Hipersplenizm (nadaktywność i powiększenie śledziony) – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest śledziona?

Śledziona to narząd należący do układu limfatycznego (chłonnego). Zlokalizowany jest wewnątrzotrzewnowo, po lewej stronie brzucha. Śledziona odgrywa ważną rolę dla układu odpornościowego – produkuje immunoglobuliny (przeciwciała), limfocyty. Jest odpowiedzialna także za niszczenie bakterii otoczkowych (pneumokoki, meningokoki).

Kolejną z funkcji śledziony jest niszczenie krwinek (czerwonych, białek i płytek krwi) – w warunkach fizjologicznych likwiduje ona krwinki stare, zużyte, a także krwinki z defektami.

Waga niepowiększonego narządu wynosi około 150–200 gramów – wówczas nie jest on wyczuwalny palpacyjnie. Znacznie powiększoną śledzionę można natomiast wyczuć pod lewym łukiem żebrowym.

Hipersplenizm a splenomegalia (powiększona śledziona)

Hipersplenizm to termin oznaczający nadmierną aktywność opisywanego narządu. Nie jest to pojęcie tożsame z powiększeniem śledziony (mówimy wówczas o splenomegalii), ale może być jego konsekwencją.

Zdarza się bowiem, że powiększona śledziona nie wykazuje nadmiernej aktywności. Dla hipersplenizmu (nazywanego też czasem zespołem dużej śledziony) charakterystyczny jest duży rozmiar narządu (czasem wyczuwalnego palpacyjnie pod lewym łukiem żebrowym) oraz niektóre lub wszystkie z poniższych stanów, tj. niedokrwistość, leukopenia oraz małopłytkowość (trombocytopenia).

Każde z powyższych odchyleń ma swoje konsekwencje. Niedokrwistość skutkuje osłabieniem, zasłabnięciami, omdleniami, pogorszeniem tolerancji wysiłku fizycznego itd. Konsekwencją leukopenii (niedoboru leukocytów) jest upośledzenie odporności. W przebiegu małopłytkowości natomiast dochodzi do powstawania wybroczyn, nawracających krwawień z nosa, dziąseł i przewodu pokarmowego oraz silnych krwawień w trakcie zabiegów.

W tym miejscu warto wspomnieć jeszcze o jednoczesnym powiększeniu śledziony i wątroby. Stan taki określa się mianem hepatosplenomegalii.

Hipersplenizm (zespół dużej śledziony) – jakie są przyczyny?

Hipersplenizm może towarzyszyć splenomegalii, której przyczyną mogą być choroby śledziony, ale też schorzenia innych układów i choroby ogólnoustrojowe, m.in.:

• nowotworowe (najczęściej układu krwiotwórczego – białaczki, chłoniaki, rzadziej nowotwory śledziony – pierwotne lub przerzutowe),
• infekcyjne (np. mononukleoza zakaźna, cytomegalia, różyczka, AIDS, wirusowe zapalenie wątroby),
• autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, RZS, małopłytkowość autoiommunologiczna),
• spichrzeniowe (np. mukopolisacharydoza, choroba Gauchera),
• nadciśnienie wrotne (najczęściej na tle marskości wątroby),
• ropnie śledziony,
• urazy śledziony,
• torbiele śledziony.

Wielkość śledziony nie koreluje z nasileniem objawów hipersplenizmu. Największą aktywność narządu obserwuje się w przypadku hipersplenizmu na tle nadciśnienia wrotnego.

Powiększona śledziona – objawy – czy śledzona boli?

Objawy powiększonej śledziony to w niektórych przypadkach np. dyskomfort i uczucie pełności po lewej stronie jamy brzusznej, bóle brzucha (są one obserwowane jednak bardzo rzadko), pleców, a także nudności czy wymioty.

Należy zaznaczyć, że – z uwagi na unerwienie – to nie śledziona stanowi źródło bólu opisywanego przez chorych czasem jako ból śledziony. Wrażenie dolegliwości bólowych jest powodowane przez rozciąganie torebki organu i ucisk na inne narządy.

Powiększenie śledziony – jakie badania wykonać?

Przy podejrzeniu hipersplenizmu konieczne jest wykonanie badań mających na celu ustalenie przyczyny powiększenia śledziony i jej nadaktywności. Na tok diagnostyki naprowadza: wynik badania podmiotowego i przedmiotowego, morfologia krwi oraz biopsja aspiracyjna szpiku kostnego (stwierdza się w nim wzmożoną hematopoezę – tworzenie krwinek, kompensującą wzmożone niszczenie krwinek).

Wykonuje się także badania obrazowe, by ocenić wielkość i wymiary śledziony oraz ewentualną obecność śledzion dodatkowych (USG, TK jamy brzusznej).

Najbardziej miarodajnym, specjalistycznym badaniem jest scyntygrafia z użyciem izotopu technetu, która pozwala wykazać znaczną aktywność makrofagów śledzionowych niszczących krwinki.

Hipersplenizm – usunięcie śledziony (splenektomia)?

W przypadku hipersplenizmu leczenie polega na leczeniu choroby prowadzącej do nadaktywności i powiększenia śledziony lub operacyjnym usunięciu narządu (splenektomia) – zabieg ten można wykonać laparoskopowo albo drogą laparotomii.

Czy można żyć bez śledziony? Tak – po jej usunięciu część funkcji narządu jest przejmowana m.in. przez wątrobę.

Po usunięciu śledziony należy jednak spodziewać się obniżenia odporności. Zalecane jest wówczas zaszczepienie przeciwko bakteriom otoczkowym, a także unikanie narażenia na zakażenia.