Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) – co to jest i jak się leczy?

Przedwczesna menopauza (przekwitanie) – przyczyny POF i wiek kobiet

Już w pierwszej połowie XX wieku zaobserwowano, że niektóre młode kobiety w czwartej dekadzie życia przestają miesiączkować. Taki stan rzeczy nazywano wówczas przedwczesną menopauzą. W toku badań na przestrzeni lat zauważono, że w moczu kobiet przedwcześnie przekwitających występuje podwyższony poziom gonadotropin (hormonów odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego).

Obecnie schorzenie to definiuje się jako przedwczesne wygasanie czynności jajników (od ang. premature ovarian failure – POF), objawiające się zatrzymaniem miesiączki u kobiet przed 40. rokiem życia. Jest to jeden z rodzajów pierwotnej niewydolności jajników. Występujące uderzenia gorąca przed pojawieniem się zaburzeń miesiączkowania mogą sugerować POF.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zaburzenia hormonalne, tzn. podwyższony poziom gonadotropin w moczu i obniżone stężenie estradiolu. W odróżnieniu od menopauzy POF jest stanem odwracalnym, który można poddać leczeniu. Terapie są skuteczne, co potwierdzają opisywane przypadki kobiet, u których powróciły funkcje jajników.

Przedwczesne wygasanie jajników dotyka kobiet przed 40. rokiem życia. W przedziale wiekowym 30–39 lat na schorzenie to cierpi 1 na 100 kobiet. Natomiast przed 30. rokiem życia obserwuje się zdecydowanie mniejszą zachorowalność – w liczbie 1 na 1000 kobiet.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Przedwczesne wygasanie jajników – przyczyny

Dysfunkcję i wygasanie jajników mogą powodować wielorakie czynniki. Niektóre powodują przyspieszony zanik pęcherzyków jajników, natomiast inny mechanizm działania polega na zmniejszeniu liczby pęcherzyków jajnikowych, w których wnętrzu zgromadzone są komórki jajowe. Do częściej występujących przyczyn przedwczesnego wygasania czynności jajników można zaliczyć:

• czynniki genetyczne, związane z uszkodzeniem chromosomu X (przykładem może być zespół Turnera charakteryzujący się obecnością tylko jednego chromosomu X),
• niedobory enzymatyczne, których skutkiem jest nieprawidłowa struktura chemiczna hormonów płciowych żeńskich,
• choroby autoimmunologiczne w postaci cukrzycy typu 1, niedoczynności tarczycy czy nadnerczy, ponadto toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, bielactwo i choroba Leśniowskiego-Crohna,
• choroby zakaźne, np. malaria, ospa, zapalenie przydatków w przebiegu świnki,
• zakażenia (bakteryjne, infekcje wirusowe),
• limfocytarne zapalenie jajników,
• działania lecznicze (radioterapia, chemioterapia).

POF – jakie są czynniki ryzyka?

Zarówno stan bezpośrednio po ciąży, jak i zakończenie przyjmowania środków antykoncepcyjnych doustnych może być powodem przedwczesnego wygasania czynności jajników. Jednak u dużej części kobiet przyczyna nadal pozostaje nieznana i niezidentyfikowana.

Warto jednak zapamiętać, że w przeprowadzanych badaniach udowodniono istnienie czynników ryzyka występowania przedwczesnego wygasania czynności jajników. Są to: wiek, palenie papierosów, wysoki poziom glukozy we krwi.

Jest to kolejny dowód na to, że modyfikując swój styl życia poprzez prawidłowe odżywianie się i unikanie używek, można w istotny sposób poprawić funkcjonowanie układu hormonalnego i rozrodczego.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników – objawy

Diagnoza niewydolności (niedoczynności jajników) zostaje postawiona na podstawie obrazu klinicznego choroby, badań hormonalnych i obrazowych wykluczających inne jednostki chorobowe. Leczenie powinno być dostosowane do konkretnej pacjentki.

Zaburzona czynność hormonalna jajników objawia się w różny sposób, dotykając pozostałych układów. Należy ściśle przestrzegać zaleceń dotyczących leczonych schorzeń, które mogą współtowarzyszyć POF, zwłaszcza takich jak: niedoczynność nadnerczy, niedoczynność tarczycy, toczeń układowy, choroba Leśniowskiego-Crohna, cukrzyca typu 1.

Dodatkowo należy się spodziewać skutków niedoboru estrogenów (hipoestrogenizm), związanych z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników. Są to objawy zespołu klimakterycznego:

• uderzenia gorąca,
• poty nocne,
• zmienne samopoczucie,
• bóle i zawroty głowy,
• zwiększona podatność na rozwój chorób krążenia, cukrzycy typu 2,
• wzrost masy ciała,
• starzenie się skóry,
• zmiany zanikowe w obrębie narządów moczowo-płciowych.

Jakie są skutki i powikłania POF? Konsekwencją zbyt wcześnie pojawiającego się niedoboru estrogenów jest przede wszystkim obniżenie gęstości mineralnej kości (osteopenia, osteoporoza). Istotnym problemem jest utrata masy kostnej i skłonność do łamliwości kości, związana nie tylko z chorobą, ale także przyjmowanymi lekami, siedzącym trybem życia i używkami. Zdecydowanie rośnie ryzyko złamań kości w młodszym wieku.

Wygasanie jajników – leczenie

W przypadku kobiet młodszych istnieje szansa na zapłodnienie pozaustrojowe i odpowiednie przeprowadzenie ciąży aż do rozwiązania. Niezbędna jest jednak konsultacja z ginekologiem i stała opieka, o czym należy pamiętać.

Najważniejszym elementem leczenia wygasania czynności jajników jest przyjmowanie hormonów w ramach tzw. hormonalnej terapii zastępczej, czyli HTZ (leczenie substytucyjne, uzupełniające pulę utraconych hormonów jajnikowych). Leczenie musi być prowadzone ściśle pod okiem lekarza. Jako element terapii uzupełniającej niektórzy specjaliści zalecają przyjmowanie preparatów bez recepty – melatoniny oraz zestawu witamin i minerałów. Szacuje się, że melatonina przywraca płodność, menstruację oraz zapobiega depresji.

Odpowiednio wdrożone leczenie na wszystkich płaszczyznach, również życia psychicznego, jest niezwykle istotne dla kobiet z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników. Spadek nastroju może być spowodowany nie tylko obawami o własne zdrowie, ale również problemami z prokreacją, które pojawiają się u młodszych kobiet pragnących mieć potomstwo.

Bibliografia:

• Skałba P., Endokrynologia ginekologiczna. Wydanie 3, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
• Dębski R., Endokrynologia ginekologiczna – najczęstsze problemy. Wydanie 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premature-ovarian-failure/symptoms-causes/syc-20354683