Ataksja móżdżkowa i czuciowa – co to jest, jakie są rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest ataksja?

Ataksja to niezborność ruchowa. Ataksja nie jest chorobą samą w sobie a zespołem objawów, które dotyczą zaburzenia koordynacji ruchowej. Ich pojawienie się powinno być wskazówką do rozpoczęcia diagnostyki w celu wykluczenia chorób centralnego układu nerwowego. Istotą choroby są nieprawidłowości w zakresie wzajemnego działania agonistów i antagonistów mięśni, czego efektem jest rozregulowanie napięcia mięśniowego.

Zaburzenia koordynacji ruchów mogą pojawić się np. w postaci nieprawidłowego chodu, trudności w wykonaniu dokładnych i celowych ruchów kończyn.

Przyczyny ataksji

Ataksja jest objawem klinicznym występującym w przebiegu wielu jednostek chorobowych. Obserwuje się ją zarówno w schorzeniach neurologicznych, jak i chorobach niezwiązanych z ośrodkowym układem nerwowym. Jednymi z najczęstszych przyczyn niezborności ruchowej można zaliczyć :

• choroby móżdżku i jego połączeń z innymi strukturami mózgowymi (główny narząd koordynacji i równowagi organizmu człowieka),
• udar niedokrwienny mózgu,
• udar krwotoczny mózgu,
• krwotok podpajęczynówkowy,
• uszkodzenie płatów czołowych,
• uszkodzenie sznurów tylnych rdzenia kręgowego (zaburzenia czucia głębokiego i wibracji),
• zapalenia mózgowe (np. jako powikłanie różyczki),
• choroby zwyrodnieniowe mózgu (np. choroba Creutzfeldta-Jakoba),
• wrodzone zespoły genetyczne (np. ataksja Friedreicha, zespół Retta)
• polineuropatie (ataksja czuciowa),
• wiąd rdzenia,
• choroba alkoholowa,
• niedobór witaminy B₁₂, E,
• niedoczynność tarczycy,
• encefalopatia wątrobowa (niewydolność wątroby),
• rak jajnika, rak płuc,
• polekowe: fenytoina, piperazyna, niektóre cytostatyki, sole litu.

Obraz kliniczny ataksji może być różny w zależności od czynnika sprawczego choroby.

Przeczytaj też: Tiki nerwowe – przyczyny, objawy, leczenie

Objawy kliniczne i rodzaj ataksji

Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje ataksji: ataksję móżdżkową oraz ataksję czuciową.

Ataksja móżdżkowa

Niezborność móżdżkowa stanowi skutek uszkodzenia móżdżku oraz jego połączeń. Może występować jednostronnie lub obustronnie. Do jej cech charakterystycznych zaliczają się :

• obniżone napięcie mięśniowe (osoba chora manifestuje wiotkość mięśni, a jej ruchy są szerokie, wahadłowe).
• dysmetria – stanowi nieprawidłowość, polegającą na niemożności zahamowania ruchu w dowolnym momencie jego trwania, skutkuje to pojawieniem się zbyt dalekich ruchów, przeceniania odległości (hipermetria) lub rzadziej, hipometrii – niedoszacowaniem dystansu. Pacjent z ataksją ma problem z percepcją odległości.
• dyssynergia – jest wynikiem zaburzonej koordynacji skurczów różnych partii mięśni, co powoduje, że ruchy chorego są rozłożone na składowe (ruch staje się mniej płynny, wydaje się „etapowy”).
• dysdiadochokineza – chory z ataksją nie potrafi wykonywać szybkich, naprzemiennych ruchów palców („pacjent nie jest w stanie grać na pianinie”)
• drżenie zamiarowe – u chorego można zaobserwować drżenie (zwłaszcza dystalnych części kończyn) podczas wykonywania ruchu.
• zaburzenia mowy (dyzartria móżdżkowa) – pacjenci często mają również problemy z artykulacja i intonacją mowy. Mowa jest spowolniała, zamazana i niewyraźna. Bliscy chorych określają ją jako „monotonną”. Ponadto można zaobserwować drżenie głosu oraz liczne pauzy podczas artykulacji, co daje wrażenie tzw. mowy skandowanej.
• zaburzenia ruchów gałek ocznych – najczęściej przyjmują one postać : oczopląsu patologicznego w kierunku spojrzenia, zaburzeń wodzenia gałkami ocznymi, porażenia spojrzenia lub upośledzenie ruchów skokowych gałek (niemożność szybkiego przeniesienie wzroku na inny punkt obserwacji).
• zaburzenia chodu i stania – stanowią najczęstszą manifestację uszkodzeń móżdżku. Ataksja tułowia powoduje trudności w utrzymaniu pionowej pozycji ciała, dlatego też pacjenci stoją i poruszają się zazwyczaj na tzw. szerokiej podstawie („chód na szerokiej podstawie” zapewnia im większą stabilizację. Podczas chodzenia pacjent zazwyczaj chwieje się i obserwowana jest tendencja padania na jedną stronę („pacjent pada w kierunku uszkodzenia”). Ponadto, kroki stawiane przez osobę chorą są nierówne i nieregularne, a stopy często unoszone zbyt wysoko. Chód zwykle powolny. Zamknięcie oczu nasila zaburzenia równowagi i koordynacji (ale znacznie w mniejszym stopniu niż w ataksji czuciowej). W niektórych przypadkach zaobserwować można rytmiczne chwianie się głowy i tułowia (rzadziej całego ciała chorego) w pozycji stojącej lub siedzącej.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Ataksja czuciowa

Ataksja czuciowa zwana ataksją tylnosznurową, spowodowana jest uszkodzeniem dróg nerwowych odpowiedzialnych za przewodzenie czucia głębokiego i wibracji (zaburzenia koordynacji i równowagi związane są z nieodczuwaniem przez chorego położenia jego ciała). Móżdżek nie ulega tutaj uszkodzeniu. Za cechę charakterystyczną tego typu ataksji uważa się znaczne nasilenie objawów chorobowych po zamknięciu oczu w pozycji stojącej. Niezborność ruchowa najsilniej wyrażona jest zazwyczaj w obrębie kończyn dolnych.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Leczenie ataksji

Rozpoznanie niezborności ruchowej stawia się przede wszystkim na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego chorego (z wnikliwym badaniem neurologicznym) i badań dodatkowych. Najważniejszym zadaniem jest wykluczenie groźnych dla życia i zdrowia stanów przebiegających z ataksją np. udarów mózgu, krwawień podpajęczynówkowych czy nowotworu ośrodkowego układu nerwowego. W tym celu, każdy chory powinien mieć wykonane badania obrazowe głowy tj. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Chorzy najczęściej kierowani są pod opiekę neurologa bądź neurochirurga.

Ustalenie przyczyny niezborności ruchowej stanowi priorytet, gdyż od tego uzależnione jest dalsze postępowanie terapeutyczne. Leczenie ataksji opiera się, więc na terapii choroby podstawowej. Często zaburzenia koordynacji i równowagi ustępują po ustąpieniu przyczyny powstających zaburzeń, a przede wszystkim w wyniku prawidłowego leczenia. Czasami jednak zaburzenia te utrzymują się dłużej i wymagają kontroli i rehabilitacji. Większość chorych kierowana zostaje do fizjoterapeuty.