również w dole pachowym lub nadobojczykowym, powinna to skonsultować ze swoim ginekologiem lub chirurgiem.

Lekarz najprawdopodobniej wykona osobiście badanie piersi i zleci wykonanie dodatkowych badań, jeśli będzie to konieczne (takich jak np. badanie USG piersi i mammografia). Nie należy obawiać się konsultacji z lekarzem, gdyż zaobserwowane guzki w obrębie biustu mogą okazać się zmianą łagodną – torbielą lub gruczolakowłókniakiem.

Należy pamiętać, że oprócz regularnych badań przed domowym lustrem, wszystkie kobiety po 40-stym roku życia powinny raz w roku wykonywać mammografię, która jest nieinwazyjnym badaniem obrazowym, pomagającym wykryć wczesne zmiany w piersi i będącą złotym standardem w diagnostyce raka piersi.

Mammografia piersi

Mammografia to podstawowe badanie obrazowe piersi, wykonywane w ramach profilaktyki przeciwnowotworowej. Opiera się ono na technologii rentgenowskiej, jednak dawka promieniowania w trakcie jednorazowego badania jest bardzo niewielka i nie wpływa szkodliwie na nasz organizm. W celu uzyskania możliwie jak najbardziej precyzyjnych wyników, wykonywana jest w dwóch płaszczyznach (pionowej i skośnej), przy jednoczesnym dociskaniu piersi specjalną płytką do podstawy aparatu.

Mammograficzne badanie piersi jest metodą szybką, prostą i bezbolesną, choć czasami może powodować u pacjentek chwilowy dyskomfort. Nie wymaga również specjalnego przygotowania. Dzięki standaryzacji aparatury do badań mammograficznych, a także ocenie dokonywanej zwykle przez dwóch niezależnych radiologów, uzyskiwane wyniki pozwalają w 85% przypadków skutecznie wykryć zmiany nowotworowe. Może jednak zdarzyć się, że nawet wykryty guzek, wyczuwalny w badaniu palpacyjnym, nie będzie widoczny na obrazie RTG.

Mammografia piersi, jako badanie nieinwazyjne, jest podstawowym elementem Programu Profilaktyki Raka Piersi, dzięki czemu wszystkie kobiety w przedziale 50-69 lat mogą z niej bezpłatnie skorzystać, bez skierowania od lekarza, raz na dwa lata.

Sprawdź również: Nie możesz schudnąć? Zbadaj się!

USG piersi

Choć badanie ultrasonograficzne piersi nie jest standardem, jeśli chodzi o działania profilaktyczne, często stanowi alternatywę lub uzupełnienie dla badania mammograficznego, którego nie da się przeprowadzić w przypadku piersi o silnie gruczołowej strukturze, charakterystycznej m.in. dla młodych piersi, u kobiet aktywnych hormonalnie.

Kiedy robić USG piersi? Najlepiej raz w roku lub w sytuacji, kiedy w mammografii zostaną zaobserwowane takie zmiany, jak torbiele piersi. Badanie USG jest nieinwazyjne i w pełni bezpieczne, dlatego może być przeprowadzane nawet w okresie ciąży. By wynik badania był jak najbardziej dokładny, konieczny jest dobry jakościowo sprzęt o dużej rozdzielczości, a także doświadczenie lekarza wykonującego badanie. Co ważne, badanie USG piersi może być mało przydatne w przypadku kobiet o bardzo obfitych piersiach. Jeżeli chodzi o przebieg USG piersi, w jego trakcie możliwe jest także wykonanie biopsji zmian litych lub punkcji torbieli, co pozwala na pozyskanie materiału do badań histopatologicznych w podejrzeniu ropnia piersi.

Elastografia piersi

Elastografia piersi to szczególny rodzaj badania USG. W tym przypadku ultrasonografia piersi wykonywana jest specjalnym aparatem, a w jej trakcie stosuje się niewielki nacisk na pierś. Specjalistyczna aparatura analizuje powstające odkształcenia i na tej podstawie określa stopień twardości tkanek, oceniając je wg skali Tsukuba. Jest to badanie pomocne w różnicowaniu zdrowej tkanki tłuszczowej lub gruczołowej, od np. guza piersi.

Przeczytaj też: Czy w dobie pandemii warto kupić pulsoksymetr?

Rezonans magnetyczny

Zaawansowane badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (RM), pozwalają uzyskać precyzyjny obraz struktury piersi, uwzględniający ich morfologię i wykrywający nawet najmniejsze nieprawidłowości. RM wykazuje się wyjątkową precyzją, zwłaszcza przy zastosowaniu środka kontrastującego. By zwiększyć czułość, badaniu najlepiej poddać się w pierwszej fazie cyklu lub po odstawieniu HTZ.

Choć rezonansu piersi zazwyczaj nie wykonuje się rutynowo, stanowi on badanie przesiewowe dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi lub po leczeniu onkologicznym celem weryfikacji jego skuteczności.

To też sprawdź: Na czym polega próba prowokacyjna?

Termografia ciekłokrystaliczna piersi

W badaniu piersi pod kątem charakteru wykrytych zmian pomocna może okazać się także ciekłokrystaliczna termografia piersi. W jej przypadku wykorzystuje się specjalną kamerę termowizyjną, co pozwala na precyzyjne określenie, czy mamy do czynienia ze zmianą łagodną lub torbielą (chłodniejsze niż tkanki zdrowe), czy jest to złośliwy guz piersi (w tym przypadku charakterystyczny jest intensywny metabolizm, co wiąże się z wyższą temperaturą). W przypadku tego badania zdarzają się jednak wyniki fałszywie dodatnie, za które odpowiadają łagodne zmiany o charakterze zapalnym.

Badania genetyczne w raku piersi

U osób, u których występowały nowotwory piersi w rodzinie, istnieje ryzyko występowania mutacji charakterystycznych genów, określanych jako BRCA1 i BRCA2.

Zobacz też: Badanie na obecność genów BRCA1 i BRCA2

Zwiększają one prawdopodobieństwo pojawienia się raka piersi o około 50-70 proc. Inny gen, który również istotne zwiększa ryzyko wystąpienia zmian o charakterze złośliwym, to gen CHEK2. W celu ich potwierdzenia konieczne jest przeprowadzenie badań genetycznych, wykonywanych na podstawie próbki krwi lub śliny. Potwierdzenie nosicielstwa tych genów pozwala na intensywniejsze działania profilaktyczne, a także daje możliwość przeprowadzenia profilaktycznej mastektomii, polegającej na usunięciu obu piersi.

Sprawdź również: Jakie badania kwalifikacyjne do pracy?

Czy można badać piersi w ciąży?

W ciąży, jak również u kobiet karmiących piersią, samobadanie jest oczywiście trudniejsze, a często niemożliwe do przeprowadzenia. Pamiętajmy jednak, że w tym okresie również istnieje ryzyko rozwoju raka piersi, dlatego ważne, by nie rezygnować całkowicie z badań profilaktycznych. Bezpiecznym badaniem piersi, które można, a nawet należy przeprowadzać w trakcie ciąży, jest USG piersi, zarówno w pierwszym jak i drugim trymestrze. W wyjątkowych przypadkach, jeżeli istnieje podejrzenie nowotworu, można przeprowadzić u kobiety ciężarnej mammografię oraz biopsję – zarówno piersi jak i węzłów chłonnych.

Samobadanie piersi – wypowiedź ginekologa