Wtórny brak miesiączki (zanik miesiączki)

Czym jest wtórny brak miesiączki?

Wtórny brak miesiączki, określany mianem amenorrhea secundaria. Występuje u kobiet wcześniej miesiączkujących. Według definicji, jest to stan kiedy krwawienie miesiączkowe nie pojawia się przez ponad 3 miesiące. Do podstawowych przyczyn tego stanu zaliczamy zaburzenia w obrębie gospodarki hormonalnej organizmu. W pierwszej kolejności należy wykluczyć ciążę i menopauzę.

Wiele kobiet, zwłaszcza młodych nie postrzega wtórnego braku miesiączki jako znaczącego problemu będącego dowodem naruszenia równowagi gospodarki hormonalnej. Bywa, że brak miesiączki dla części jest po prostu wygodny. Niestety, to błędne myślenie prowadzi do odwlekania w czasie wizyty u specjalisty, a tym samym znacznie zwiększa ryzyko występowania powikłań tj. osteoporozy czy niepłodności.

Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć

Hiperprolaktynemia a zanik miesiączki

Hiperprolaktynemia to podwyższony poziom prolaktyny, hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową. Według danych statystycznych stan ten odpowiada za nawet 20% zaburzeń miesiączkowania. Podstawową rolą prolaktyny jest stymulacja laktacji, ale ze względu na rozlokowanie receptorów dla tego hormonu w wielu narządach. Zaburzenia w wydzielaniu prolaktyny w znaczący sposób wpływają na funkcjonowanie ludzkiego organizmu. W odniesieniu do zaburzeń menstruacji, z których stosunkowo częsty jest wtórny brak miesiączki, mechanizm działania wysokich stężeń prolaktyny nie został dokładnie wyjaśniony. Wydaje się, iż działanie tego hormonu opiera się na stymulacji podwzgórza do produkcji dopaminy, co skutkuje zaburzoną produkcją gonadoliberyny, co z kolei prowadzi do zmniejszonego wydzielania FSH i LH, które zmniejszają stymulację jajników. Nie dochodzi nie tylko do owulacji, ale także do menstruacji. To bardzo skomplikowane mechanizmy i zależności hormonalne.

Przeczytaj również: Progesteron – normy u kobiet, w ciąży i u mężczyzn

Wytwarzanie prolaktyny uzależnione jest od wielu czynników. Wzrost obserwuje się podczas snu, w fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego dzięki stymulacji estrogenowej. Do czynników, które znacząco wpływają na poziom prolaktyny zaliczamy dietę, stres czy nawet aktywność seksualną. W związku z tym, aby badanie było miarodajne, należy dokonać pomiaru stężenia prolaktyny w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego, na czczo, z zachowaniem wstrzemięźliwości seksualnej poprzedniego dnia i ograniczając aktywność fizyczną.

Wyżej został uwzględniony czynnik stresogenny, który również znajduje swoje odzwierciedlenie w poziomie tego hormonu. Stres należy tu rozumieć jako każde działanie traumatyczne dla organizmu, nawet samo ukłucie podczas pobierania krwi do badania. Niekiedy podwyższony poziom prolaktyny może oznaczać dysfunkcję przysadki, ze względu na pojawiające się w tej okolicy gruczolaki przysadki.

Badaniem potwierdzającym rozpoznanie wstępne jest rezonans magnetyczny. Sprawa troszkę bardziej komplikuje się, gdy mamy do czynienia z mikrogruczolakami, które nie są uchwytne w diagnostyce obrazowej. Istnieją przypuszczenia, że można mówić o pewnej zależności pomiędzy wielkością gruczolaka a ilością wydzielanej prolaktyny, aczkolwiek są to na ten moment wstępne doniesienia, które powinny zostać potwierdzone szeregiem badań.

Przeczytaj: Niski progesteron – co oznacza?

Częste przyczyny wtórnego braku miesiączki

Wg danych statystycznych jako przyczynę wtórnego braku miesiączki u kilku procent kobiet można podać zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki mózgowej. Jest to niewielki gruczoł odpowiedzialny za produkcję m.in. żeńskich hormonów płciowych. Gdy jest on niewydolny poziom hormonów odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego drastycznie spada. Nie dochodzi do owulacji, a pod koniec cyklu do krwawienia miesięcznego. Reasumując poziom LH i FSH jest bardzo niski, co również pociąga za sobą znaczne obniżenie poziomu progesteronu i estrogenu.

Nadmierna aktywność fizyczna, a zwłaszcza sporty wysiłkowe prowadzi do zaniku wcześniej występującej miesiączki. Podobna sytuacja ma miejsce przy prowadzeniu życia „na wysokich obrotach”, którego główną składową jest stres, zatem zbyt duże obciążenie psychiki. Można to zaobserwować u kobiet, które żyją bardzo intensywnie: dużo pracy, nauki, egzaminy, sesja, wówczas początkowo dochodzi do rozregulowania cykli menstruacyjnych, a w końcowym etapie do całkowitego zaniku miesiączki.

Gwałtowne wahania masy ciała (spadek, wzrost) nie mają korzystnego wpływu na stan gospodarki hormonalnej organizmu. Do optymalnej produkcji estrogenów niezbędna jest tkanka tłuszczowa, wobec tego nie wskazane są zbyt restrykcyjne diety, które niemalże całkowicie zlikwidują tkankę tłuszczową.

Co jeszcze jest przyczyną zaburzeń miesiączkowania?

Jako ważny czynnik, który może prowadzić do wtórnego braku miesiączki, wymienić należy choroby endokrynologiczne. Jedną z nich jest choroba Cushinga, która jest spowodowana zbyt dużym wyrzutem kortyzolu do krwiobiegu. Do charakterystycznych objawów oprócz zaniku menstruacji są nadwaga, otyłość w okolicy karku, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze. Do zaniku okresu może dojść także zarówno w przypadku nadczynności jak i niedoczynność tarczycy.

Do wtórnego braku miesiączki może dojść w przypadku zespołu policystycznych jajników, przedwczesnym wygasaniu czynności jajników, nowotworach czy chemioterapii. Do innych stanów, w których miesiączka może nie występować zaliczamy anemię, zakażenia, mukowiscydoza, zapalenie jelita grubego, choroby nerek.

W przypadku stosowania tej formy antykoncepcji mamy do czynienia z tzw. zjawiskiem post – pill amenorrhei, czyli brak miesiączek po odstawieniu tabletek. Występuje dosyć rzadko, zaledwie u niewielkiego odsetka kobiet.

Kolejną z przyczyn zaniku miesiączki są cykle bezowulacyjne. Podczas takich cykli nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, zatem nie powstaje ciałko żółte uwalniające progesteron. Zatem nie dochodzi do złuszczania błony śluzowej macicy i krwawienia miesiączkowego.

Diagnostyka zaniku miesiączki

Diagnostyka wtórnego braku miesiączki jest stosunkowo trudna, z uwagi na cały szereg potencjalnych przyczyn, które należy wziąć pod uwagę. Oczywiście podstawą jest dokładny wywiad i badanie ginekologiczne, aby wykluczyć przyczyny organiczne zaniku menstruacji, czyli zaburzenia dotyczące budowy narządu rodnego, np. zarośnięcie błony dziewiczej.

Pomocne jest badanie ultrasonograficzne. W kolejnym etapie należy wykonać panel badań laboratoryjnych – prolaktyna, FSH, LH, estrogeny, progesteron, androgeny, TSH, fT3, fT4 i inne, które mają na celu ocenę funkcjonowania gospodarki hormonalnej organizmu. Czasami wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej głowy, aby ocenić tzw. siodło tureckie, czyli strukturę anatomiczną, w której znajduje się przysadka mózgowa. Jest to badanie, którego celem jest identyfikacja ewentualnych guzów przysadki.

Ponadto wykonuje się szereg testów czynnościowych, m.in. test progesteronowy, który polega na podaży progesteronu domięśniowo lub doustnie przez kilka kolejnych dni. Jeżeli w ciągu 14 dni wystąpi miesiączka to wynik takiego testu jest pozytywny. Oznacza to, iż poziom estradiolu jest w granicach normy, przysadka funkcjonuje prawidłowo, zachowana jest drożność kanału rodnego.

Leczenie wtórnego braku miesiączki

Leczenie jest uzależnione od choroby podstawowej pacjentki. Czasami wystarczająca jest suplementacja odpowiednich hormonów. W niektórych przypadkach, gdy mamy do czynienia z przeszkodą organiczną niezbędny jest zabieg operacyjny. Sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana, gdy przyczyna wtórnego braku miesiączki są guzy mózgu, wówczas jedynie zabieg neurochirurgiczny nie tylko prowadzi do przywrócenia miesiączek, ale tak naprawdę ratuje życie kobiecie. Oczywiście oprócz ingerencji farmakologicznej czy chirurgicznej podstawowe znaczenie ma zadbanie o zachowanie homeostazy organizmu.

Kluczem do sukcesu jest zbilansowana dieta, masa ciała na stałym poziomie z BMI w zakresie normy, eliminacja stresu i optymalna aktywność fizyczna. Wszystkie te działania mają na celu powrót miesiączek, aby uniknąć groźnych powikłań takich jak niepłodność czy zaburzenia gospodarki mineralnej organizmu – osteoporoza, osteopenia. Te ostatnie wynikają z podprogowego stężenia estrogenu. Jest to hormon odpowiedzialny za stymulację tworzenia kości, blokowanie tworzenia osteoklastów, czy komórek kościogubnych. Brak progesteronu i testosteronu przekłada się z kolei na gorszy humor i spadek libido.