Stres a choroby jelit i choroby żołądka

Jak reagujemy na stres?

Pojęcie stresu wprowadził po raz pierwszy do medycyny kanadyjski endokrynolog Hans Selye. Dziesięciokrotnie nominowany do Nagrody Nobla lekarz poświęcił całą swoją karierę naukową na badanie zjawiska. Skupił się na tym, jak długotrwały czynnik stresowy wpływa na odpowiedź ciała. Stres definiował jako nieswoistą reakcję organizmu na wymagającą sytuację i twierdził, że nie byłoby bez niego życia.

Wyróżnił także triadę reakcji organizmu zwaną nieswoistą odpowiedzią na stres:

• powiększenie gruczołów nadnerczy, które są odpowiedzialne za produkcję katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny) oraz kortykosteroidów (m.in. kortyzol),
• zmniejszenie grasicy,
• powstanie wrzodów na żołądku (we wrażliwej na kwas solny błonie śluzowej żołądka).

Zobacz też: Dieta na stres – co jeść, by obniżyć stres?

Stres a jelito wrażliwe

Pierwszy raz związek pomiędzy mózgiem a funkcjonowaniem układy pokarmowego i jego mikroflory bakteryjnej wysnuł w 1977 Engel. Narządy są połączone immunologicznie, nerwowo oraz neuroendokrynnie.

W ostatnich latach zjawisko to zyskuje szczególne zainteresowanie środowisk naukowych, które odkrywają wzajemne powiązanie pomiędzy stanem psychicznym, a jakością jedzenia i funkcjonowaniem układu trawiennego (badają jak stres działa na jelita).

Zaobserwowano, że u ponad połowy pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego występuje depresja. Co ciekawe dla przyczyny powstania zaburzeń, w badaniu na szczurach udowodniono, że przeniesienie mikroflory bakteryjnej od chorego na depresję do zdrowego zwierzęcia wywołuje objawy choroby u wcześniej zdrowego biorcy. Wskazuje to, że nieprawidłowy skład treści jelitowej powoduje zaburzenia biochemiczne w mózgu, które doprowadzają do stanu obniżonego nastroju i anhedonii (braku umiejętności odczuwania przyjemności).

Jak stres wpływa na pracę jelit?

Jak działa układ trawienny w czasie stresu? Żołądek opróżnia się z opóźnieniem, charakterystyczne jest zaleganie pokarmu i długotrwałe uczucie pełności w brzuchu. Śniadaniem można się najeść niemalże na cały dzień. Motoryka i pasaż treści jest wydłużony zarówno w jelicie cienkim, jak i grubym. Błona śluzowa jelit staje się łatwo przepuszczalna, przez co antygeny i substancje z papki jelitowej pobudzają włókna nocyceptywne (bólowe) i wywołuję nieprzyjemne doznania bólowe (określane przez pacjenta jako ból żołądka, ból jelit, bóle brzucha skurcze brzucha).

Organizm w stanie pobudzenia stresowego produkuje adrenalinę, która niekorzystnie działa na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Przewlekłe napięcie powoduje jej niedokrwienie i niedotlenienie. Pacjent odczuwa dyskomfort w nadbrzuszu i ból po jedzeniu. Często pojawiają się nudności i wymioty podbiegnięte krwią. Obniża się apetyt. Odczuwalne są zarówno skurcze w jelitach, jak i wzdęcia. Przedstawiony obraz jest charakterystyczny dla ostrej gastropatii krwotocznej. Podobne mechanizmy są odpowiedzialne za wytworzenie wrzodu stresowego, który najczęściej jest spotykany w żołądku i dwunastnicy.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to nieswoiste zapalenie jelit o niewyjaśnionej przyczynie. Zaobserwowano, że stres wywołuje częstsze nawroty choroby. Objawiają się pod postacią biegunki z krwią oraz ogólnego osłabienia i utraty masy ciała. W cięższych przypadkach występuje gorączka i obrzęki, przyspiesza tętno oraz pojawia się ból brzucha.

Inne objawy nadmiernego stresu

Ile jest osób, tyle jest reakcji na stres. Niektórzy mają problemy z żołądkiem i jelitami, utratę apetytu, inni mają uczucie ciągłego głodu i chęć nieustającego jedzenia. Pojawia się uczucie duszności, czyli poczucie subiektywnego braku powietrza. Przyspiesza tętno, co może tworzyć iluzję kołatania w klatce piersiowej. Człowiek jest rozdrażniony, nie może się na niczym skupić.

W nocy są problemy z zasypianiem, a w dzień nadmierne zmęczenie i ospałość. Częste są też uderzenia gorąca lub zimna. Układ immunologiczny osłabia się, co powoduje zaostrzenia w przebiegu chorób autoimmunologicznych i zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto, jelito nadwrażliwe, cukrzyca typu 1, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego-Crohna.

Jakie są sposoby na stres?

W dzisiejszych czasach niemożliwe jest całkowite uniknięcie stresu, dlatego należy pracować nad swoim podejściem i reakcjami. Trzeba pilnie się obserwować i niejako z dystansu określić, co powoduje w nas napięcie i niepokój. Nie można dopuścić do kumulacji stresu i codziennie zapewnić sobie chwilę relaksu.

Profesjonalne wsparcie można uzyskać uczestnicząc w psychoterapii, a zwłaszcza terapii poznawczo-behawioralnej. Ułatwi ona pozbycie się niepoprawnych wzorców zachowań. Dobrym pomysłem jest uczestnictwo w zajęciach jogi lub regularne wykonywanie ćwiczeń relaksujących.

W skrajnych przypadkach można wspomóc się leczeniem farmakologicznym. Skutecznym sposobem na stres są leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. Niektórym ulgę przynoszą mieszanki ziołowe.