Badanie na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 – kto powinien się badać i na czym polega badanie?

Co to są geny BRCA1 i BRCA2?

Pod pojęciem genu rozumiemy fragment materiału genetycznego (DNA), na podstawie którego komórka produkuje jeden określony rodzaj białka. Białka stanowią podstawę funkcjonowania komórki, pełniąc różnorodne funkcje – budulcową, regulacyjną i wiele innych.

Na podstawie informacji zawartej w genach BRCA1 i BRCA2 wytwarzane są tzw. białka supresorowe. Ich zadaniem jest naprawa uszkodzonego DNA, a jeśli nie jest to możliwe – zatrzymanie podziałów komórki lub spowodowanie jej śmierci. Pełnią więc rolę ochronną przed rozwojem nowotworów, które powstają na skutek nawarstwiających się uszkodzeń w materiale genetycznym.

Mutacje w tych genach (pod tym pojęciem rozumiemy nieprawidłowe, nagłe zmiany w sekwencji DNA) prowadzą do produkcji nieprawidłowych białek supresorowych lub całkowitego wstrzymania ich wytwarzania. W efekcie komórka, w której zaszła taka mutacja, traci jeden z ważnych mechanizmów ochronnych i może ulec transformacji do komórki nowotworowej.

Uważa się, że mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 wiążą się z podwyższonym ryzykiem rozwoju raka sutka (piersi) i raka jajnika, a także raków jajowodu i otrzewnej.

Warto zauważyć, że ryzyko jest podwyższone także u mężczyzn – u nosicieli mutacji obserwuje się częstsze występowanie raka sutka i raka prostaty. U obu płci zwiększa się ryzyko rozwoju raka trzustki.

Mutacje te w wielu przypadkach odpowiedzialne są za przypadki dziedzicznego występowania raka, ale mogą również powstać u osób z nieobciążonym wywiadem rodzinnym. Ponieważ w przypadku mutacji dziedziczonych od rodziców uszkodzony gen zawarty jest w każdej komórce ciała (mówimy o tzw. nosicielstwie mutacji), do badania można wykorzystać najłatwiej dostępny materiał – ślinę lub krew.

Zobacz też: Rodzaje badań piersi

Wskazania do wykonania testów na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2

Ponieważ mutacja w dostępnych obecnie badaniu fragmentach genów BRCA1 i BRCA2 występuje rzadko, a testy służące jej wykryciu są drogie, skomplikowane technicznie i niejednokrotnie trudne w interpretacji, wykonuje się je tylko w starannie wybranych przypadkach, w których prawdopodobieństwo istnienia mutacji jest względnie wysokie. Możemy to podejrzewać zwłaszcza wtedy, gdy zaistnieje co najmniej jedna z poniższych okoliczności:

• rak piersi wystąpił w młodym wieku (poniżej 50. roku życia),
• wykryto ogniska raka sutka w obu piersiach,
• u jednej kobiety wystąpił rak piersi i rak jajnika,
• rak sutka rozwija się u mężczyzny,
• wśród bliskich krewnych osoby badanej: u dwóch lub więcej osób wykryto raka sutka i/lub jajnika, u osoby blisko spokrewnionej rak sutka rozwinął się przed 50. rokiem życia, wystąpił przypadek raka piersi u mężczyzny lub u krewnego pierwszego stopnia potwierdzono obecność szkodliwej mutacji genu BRCA1 i/lub BRCA2.

Jeśli lekarz podejrzewa udział mutacji tych genów w rozwoju raka, może zlecić wykonanie testów u osoby chorej. To, czy testy zostaną zaproponowane krewnym osoby badanej, zależy od ich wyniku. Może być to wskazane w przypadku wyników potwierdzających mutację, gdyż jej wykrycie u osób zdrowych pozwala podjąć kroki zapobiegające rozwojowi raka (mutacja może zostać odziedziczona przez potomków nosiciela). Jeśli mutacja została wykluczona, testów u krewnych nie wykonuje się.

Jak wyglądają testy na mutację genu BRCA1 i BRCA2?

Badanie na obecność mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 wykonuje się zazwyczaj z próbki krwi żylnej. Materiał do badania pobierany jest przez nakłucie żyły (zazwyczaj żyły łokciowej w dole łokciowym) i zebranie krwi do probówki. Możliwe jest również przeprowadzenie testu z komórek uzyskanych z wymazu z jamy ustnej. Pobranie materiału polega w tym przypadku na pocieraniu policzka specjalnym patyczkiem i zapakowaniu go do specjalnej, szczelnie zamykanej probówki. Próbki wysyłane są następnie do jednego z laboratoriów wykonujących badania genetyczne. Czas oczekiwania na wyniki wynosi zazwyczaj kilka tygodni.

Badanie na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 – normy

W testach na obecność mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 możemy uzyskać jeden z trzech wyników: pozytywny (dodatni), negatywny (ujemny) lub niejednoznaczny. Wynik pozytywny oznacza, że w badanej próbce wykryta została szkodliwa mutacja, wynik negatywny natomiast, że nie wykryto żadnej ze znanych szkodliwych mutacji. Wynik niejednoznaczny świadczy o tym, że w badanych genach znaleziono mutację, ale nie ma ona udowodnionego wpływu na ryzyko rozwoju raka.

Badanie na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 – interpretacja wyniku

Interpretacja wyniku testów na obecność mutacji genów BRCA1 i BRCA2 nie jest łatwa, dlatego zawsze powinna być dokonywana w konsultacji z doświadczonym lekarzem i pod opieką psychologa. Warto pamiętać, że w kodzie genetycznym każdego człowieka obecne są tysiące mutacji, z czego znacząca większość nie ma wpływu na funkcjonowanie organizmu. Analizując rezultat badania należy brać pod uwagę aspekty techniczne – geny BRCA1 i BRCA2 są bardzo duże i składają się z wielu tysięcy fragmentów, z których każdy może ulec uszkodzeniu. Znaczenie wielu z takich zmian sekwencji DNA nie jest poznane, a ponadto analiza ich „cegiełka po cegiełce” byłaby niezwykle żmudnym i kosztownym procesem. Dlatego też obecnie stosowane testy są zazwyczaj „wycelowane” na najczęściej występujące mutacje.

Wynik pozytywny testu oznacza wykrycie znanej szkodliwej mutacji w badanych genach. Niesie to za sobą pewne konsekwencje – poza zwiększeniem ryzyka rozwoju raka u osoby badanej, wiąże się z 50 % ryzykiem przekazania mutacji potomstwu (niezależnie od płci badanego). Oznacza także, że każda osoba z rodzeństwa osoby badanej ma 50 % prawdopodobieństwo, że również odziedziczyła mutację po rodzicu. Nie należy zapominać, że niesprawność genów BRCA1 i BRCA2 nie determinuje rozwoju raka – wiele osób będących nosicielami omawianych mutacji nigdy nie rozwinie promowanej przez nie choroby nowotworowej.

Interpretacja wyniku negatywnego uzależniona jest od historii rodzinnej osoby badanej. Jeśli wśród osób blisko spokrewnionych potwierdzona została obecność szkodliwej mutacji w genach BRCA1 i BRCA2, wynik ujemny oznacza, że pacjent nie odziedziczył mutacji. Tym samym ryzyko zachorowania na raka piersi, jajnika i innych nowotworów zależnych od tej mutacji nie jest zwiększone. Interpretacja jest trudniejsza w przypadku osób, wśród których bliskich krewnych zdarzyły się zachorowania sugerujące współudział uszkodzeń genów BRCA, ale nie wykryto żadnej znanej mutacji. Może to wynikać z zaistnienia szkodliwych mutacji innych niż dostępne badaniu, mutacji w niektórych innych genach lub z błędu w przeprowadzeniu testu. Mówimy wtedy o wynikach fałszywie ujemnych. Aby je wykluczyć, potrzebna jest dogłębna diagnostyka. Wynik prawdziwie ujemny oznacza w praktyce, że osoba badana ma takie samo ryzyko rozwoju raka jak reszta populacji.

Wyniki niejednoznaczne rozumie się jako stwierdzenie mutacji w obrębie badanych genów, innych niż dotychczas przebadane i zaklasyfikowane jako szkodliwe lub nieme (nie mające wpływu na działanie genu). Wpływ takich mutacji na ryzyko rozwoju raka nie jest znany. Prawdopodobne jest, że z biegiem czasu wiele z tych wariantów zostanie dokładnie zbadane i ocenione jako szkodliwe lub niegroźne.