Zapalenie jelita grubego – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie stanu zapalnego jelita grubego

Zapalenie jelita grubego – rodzaje i przyczyny

Zapalenia jelita grubego dzielimy na ostre oraz przewlekłe. Główną przyczyną zapaleń ostrych są zakażenia:

• wirusowe (najczęściej dotyczą dzieci i mogą być bardzo groźne),
• bakteryjne (przykładem może być salmonelloza albo czerwonka bakteryjna),
• pasożytnicze (lamblioza).

Ostry stan zapalny jelita charakteryzuje się bardzo burzliwym przebiegiem pod postacią ostrych bólów brzucha i silnych biegunek, nierzadko z domieszką krwi w stolcu.

Przewlekłe z apalenie jelita grubego przyczyny ma, jak dotąd, nie do końca rozpoznane. Przebiega w sposób powolny, z mało wyrażonymi objawami, ale progresywnie. Prowadzi do bardzo poważnych powikłań, a jego leczenie jest długotrwałe i bardzo trudne. Do tej grupy można zaliczyć: wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), niedokrwienne zapalenie jelita grubego oraz mikroskopowe zapalenie jelita grubego.

Zapalenie jelita grubego – objawy

Charakter i nasilenie objawów zapalenia jelita grubego to kwestia indywidualna. Początkowo dolegliwości zazwyczaj nie są zbyt uciążliwe, z czasem dochodzi jednak do ich nasilenia, co utrudnia funkcjonowanie. Do najbardziej typowych symptomów chorego jelita zalicza się:

• skurcze, bóle brzucha,
• biegunki, czasem biegunki z krwią,
• gorączkę,
• osłabienie,
• nudności i wymioty,
• utratę masy ciała,
• brak apetytu.

Częste wypróżnienia i wymioty stanowią poważny czynnik ryzyka wystąpienia odwodnienia, które może być niebezpieczne, zwłaszcza dla seniorów i najmłodszych pacjentów.

Jak przebiega ostre zapalenie jelita grubego?

Ostre zapalenie jelita grubego daje dolegliwości pod postacią silnych bólów brzucha, wysokiej gorączki oraz ciężkich biegunek (z liczbą wypróżnień nawet przekraczającą 20 na dobę). W celu potwierdzenia i rozpoznania wykonuje się mikrobiologiczne badania kału oraz podstawowe badania krwi.

Ostre zakaźne zapalenie jelita grubego z silną biegunką zwykle nie jest aż tak groźne, poza paroma wyjątkami – u dzieci i osób starszych może bardzo szybko doprowadzić do skrajnego odwodnienia, które jest zagrożeniem życia.

Leczenie zapalenia jelita w typie ostrym rozpoczyna się od dużej podaży płynów i elektrolitów w kroplówce, a po ustaleniu przyczyny włącza się leczenie celowane (najczęściej antybiotyki lub leki przeciwpasożytnicze).

Przewlekłe zapalenie jelita grubego – mikroskopowe i niedokrwienne

Przewlekłe zapalenie jelita grubego przebiega w sposób długotrwały, powolny, lecz stale postępujący. Wyróżniamy kilka jego typów.

• Niedokrwienne zapalenie jelita grubego – podłożem choroby są zmiany w tętnicach (najczęściej miażdżyca), które w znaczny sposób utrudniają dopływ krwi do ścian jelita grubego. Choroba zaczyna się zwykle podostro i może trwać przez kilka tygodni, objawiając się pod postacią bólów brzucha oraz krwi w kale. Rozpoznanie jest dość trudne, ponieważ należy wziąć pod uwagę zapalenie uchyłków czy (znacznie groźniejszą) perforację jelita grubego. W leczeniu stosuje się podaż płynów z antybiotykami, zwykle przebieg choroby jest pomyślny, bez groźnych powikłań. Choroba ustępuje po kilku tygodniach, ale może nawracać.
• Mikroskopowe zapalenie jelita grubego – jest to bardzo rzadka jednostka chorobowa, dotykająca przeważnie osoby po 60. roku życia. Do tej pory nie ustalono jednoznacznej przyczyny tej dolegliwości. Objawia się wodnistymi biegunkami (ale rzadko prowadzą one do odwodnienia), kurczowymi bólami brzucha, nadmiarem gazów jelitowych (stałe uczucie wzdęcia) oraz redukcją masy ciała (średnio około 5 kg). Podstawą rozpoznania jest wycinek histopatologiczny oraz badania obrazowe (radiologiczne). Leczenie jest długotrwałe, podaje się przede wszystkim leki przeciwzapalne (pochodne 5-ASA, glikokortykosteroidy), antybiotyki i leki przeciwbiegunkowe (loperamid bądź cholestyramina). Przebieg, rokowanie i powikłania nie są do końca poznane. Opisywany typ dzieli się na kolagenowe i limfocytarne zapalenie jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)

Choroba ta występuje na całym świecie, lecz częściej dotyka osób rasy białej i mieszkańców wysoko rozwiniętych krajów Europy i Ameryki Północnej. Szczyt zachorowań przypada na wiek 20–40 lat i nie zależy od płci.

Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego są niejasne. Bierze się pod uwagę następujące czynniki:

• genetyczne (stwierdzono rodzinne występowanie w około 7 proc. zdiagnozowanych przypadków),
• środowiskowe (szczególnie zaburzenia flory bakteryjnej oraz – co jest dość kontrowersyjne – palenie tytoniu, które zmniejsza ryzyko rozwoju i ciężkość choroby),
• immunologiczne (dochodzi do nadreaktywności limfocytów T, które stanowią początek w przekazywaniu sygnału w układzie odpornościowym).

Istotnym faktem jest, że wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) dotyczy wyłącznie jelita grubego i nie przekracza błony śluzowej (nie ma ryzyka penetracji w głąb ściany jelita). Przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego objawy następują w postaci ostrych rzutów, które mogą trwać od kilku dni do paru tygodni.

Czynnikami spustowymi wywołującymi rzut choroby mogą być: stres, leki (szczególnie niesteroidowe leki przeciwzapalne), a także zakażenia (najczęściej bakteryjne).

Objawy zapalenia jelita grubego z wrzodami

Dominującym objawem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest biegunka oraz obecność krwi w kale. W okresie zaostrzonego rzutu może dochodzić do 40 wypróżnień na dobę, do których dołącza się ból brzucha, gorączka, uczucie zmęczenia, osłabienie siły mięśniowej.

Mogą pojawić się również objawy związane z odwodnieniem (skutek bardzo silnej biegunki). Ze względu na ograniczenie choroby tylko do jelita grubego możemy wyróżnić kilka postaci choroby: zapalenie odbytnicy, postać lewostronną, postać rozległą (najcięższą).

Badanie jelita grubego w rozpoznaniu WZJG

Rozpoznanie wrzodów jelita przy zapaleniu stawia się w oparciu o wyniki badania endoskopowego jelita grubego oraz badania histopatologicznego pobranego wycinka podczas kolonoskopii. Wynik badania histopatologicznego wycinka jest decydujący w rozpoznaniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

W celu ułatwienia rozpoznania tej zapalnej choroby jelita grubego wykonuje się jeszcze dodatkowe badania obrazowe, jak RTG przeglądowe jamy brzusznej (może uwidocznić poszerzenie średnicy rozdętej okrężnicy), kontrastowy wlew doodbytniczy albo badanie tomografii komputerowej (TK) jamy brzusznej. Lekarz rodzinny podejrzewając problemy z jelitem grubym, najczęściej zleca test na krew utajoną w kale.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – leczenie

Leczenie WZJG jest uzależnione od stanu chorego, ciężkości rzutu choroby oraz rozległości zmian. Przy zapaleniu jelita leki, jakie są stosowane, to głównie:

• aminosalicylany (5-ASA), takie jak sulfasalazyna, mesalazyna i inne;
• glikokortykosteroidy (GKS) – stosowane miejscowo w postaci czopków lub wlewek doodbytniczych;
• immunosupresanty – azatiopryna, cyklosporyna, merkaptopuryna, infliksymab oraz takrolimus.

We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego dieta stanowi ważny element leczenia naturalnego. Zaleca się przede wszystkim wyeliminowanie mleka. Zaleca się ponadto unikanie stresu, zakażeń oraz antybiotykoterapii.

Alternatywnie rozważa się zabieg operacyjny według ścisłych wskazań (m.in. rak jelita), w którym usuwa się odbytnicę i okrężnicę z wytworzeniem stomii, co jest bardzo kaleczącym zabiegiem.

Niestety leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie jest obojętne dla naszego organizmu. Silne leki mogą powodować dużo powikłań utrudniających pacjentowi codzienne funkcjonowanie.

Powikłania zapalenia jelita grubego z wrzodami

Powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego mogą być jelitowe lub pozajelitowe.

Do powikłań jelitowych zaliczamy:

• polipowatość zapalną,
• ostre rozdęcie okrężnicy (łac. megacolon toxicum) – występuje u 3 proc. chorych,
• rak jelita grubego – u 2 proc. pacjentów po 10 latach choroby i u 8 proc. po 20 latach,
• perforację,
• krwotok,
• zwężenia jelita.

Do powikłań pozajelitowych należą komplikacje ze strony innych narządów, które są mniej specyficzne i mogą wystąpić w różnym czasie trwania choroby podstawowej:

• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych,
• zapalenia stawów,
• rak dróg żółciowych,
• zapalenie spojówek,
• zakrzepica żylna,
• zatorowość.

Rokowanie we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego jest dobre, większość chorych (powyżej 90 proc.) jest w pełni zdolna do pracy, poza pierwszym rokiem trwania choroby, a ogólna umieralność jest porównywalna do populacji ogólnej.

Zapalenie jelita grubego – dieta w leczeniu naturalnym

Choroby jelit, niezależnie od tego, czy dotykają jelita cienkiego czy grubego, zawsze wymagają modyfikacji nawyków żywieniowych. Dieta w zapaleniu jelita grubego to przede wszystkim dieta lekkostrawna, ograniczająca produkty smażone i ciężkostrawne. Należy zrezygnować ze spożywania tłustych mięs, wędlin, pokarmów przetworzonych i potraw typu fast food.

Zaleca się także unikanie ostrych przypraw, które dodatkowo mogą podrażniać błonę śluzową jelit. Ograniczeniu powinno ulec spożycie alkoholu, kawy i herbaty. Lekarze zwracają ponadto uwagę na potrzebę przyjmowania niezbyt obfitych posiłków w bezstresowej atmosferze.

Pacjentowi z zapaleniem jelita grubego dieta ustalana jest w porozumieniu z lekarzem, który powinien nakreślić jej zasady w oparciu o aktualny stan chorego. Jadłospis powinien bazować na pokarmach naturalnych, o możliwie najniższym stopniu przetworzenia. Sposobem na złagodzenie objawów mogą być również zioła. Na jelito grube pomocny bywa napar z nagietka czy rumianku.