Wgłobienie mózgu – przyczyny, objawy, postępowanie, leczenie, rokowania

Wgłobienie mózgu – co to takiego?

Wgłobienie mózgu, inaczej wklinowanie mózgu, polega na nieprawidłowym przemieszczaniu się struktur mózgu w okolice innych tkanek. Tego typu stany mogą powodować zaburzenie funkcjonowania całego organizmu i stanowić zagrożenie dla życia.

Bezpośrednimi przyczynami wgłobienia mózgu są patologie powstałe w obrębie czaszki które wpływają na zwiększenie objętości mózgu oraz zwiększenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego, takie jak:

• guzy nowotworowe uciskające tkankę nerwową;
• krwiaki wewnątrzczaszkowe (powstałe np. w wyniku urazu);
• udar mózgu;
• obrzęk mózgu;
• przewlekłe infekcje (np. ropień mózgu).

Dodatkowa masa w obrębie czaszki, rosnąc wymusza wzrost ciśnienia oraz przesuwanie się tkanek. W pewnym zakresie zmiany mogą być równoważone przez obecność płynu mózgowo-rdzeniowego, przestrzeni podpajęczynówkowej czy układ przestrzenny komór mózgu. Jeśli jednak stale rosnące ciśnienie pokona te bufory, dochodzi do wklinowywania anatomicznych struktur mózgowia w inne tkanki, zwłaszcza te usytuowane w bezpośredniej bliskości powiększającej się masy.

Rodzaje wgłobień mózgu

Głównym kryterium klasyfikacji wgłobień mózgu jest anatomiczna lokalizacja zmiany patologicznej (powodującej ucisk tkanek).

Wyróżniamy wklinowania:

• o przyczynie nadnamiotowej;
• o przyczynie podnamiotowej.

Przyczyny nadnamiotowe mają miejsce wtedy, gdy masa guza lub krwiaka mieści się w jednej z półkul mózgu lub bezpośrednio nad nią, tzn. podtwardówkowo lub nadtwardówkowo. Anatomicznie, zmiana taka jest więc zlokalizowana nad tzw. namiotem móżdżku, czyli strukturą oddzielającą półkule mózgu od móżdżku.

Zmiany zlokalizowane w rejonie tylnego dołu czaszki, są zaliczane do wklinowań o przyczynie podnamiotowej.

Bardziej zaawansowana klasyfikacja wgłobień mózgu odnosi się do fizjologicznego przedziału anatomicznego przemieszczonych tkanek. Są to między innymi:

• wgłobienie zakrętu obręczy pod sierp mózgu – polega na wklinowaniu zakrętu obręczy do przestrzeni między dolnym brzegiem sierpa mózgu a górną powierzchnią ciała modzelowatego;
• wgłobienie we wcięcie namiotu – inaczej wklinowanie haka lub wklinowanie boczne, powstaje gdy przyśrodkowa część płata skroniowego (tzw. haka) zakrętu przyhipokampowego przemieszcza się między wcięcie brzegu namiotu a śródmózgowie;
• wgłobienie w otwór wielki – to wgłobienie migdałków móżdżku do otworu wielkiego;
• wgłobienie tylne – powstaje podczas ucisku tylnych części przyśrodkowych płatów skroniowych na wzgórki górne blaszki pokrywy;
• wgłobienie środkowe – inaczej wgłobienie osiowe pnia mózgu, polega na przemieszczeniu w otwór wielki całego pnia mózgu.

Objawy wgłobienia mózgu

Symptomy towarzyszące wklinowaniu mózgu mogą być skrajnie odmienne, w zależności on tego które struktury nerwowe zostają poddawane uciskowi lub uszkodzeniu.

Niektóre z typów wgłobień, jak wgłobienie zakrętu obręczy pod sierp mózgu, może nie dawać żadnych objawów klinicznych i możliwe jest do rozpoznania dopiero w badaniach neuroobrazowych.

Z kolei wklinowanie haka zakrętu przyhipokampowego we wcięcie namiotu móżdżku często objawia się zaburzeniami wzroku, brakiem reakcji na światło, niedowładem lub wystąpieniem tzw. objawu Babińskiego, utratą przytomności, zaburzeniami krążeniowo-oddechowymi.

W innym typie wklinowań, wgłobieniach migdałków móżdżku do otworu wielkiego, najczęstszymi objawami są np. sztywnienie karku i ramion, mimowolne pochylanie głowy, przyspieszone bicie serca, czkawka, zaburzenia funkcji nerwów czaszkowych. Ostre wklinowanie struktur mózgowia jest bardzo poważnym zaburzeniem, które często prowadzi do uciśnięcia ważnych życiowo struktur i do nagłej śmierci.

Diagnoza wgłobienia mózgu

Pierwszymi badaniami diagnostycznymi, którym zostanie poddany pacjent z podejrzeniem wgłobienia mózgu są specjalistyczne badania obrazowe: tomografia komputerowa (TK) oraz badanie rezonansu magnetycznego głowy (MRI).

Choć badanie TK jest bardziej rozpowszechnione, umożliwia ono jednak wykonanie zdjęć jedynie w postaci przekrojów poprzecznych mózgu. W przypadku ryzyka występowania wklinowania przestrzennego struktur mózgu, lepsze i dokładniejsze wyniki daje badanie MRI, generujące obrazy w wielu płaszczyznach, również strzałkowych i wieńcowych. Do wykonania prawidłowej diagnozy otrzymane obrazy muszą być dokładnie zanalizowane przez zespół specjalistów neurologii.

Leczenie wgłobienia mózgu i rokowania

Nieleczone zespoły wklinowania podnamiotowego lub wgłobienia do otworu potylicznego są niemal we wszystkich przypadkach śmiertelne. Jedyne skuteczne leczenie wgłobienia mózgu opiera się o wykonanie jak najszybszej operacji, tzw. karniotomii, gdzie po usunięciu kości czaszki możliwe jest przeprowadzenie zabiegu neurochirurgicznego.

Bezpośrednio przed zabiegiem, pacjentowi często podaje się środki farmakologiczne zmniejszające obrzęk tkanek (np. furosemid lub mannitol), natomiast w przypadku obecności guza nowotworowego – duże dawki glikokortykosteroidów. Niestety, pomimo szybko przeprowadzonego zabiegu, w wielu przypadkach efekty uszkodzeń ważnych struktur mózgu lub rdzenia przedłużonego są nieodwracalne.