Język – budowa, funkcje, choroby

Zewnętrzna budowa języka

Budowa języka jest dość skomplikowana. Wynika to przede wszystkim z różnorodnych czynności, w których wykonanie narząd jest stale angażowany. W jego budowie możemy wyróżnić trzy podstawowe elementy: nasadę języka, trzon języka oraz wierzchołek języka.

Nasada języka stanowi jego tylną część, która przytwierdzona jest do dna jamy ustnej. Jej boczna powierzchnia łączy się z migdałkami oraz z łukami podniebiennymi. Jej przednia część ograniczona jest przez bruzdę graniczną. Ma ona charakterystyczny kształt litery V. Wyznacza granicę przejścia nasady w trzon języka. Na górnej części poza bruzdą graniczną znajduje się także bruzda pośrodkowa. Stanowi ona linię rozdzielającą narząd na część prawą i lewą.

Język pokryty jest błoną śluzową o niejednorodnym charakterze. Jej powierzchnia zawiera dodatkowe elementy, takie jak skupiska tkanki limfatycznej, fałd śluzówki czy brodawki języka.

Skupiska tkanki limfatycznej znajdują się w obrębie nasady i tworzą wspólnie migdałek językowy. Stanowi on element pierścienia Waldeyera (zespół struktur limfatycznych będących częścią układu odpornościowego błon śluzowych).

Najbardziej charakterystyczny fałd błony śluzowej znajduje się na dolnej powierzchni języka i określany jest jako wędzidełko. Pełni on szczególnie istotną rolę przytwierdzenia narządu do dna jamy ustnej. Skrócone wymiary wędzidełka języka mogą ograniczać jego ruchomość oraz powodować zaburzenia funkcji mowy.

Zlokalizowane na języku brodawki to jedne z jego najbardziej charakterystycznych elementów. W zależności od rodzaju, mogą pełnić wielorakie funkcje. Wyróżnia się:

• brodawki nitkowate,
• brodawki okolone,
• brodawki grzybiaste,
• brodawki liściaste.

Brodawki nitkowate są najliczniejszą grupą brodawek językowych. Równomiernie pokrywają jego grzbietową część. Pełnią funkcję mechaniczną – biorą udział w rozdrabnianiu pokarmu.

Brodawki okolone to największe brodawki języka. Są zaopatrzone w liczne kubki smakowe – ok. 300/400 w każdej brodawce. Pozwala to im pełnić kluczową rolę w odczuwaniu smaku.

Brodawki grzybiaste znajdują się głównie w 2/3 przednich grzbietu języka. Ich nazwa pochodzi od charakterystycznego kształtu. Pełnią funkcję mechaniczną oraz smakową.

Obecne na języku brodawki liściaste znajdują się w tylno-bocznej części jego trzonu. Pełnią funkcję zmysłową – zapewniają odczuwanie smaku.

Poza brodawkami na powierzchni języka znajdują się także gruczoły:

• gruczoły śluzowe,
• gruczoły surowicze,
• gruczoły mieszane.

Dodatkowo w okolicy nasady obecne są gruczoły językowe tylne oraz boczne, odpowiadające za tworzenie wydzieliny śluzowej. W przedniej części, w okolicy końca języka, znaleźć można gruczoły językowe przednie, należące do grupy gruczołów mieszanych.

Wewnętrzna budowa języka

Wewnętrzna część języka warunkuje jego ruchomość. Dzięki pracy budujących go mięśni, może on wykonywać szeroki zakres ruchów. W budowie języka wyróżnia się mięśnie zewnętrzne oraz mięśnie wewnętrzne.

Do grupy mięśni wewnętrznych należą:

• mięsień poprzeczny,
• mięsień pionowy,
• mięsień podłużny górny,
• mięsień podłużny dolny.

Mięśnie zewnętrzne to:

• mięsień bródkowo-językowy,
• mięsień rylcowo-językowy,
• mięsień gnykowo-językowy.

Mięśnie zewnętrzne mają jeden koniec zlokalizowany w obrębie języka, drugi natomiast znajduje się w innym miejscu, np. w kości gnykowej lub w okolicy żuchwy.

Funkcje języka

Do podstawowych funkcji tego narządu należy:

• udział w powstawaniu mowy i zdolności porozumiewania się;
• udział w przyjmowaniu i rozdrabnianiu pokarmu, mieszanie w czasie żucia, przesuwanie kęsów pokarmowych;
• odczuwanie smaku.

Zdolność zmysłowa brodawek językowych gwarantuje narządowi wyjątkową funkcję pełniącą istotną rolę w przyjmowaniu posiłków, a także w tworzeniu indywidualnych preferencji żywieniowych! Ludzki organizm językiem jest w stanie wyczuć 5 podstawowych rodzajów smaku:

• słodki, wyczuwalny na końcu języka,
• gorzki, wyczuwalny na nasadzie języka,
• słony, wyczuwalny na końcu i brzegach języka,
• kwaśny, wyczuwalny na brzegach języka,
• umami (mięsny), wyczuwalny na środku języka.

Unaczynienie i unerwienie języka

Bogata anatomia człowieka dotyczy także języka. Charakteryzuje go bardzo rozbudowana sieć naczyń krwionośnych i nerwów.

Za podstawowe unaczynienie języka odpowiada tętnica językowa, będąca gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej. Znajduje się ona w głęboko położonych warstwach języka. Jej gałęzią końcową jest tętnica głęboka języka. Nasada narządu zaopatrywana jest w krew za pomocą gałęzi grzbietowych tętnicy językowej. Dodatkowy dopływ krwi zapewniają gałązki tętnicze pochodzące od tętnicy twarzowej oraz gardłowej wstępującej. Żylne unaczynienie odpowiada unaczynieniu tętniczemu.

Język posiada bogate unerwienie. Zaopatrują go trzy rodzaje włókien nerwowych:

• ruchowe,
• czuciowe,
• smakowe.

Za szerokie zdolności ruchowe, jakie posiada język, odpowiada nerw podjęzykowy.

Odczuwanie wrażeń czuciowych odbywa się za pomocą nerwu językowego (gałąź nerwu trójdzielnego), nerwu krtaniowego (gałąź nerwu błędnego) oraz nerwu językowo-gardłowego.

Czucie smaku odbywa się dzięki włóknom smakowym, dostarczanym przez nerw językowo-gardłowy oraz włókna struny bębenkowej, będącej gałęzią nerwu twarzowego.

Tak szeroka ilość zaopatrujących język naczyń i nerwów sprawia, że jest on szczególnie wrażliwy. Wszelkie uszkodzenia, rany lub otarcia powodują znaczny dyskomfort oraz utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Migdałek językowy

Migdałek językowy jest istotną strukturą, pełniącą funkcję odpornościową. Skupisko tkanki limfatycznej, zlokalizowane w okolicy nasady języka, składa się z mieszków językowych pokrytych nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Migdałek rozciąga się ku tyłowi, docierając do struktur nazywanych dołeczkami zajęzykowymi. Wyznaczają one granicę między językiem a nagłośnią.

Na skutek rozwoju procesów chorobowych, migdałek może ulegać powiększaniu. Sytuacji takiej często towarzyszy dysfagia, czyli utrudnione przechodzenie pożywienia z jamy ustnej przez przełyk do żołądka.

Choroby języka

Podobnie jak w obrębie innych narządów, na języku dochodzi czasem do rozwoju procesów chorobowych.

Często spotykanym schorzeniem jest zapalenie języka. Podczas jego przebiegu dochodzi do zaczerwienienia narządu. U niektórych chorych można zaobserwować problemy z jedzeniem i ze swobodnym przełykaniem. Przyczyn zapalenia dopatruje się w zakażeniach drobnoustrojami, urazach mechanicznych, niedoborach witaminowych, niedoborach żelaza, a także chorobach systemowych.

Wiele osób zmaga się z grzybicą jamy ustnej, tzw. kandydozą. Choroba manifestuje się jako białe naloty na języku. Spotyka się ją głównie u małych dzieci, osób starszych, pacjentów zakażonych wiursem HIV/chorujących na AIDS oraz osób w trakcie terapii lekami immunosupresyjnymi.

Uczucie mrowienia, drętwienia oraz szczypania języka może być związane z zespołem pieczenia jamy ustnej, tzw. stomatodynią. Choroba jest bardzo trudna w diagnostyce. U wielu pacjentów wiąże się z wieloletnim uczuciem dyskomfortu, co znacznie obniża standard życia.

Jeśli na języku obserwujemy różnego rodzaju guzki lub owrzodzenia, należy pilnie udać się na wizytę do lekarza specjalisty – zmiany te mogą zwiastować rozwój choroby nowotworowej.

Jak dbać o język?

Język służy nam do wielu istotnych funkcji. Jako świadomi użytkownicy języka szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na jego higienę. Język można czyścić za pomocą włosia szczoteczki do zębów. Wykonywanie ruchów przód – tył pozwala na skuteczne usunięcie drobnoustrojów i resztek pożywienia.

Bardziej efektywnym sposobem jest użycie specjalnych szczoteczek lub skrobaczek. Ich kształt idealnie dopasowuje się do powierzchni języka, co zwiększa skuteczność jego oczyszczania.

Coraz bardziej popularną alternatywą są żele do czyszczenia języka. W swoim składzie posiadają między innymi wyciąg z rumianka lub nagietka, wykazujące działanie pielęgnacyjne i wygładzające.