Profil trzustkowy – jakie badania na trzustkę należy wykonać?

Czym jest i jaką rolę pełni trzustka?

Trzustka to nieduży, podłużny gruczoł umiejscowiony po lewej stronie jamy brzusznej, tuż za żołądkiem. Ma zaledwie kilkanaście centymetrów długości i waży około 100 g. Jest to narząd wewnątrz- oraz zewnątrzwydzielniczy. Codziennie wytwarza ona bowiem około litr soku trawiennego zawierającego enzymy trzustkowe, takie jak lipaza trzustkowa, amylaza trzustkowa oraz trypsyna. Transportowane do dwunastnicy, umożliwiają prawidłowe trawienie tłuszczów, białek oraz węglowodanów. Oprócz tego w jej komórkach, a dokładnie w tzw. wyspach Langerhansa, syntetyzowane są insulina i glukagon, odpowiadające za prawidłowy poziom glukozy we krwi.

Kiedy warto wykonać badanie trzustki?

Jakie nieprawidłowości w zakresie pracy trzustki możemy zaobserwować? Są to zwykle ostre jak i przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory (w tym guzy neuroendokrynne) oraz torbiele. Objawy, które mogą wskazywać na choroby trzustki to między innymi:

• gorączka;
• ból nadbrzusza i pleców w okolicy krzyżowej;
• zaburzenia rytmu serca;
• tłuste, nieprzyjemnie pachnące stolce;
• brak apetytu;
• problemy trawienne;
• wymioty;
• zaparcia lub biegunki;
• spadek masy ciała;
• żółte zabarwienie powłok;,
• nieprawidłowa glikemia.

Ze względu na fakt, iż schorzenia trzustki długo potrafią nie dawać wyraźnych objawów, szybka i trafna diagnoza jest kluczowa jeśli chodzi o powodzenie terapii.

Co to jest profil trzustkowy?

Profil trzustkowy to potoczna nazwa zestawu badań laboratoryjnych, pozwalających na ocenę pracy i ułatwiających zdiagnozowanie chorób trzustki czy cukrzycy. Wykonanie profilu trzustkowego pozwala również na monitorowanie skuteczności wdrożonego leczenia, a w określonych przypadkach zalecane jest także w podejrzeniu niektórych chorób wątroby czy nerek.

Jakie badania składają się na profil trzustkowy? To oznaczenie poziomu amylazy, lipazy oraz glukozy w surowicy krwi, czasem rozszerzone o oznaczenie poziomu amylazy w moczu, które również może pomocne w diagnostyce chorób trzustki.

Jakie są najczęstsze wskazania do wykonania badań w ramach profilu trzustkowego? To przede wszystkim występowanie wspomnianych wcześniej objawów wskazujących na schorzenia trzustki i podejrzenie stanu zapalnego (zarówno ostrego zapalenia trzustki jak i przewlekłego zapalenia trzustki), nowotworu trzustki lub innych chorób przewodu pokarmowego lub jamy brzusznej, które mogą zaburzać prawidłową pracę tego organu.

Profil trzustkowy – jak się przygotować do badania?

Profil trzustkowy to badania wykonywane z takich materiałów jak surowica krwi oraz mocz. Nie wymagają one specjalnego przygotowania, jednak by uzyskane wyniki były jak najbardziej wiarygodne warto na 24 godziny przed pobraniem zrezygnować ze spożywania alkoholu oraz nie przyjmować leków takich jak szczawiany czy cytryniany. Badania trzustki w ramach profilu trzustkowego wykonywane są na czczo, minimum po 10-12 godzinach od ostatniego posiłku. Jeżeli chodzi o oznaczenie poziomu amylazy w moczu – próbka powinna pochodzić z porannego moczu, ze środkowego strumienia.

Amylaza trzustkowa

Jednym z najważniejszych oznaczeń wykonywanych w ramach pakietu trzustkowego jest poziom amylazy w surowicy krwi. Amylaza trzustkowa to jeden z enzymów trzustkowych odpowiedzialnych za trawienie węglowodanów złożonych do cukrów prostych. Prawidłowy poziom amylazy trzustkowej w surowicy krwi wynosi 25-125 U/l, choć w przypadku osób starszych za dopuszczalne uznaje się nawet wartości do 160 U/l. Podwyższony poziom amylazy trzustkowej może świadczyć o tym, że doszło do niedrożności przewodów trzustkowych lub uszkodzenia komórek odpowiedzialnych za wydzielanie soku trzustkowego.

W diagnostyce stanów zapalnych trzustki często pomocne staje się oznaczenie poziomu amylazy również w moczu. Dlaczego? Amylaza obecna w surowicy krwi jest już po około 10 godzinach wydalana z moczem. Jej obecność w moczu, nawet przy prawidłowym poziomie amylazy w surowicy krwi, stanowi również jedno z kryteriów rozpoznania stanów zapalnych trzustki. Prawidłowe stężenie amylazy w moczu wynosi 10-490 U/l.

Znaczne przekroczenie wartości prawidłowych we krwi oraz w moczu może wskazywać na rozwój ostrego zapalenia trzustki, kamicę żółciową lub zapalenie otrzewnej. Jeżeli jednak wzrost jest umiarkowany, a aktywność lipazy trzustkowej jest prawidłowa, może to świadczyć o takich schorzeniach jak:

• nowotwór jelita cienkiego lub wątroby;
• ciąża pozamaciczna;
• zapalenie nerek;
• perforacja wrzodu;
• niektóre choroby wątroby;
• świnka;
• kamica ślinianek;
• zapalenie pęcherzyka żółciowego.

Stan taki obserwuje się również w przypadku nadużywania alkoholu oraz w trakcie i po przebytej chemio- lub radioterapii. Z kolei obniżony poziom amylazy jest charakterystyczny dla rozległego uszkodzenia trzustki lub wątroby.

Lipaza trzustkowa

Lipaza trzustkowa to jeden z enzymów trzustkowych, który odpowiedzialny jest za trawienie tłuszczów i ich rozkład do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Produkowana przez trzustkę lipaza jest właściwie proenzymem, aktywowanym dopiero w dwunastnicy, pod wpływem takich składników jak kwasy żółciowe, fosfolipidy czy kolipaza.

Prawidłowy poziom lipazy trzustkowej w surowicy krwi wynosi 0-60 U/l, choć za dopuszczalne dla osób dorosłych uznaje się wartości nawet do 150 U/l. Znaczne przekroczenie wartości prawidłowych może wskazywać na:

• ostre zapalenie trzustki (po około tygodniu od wystąpienia objawów jej poziom ulega normalizacji);
• zapalenie otrzewnej;
• przewlekłe uszkodzenie trzustki;
• chorobę Leśniowskiego-Crohna;
• celiakię;
• nowotwory trzustki;
• niedrożność jelit lub dróg żółciowych;
• przyjmowanie niektórych leków (np. kodeiny czy heparyny).

W przeciwieństwie do amylazy, lipaza trzustkowa nie jest wydalana z moczem.

Glukoza

Ostatnim z oznaczeń w ramach pakietu trzustkowego, pomocnym w diagnozowaniu chorób trzustki jest glikemia na czczo. Wartości referencyjne w tym przypadku wynoszą 70-99 mg/dl. Choć wysoka glikemia na czczo zazwyczaj kojarzy nam się z cukrzycą, w połączeniu ze zwiększoną aktywnością enzymów trzustkowych w surowicy krwi może wskazywać na:

• stany zapalne trzustki;
• nowotwory trzustki;
• zespół Cushinga;
• zwiększony poziom hormonu wzrostu.

Z kolei za rozwój hipoglikemii odpowiadać mogą:

• niedoczynność tarczycy;
• uszkodzenia wątroby;
• stosowanie restrykcyjnych diet;
• nadużywanie alkoholu.

Ile kosztuje profil trzustkowy?

Choć pakiet trzustkowy to popularny zestaw badań, dokładna ilość i rodzaj oznaczeń wchodzących w jego skład mogą różnić się w zależności od laboratorium. W większości laboratoriów jednak całkowity koszt badań w ramach profilu trzustkowego nie powinien przekroczyć 100 złotych. Badania trzustki można wykonać również w ramach świadczeń z Narodowego Funduszu Zdrowia, po uzyskaniu odpowiedniego skierowania od lekarza (może to być lekarz rodzinny lub specjalista).