Wodonercze – jak leczyć zastój moczu w nerce?

Budowa nerki

Aby zrozumieć istotę zjawiska jakim jest wodonercze należałoby poznać budowę nerki. Nerki są parzystymi narządami miąższowymi, znajdującymi się w jamie brzusznej po obu stronach kręgosłupa. Lewa nerka znajduje się nieco wyżej niż prawa. Są jednak w pewnym stopniu ruchome przy zmianach pozycji ciała. Wyżej znajdują się gdy leżymy, niżej w trakcie stania. Ich kształt można określić jako fasolkowaty. Rozmiary są stosunkowo niewielkie bowiem długość wynosi około 10 – 12cm, wymiar poprzeczny 5 – 6 cm, a grubość to zaledwie 3 – 4 cm. Ich masa mieści się między 120 a 200g. Przecinając podłużnie nerkę zauważa się występowanie dwóch warstw: kory oraz rdzenia nerki.

Do wnęki znajdującej się w nerce dociera tętnica nerkowa wraz ze splotem nerwowym, a uchodzi z niej żyła nerkowa oraz moczowód. Tętnica nerkowa rozdziela się na coraz mniejsze naczynia, które w dalszej kolejności tworzą kłębuszek nerkowy będący elementem nefronu. Podstawową jednostką strukturalną, z której składa się miąższ nerki, a zarazem podstawowym elementem funkcjonalnym jest właśnie nefron. Składa się on z kłębuszka nerkowego, do którego wchodzi tętniczka tzw. tętnica wstępująca. Krew przepływająca przez sieć małych naczyń, na które rozdziela się tętniczka jest filtrowana. Oczyszczona krew uchodzi z kłębuszka do tętnicy zstępującej. Wszystko to, co zostało odfiltrowane w kłębuszku z krwi, płynie dalej kanalikami, w których dochodzi do odzyskiwania wody, wymiany jonów oraz odpowiedniego zagęszczania. Końcowym produktem jest mocz ostateczny, który przez miedniczkę nerkową znajdującą się we wnęce dostaje się do moczowodu, spływa do pęcherza, a następnie do cewki moczowej, przez którą jest wydalany.

Wrodzone przyczyny wodonercza

Przyczyny powstania wodonercza możemy podzielić na wrodzone jak i nabyte.

Do przyczyn wrodzonych należą:

• zwężenie w złączu miedniczkowo-moczowodowym, jest to tzw. przeszkoda podmiedniczkowa,
• zwężenie proksymalnego odcinka moczowodu (czyli fragmentu moczowodu znajdującego się bliżej nerki),
• odpływanie wsteczne moczu z pęcherza do moczowodu w dużym nasileniu, jest to tzw. refluks pęcherzowo-moczowodowy,
• zwężenie szyi pęcherza moczowego – jest to miejsce, w którym pęcherz moczowy zwęża się, a następnie przechodzi w cewkę moczową.

Nabyte przyczyny wodonercza

Przyczyny nabyte to:

• kamienie znajdujące się w miedniczce nerkowej, moczowodzie bądź w pęcherzu moczowym,
• skrzepy krwi zamykające światło moczowodu,
• guzy nowotworowe miedniczki nerkowej, moczowodu, pęcherza moczowego i cewki moczowej,
• rak oraz łagodny rozrost gruczołu krokowego u mężczyzn,
• nowotwory narządu rodnego (rak szyjki macicy),
• wypadanie narządu rodnego,
• zmiany nowotworowe znajdujące się w przestrzeni zaotrzewnowej, w której znajdują się również nerki,
• rozmaite zapalenia cewki moczowej, pęcherza moczowego bądź gruczołu krokowego,
• choroby przewodu pokarmowego jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna,
• tętniak aorty oraz tętnic biodrowych,
• ciąża,
• zaburzenia czynnościowe (neurogenne) dróg moczowych w postaci zatrzymania moczu bądź niepełnego opróżniania pęcherza moczowego.

Utrudnione oddawanie i przepływ moczu

Gdy u pacjenta występuje utrudnienie oddawania moczu, najczęściej w przebiegu którejś z powyższych chorób, można się spodziewać, że nerka w szybkim czasie będzie wyłączona ze swojej funkcji. Tak się jednak nie dzieje. Istnieje bowiem ciekawe zjawisko, w którym to mocz jest zwrotnie wchłaniany przez cewki oraz tkankę śródmiąższową nerki, a następnie siecią naczyń żylnych oraz chłonnych jest przekazywany do drugiej nerki, która jeśli nie posiada na swojej drodze przeszkód, może wydalić mocz.

Pomimo, iż druga nerka jest w stanie odciążyć w pewien sposób tę, która ma na swojej drodze utrudnienie przepływu moczu, to zachodzą w niej zmiany związane ze wzrostem ciśnienia w obrębie tego narządu. Następuje poszerzenie zarówno miedniczki, jak i kielichów nerkowych. W początkowym etapie następuje też przerost błony mięśniowej miedniczki, potem jednak mięśniówka ulega stopniowemu zanikowi. Następnie dochodzi do zaniku miąższu nerki oraz ucisku na naczynia znajdujące się w jej rdzeniu. Efektem tego są zaburzenia w zagęszczaniu moczu. W następstwie tych zmian uruchomiona zostaje reakcja zapalna w tkance śródmiąższowej, która prowadzi do włóknienia, które jest już procesem nieodwracalnym.

Objawy wodonercza

W zależności od umiejscowienia przeszkody w wyprowadzaniu moczu, oraz od tego czy powstała ona nagle czy stopniowo, objawy wodonercza mogą być różnorako nasilone. W ostrej niedrożności dróg wyprowadzających mocz mamy do czynienia z bólem w okolicy lędźwiowej, który promieniuje wzdłuż moczowodu. Jeśli przyczyną niedrożności są kamienie w moczowodzie, to dołączają się objawy kolki nerkowej.

Rozumiemy pod tym pojęciem bardzo silne bóle w okolicy lędźwiowej. Pacjent nie potrafi znaleźć dla siebie dogodnej pozycji, aby uśmierzyć ból. Do tego dołączają się objawy żołądkowo – jelitowe pod postacią mdłości, wymiotów oraz wzdęcia brzucha. Wodonercze umiejscowione z jednej strony może osiągać dość spore rozmiary, jednak przez dłuższy czas ze względu na wspomniane, zbawienne działanie drugiej nerki, pozostaje bezobjawowe.

Oczywiście w przypadku obustronnego wodonercza objawy pojawiają się szybciej i jest to wpierw trudność w zagęszczaniu moczu, której objawem jest częste oddawanie moczu (poliuria) oraz nocne oddawanie moczu (nocturia). Jeśli natomiast występuje obustronne, całkowite zamknięcie dróg moczowych występuje bezmocz (anuria), ewentualnie skąpomocz (oligouria). Ponadto pacjenci z wodonerczem często cierpią również na nadciśnienie.

Leczenie wodonercza

Leczenie wodonercza jest oczywiście ściśle uzależnione od przyczyny jego powstania. Jeśli jest to wodonercze wrodzone, a zatem występuje przeszkoda anatomiczna, konieczne jest w zdecydowanej większości przypadków leczenie chirurgiczne. Polega ono na wycięciu zwężonego fragmentu, dokonaniu plastyki poszerzonej miedniczki nerkowej oraz zespoleniu dróg moczowych. W skrajnych przypadkach wodonercza jedynym wyjściem może okazać się całkowite usunięcie nerki.

Gdy mamy natomiast do czynienia z nabytymi przyczynami wodonercza, którymi najczęściej są kamienie dróg moczowych, zwężenia po przebytym stanie zapalnym dróg moczowych czy nowotwory dróg moczowych, ewentualnie układu rodnego u kobiet, leczenie jest wówczas związane bezpośrednio z przyczyną. Więc w przypadku kamieni, będzie to usunięcie złogu. Najczęściej wykorzystywaną metodą jest litotrypsja czyli zabieg polegający na kruszeniu kamieni nerkowych i moczowodowych falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo. Istnieją też metody bardziej inwazyjne w postaci leczenia endoskopowego oraz tradycyjnego usuwania operacyjnego. Gdy mamy do czynienia z ostrym czyli szybko postępującym wodonerczem, konieczne jest leczenie w trybie pilnym.

Wodonercze może dawać rozmaite powikłania. Najważniejsze z nich to:

• zakażenie układu moczowego,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• kamica nerkowa spowodowana nieprawidłowym zakwaszaniem moczu.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

Wodonercze – wypowiedź nefrologa