Tokoferol – co to jest? Działanie, właściwości, występowanie, zastosowanie, szkodliwość

Tokoferol – co to jest?

Co to jest tokoferol? Określenie to obejmuje całą grupę związków:

• alfa-tokoferol,
• beta-tokoferol,
• gamma-tokoferol,
• delta-tokoferol.

Tokoferole i tokotrienole razem tworzą witaminę E, a dokładniej każdy z tokoferoli i tokotrienoli w mniejszym lub większym stopniu wykazuje aktywność biologiczną przypisywaną witaminie E. Witamina E została po raz pierwszy wyizolowana w 1936 roku z oleju z kiełków pszenicy. Obecnie wiemy, że jest ona mieszaniną tokoferoli i tokotrienoli. Alfa-tokoferol wykazuje najsilniejszą aktywność witaminy E.

Tokoferole są związkami organicznymi. Końcówka „-ol” w nazwie wskazuje, że należą one do grupy alkoholi. Są to jedne z najsilniejszych naturalnych przeciwutleniaczy. Występują w surowcach roślinnych, w częściach oleistych, gdyż same są rozpuszczalne w tłuszczach. Antyoksydacyjne właściwości tokoferolu wynikają z jego budowy – obecności grupy hydroksylowej w pierścieniu chromanolu.

Naturalna postać alfa-tokoferolu to D-alfa-tokoferol, natomiast syntetyczna – DL-alfa-tokoferol. Badania pokazały, że naturalny tokoferol jest dużo łatwiej przyswajalny i skuteczniejszy niż jego syntetyczny odpowiednik.

Tokoferole – w czym występują naturalnie?

Tokoferole są substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Występują w surowcach roślinnych będących olejami, częściach roślin zawierających tłuszcz oraz tłustych produktach zwierzęcych. Tokoferole w olejach występują w największych ilościach. Naturalna witamina E znajduje się w:

• oleju słonecznikowym,
• oleju rzepakowym,
• oleju sojowym,
• oliwie z oliwek,
• kiełkach pszenicy i innych zbóż,
• ziarnach zbóż,
• migdałach,
• orzechach, np. laskowych, włoskich, orzeszkach ziemnych,
• zielonych warzywach liściastych (w niewielkich ilościach),
• awokado,
• maśle,
• rybach,
• żółtkach jaj.

Tokoferol a zdrowie – czy jest szkodliwy?

Tokoferole mają bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tokoferol jako przeciwutleniacz chroni przed oksydacją i uszkodzeniem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i fosfolipidów obecnych w błonach komórkowych każdej komórki ciała. Tokoferole biorą także udział w procesach metabolicznych.

Niedobór witaminy E skutkuje:

• pogorszeniem koncentracji,
• uszkodzeniem neuronów,
• przyspieszeniem procesów degeneracyjnych mózgu,
• zwiększeniem podatności na infekcje,
• większym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych i stanów zapalnych,
• niepłodnością u mężczyzn, zaburzeniami miesiączkowania i poronieniami u kobiet,
• pogorszeniem wzroku,
• retinopatią,
• dysfunkcjami nerwowo-mięśniowymi.

Skutki niedoboru tokoferoli są szczególnie dotkliwe u noworodków i dzieci. Mogą prowadzić do niedokrwistości, zaburzeń wzroku, dysplazji oskrzelowo-płucnej, a nawet nagłego zgonu. Tokoferol w ciąży przechodzi przez łożysko w III trymestrze, dlatego niedobory często dotyczą wcześniaków.

Jako przeciwutleniacz tokoferol neutralizuje wolne rodniki, przez co spowalnia procesy starzenia się. Dowiedziono naukowo, że chroni organizm przed powstawaniem miażdżycy i nowotworów. Witaminę E stosuje się w leczeniu chorób serca. Ułatwia ona transport tlenu do komórek, wzmacnia naczynia krwionośne i zmniejsza krzepliwość krwi.

Tokoferol – dawkowanie

Ilość witaminy E we krwi wynosi od 0,8 mg do 2,0 mg/dl. O szkodliwości tokoferolu można mówić tylko w kontekście jego niedoboru, gdy stężenie we krwi spada poniżej 0,5 mg/dl. Przy podawaniu D-alfa-tokoferolu nawet w bardzo wysokich dawkach (1000 IU) nie zaobserwowano żadnych negatywnych skutków zdrowotnych. Mogą one jednak występować przy przedawkowaniu syntetycznego tokoferolu.

Zapotrzebowanie na witaminę E wyraża się w miligramach lub jednostkach międzynarodowych (IU). Jedna IU jest równa 1 mg octanu DL-alfa-tokoferolu lub 2 mg beta-tokoferolu lub 10 mg gamma-tokoferolu. Dzienne normy spożycia alfa-tokoferolu są następujące:

• niemowlęta – 5 mg,
• dzieci młodsze (1–8 lat) – 6 mg,
• dzieci starsze (9–13 lat) – 8 mg,
• młodzież (14–18 lat) – 8–10 mg,
• mężczyźni – 10 mg,
• kobiety – 8 mg,
• kobiety w ciąży – 10 mg,
• kobiety karmiące piersią – 11 mg.

Tokoferol jako konserwant w żywności

Tokoferole mają właściwości przeciwutleniające, co wykorzystuje się w przemyśle spożywczym oraz kosmetycznym. Właściwości tokoferolu sprawiają, że zapobiegają one jełczeniu tłuszczu w produktach, zatem są konserwantami przedłużającymi trwałość wyrobów. Tokoferole w produktach spożywczych można spotkać jako:

• E306 – mieszanina tokoferoli,
• E307 – alfa-tokoferol,
• E308 – gamma-tokoferol,
• E309 – delta-tokoferol.

Tokoferole w jedzeniu jako dodatki do żywności znajdują się głównie w: fermentowanych produktach mlecznych (naturalnych i smakowych), olejach, margarynach, przetworach mięsnych (kiełbasach, parówkach), gotowych zupach i sosach, wyrobach z kakao. Według opinii EFSA spożywanie tokoferolu jako dodatku do żywności nie jest szkodliwe. Rekomendowana dzienna dawka tokoferolu dodawanego do jedzenia to maksymalnie 1,5–2 mg na kilogram masy ciała.

Tokoferol w kosmetyce

Tokoferole w kosmetykach znajdują dwojakie zastosowanie – jako konserwanty przedłużające trwałość produktów oraz substancje poprawiające kondycję skóry, gdyż witamina E to jedna z tzw. witamin młodości. Tokoferol znajduje się najczęściej w kremach do twarzy, balsamach, masłach i olejkach do ciała.

Jak rozpoznać, czy witamina E w wyrobie jest konserwantem czy substancją czynną? Wyznacznikiem jest stężenie. Odżywczy, nawilżający i rewitalizujący wpływ na skórę witamina E wykazuje w stężeniu od 0,1 proc. do 1 proc. w produkcie. W mniejszych ilościach pełni jedynie rolę konserwantu i nie ma działania fizjologicznego.