Zanik kory mózgowej – przyczyny, objawy, skutki, leczenie

Co to jest zanik kory mózgowej?

Zanik kory mózgowej jest cechą wspólną wielu chorób ośrodkowego układu nerwowego. Choroby neurodegeneracyjne są uważane za główną przyczynę nieodwracalnego zaburzenia funkcji mózgu, w tym za stopniowy zanik tkanek układu nerwowego, jednak zanik kory mózgowej może być następstwem także innych wrodzonych lub nabytych schorzeń neurologicznych. Zaniki korowe charakteryzują się postępującymi ubytkami funkcji poznawczych , które często doprowadzają do otępienia oraz powstawania deficytów ruchowo-czuciowych.

Atrofia oznacza stopniowe zmniejszanie się rozmiarów tkanki, narządu lub części ciała. Zgodnie z tą definicją atrofia mózgu polega na utracie neuronów oraz połączeń między nimi. W przeważającej części dotyczy ona pacjentów starszych, jednakże zespół objawów psychoorganicznych, jaki wywołuje, nie zawsze jest konsekwencją fizjologicznego starzenia się mózgu. Stopniowy zanik tkanek mózgowych może być:

• uogólniony, w przebiegu którego zniszczona zostaje zarówno kora mózgu, jak i istota biała mózgu;
• ogniskowy, czyli mający związek z określonym segmentem mózgu, np. izolowany zanik kory mózgowej płata czołowego.

Zaniki korowe mózgu, niezależnie od ich przyczyny, wywołują objawy neurologiczne związane z wypadaniem funkcji danych ośrodków mózgowych. Jeśli zanik kory mózgowej obejmie obie półkule upośledzeniu ulegną wówczas procesy związane z przetwarzaniem informacji zmysłowych, z kontrolą funkcji ruchowych oraz z asocjacją (kojarzeniem) bodźców docierających ze środowiska.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Zanik kory mózgowej u starszej osoby

Przyczyn atrofii mózgu jest wiele, włącznie ze zmianami spowodowanymi naturalnym starzeniem się tkanki nerwowej. Zauważono, że wraz z wiekiem utrata neuronów oraz połączeń międzyneuronalnych przewyższa fizjologiczną zdolność do neurogenezy (produkcji nowych komórek nerwowych) oraz neuroplastyczności (wytwarzania synaps między tymi nowopowstałymi komórkami). Dzięki rozwojowi technik neurobrazowania wiadomo, że od ukończenia 40. roku życia objętość oraz masa mózgu spada o około 5 proc. rocznie.

Demencja starcza, inaczej otępienie starcze, jest pojęciem stosowanym w odniesieniu do objawów spowodowanych zanikiem kory mózgu, którego nie da się wytłumaczyć obecnością pierwotnego zwyrodnienia mózgu np. chorobą Alzheimera. Zanik kory mózgowej związany z wiekiem objawia się upośledzeniem wyższych funkcji korowych, głównie pamięci (demencja starcza), koncentracji i zdolności uczenia się. Pojawiają się także problemy ze słuchem, osłabienie kontroli nad zachowaniem, motywacją. Jednak to choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną otępienia po 60 r.ż. (35–70 proc.), w której utrata neuronów dotyczy głównie układu limbicznego (zwłaszcza hipokampa odpowiedzialnego za pamięć).

Zobacz też: Mitomania, czyli kłamstwo patologiczne

Wraz z postępem choroby zanik kory mózgowej i istoty białej staje się uogólniony. W badaniu neuropatologicznym najczęściej stwierdza się zanik kory mózgowej czołowej i skroniowej. Chorobę Alzheimera charakteryzuje występowanie z mózgu blaszek amyloidowych, zwyrodnienia włókienkowego i dystroficznych wypustek nerwowych. Choroby otępienne niespowodowane chorobą Alzheimera mogą należeć do tzw. otępień naczyniopochodnych spowodowanych miażdżycowym niedokrwieniem kory mózgowej oraz innych otępień, które pojawiają się niezależnie od wieku, na przykład:

• Otępienie w chorobie Picka (otępienie czołowo-skroniowe). Choroba Picka przebiega ze zwyrodnieniem oraz zanikiem kory mózgowej czołowej i skroniowej. Klinicznie cechuje się kombinacją zmian osobowości, zaburzeń zachowania, zaburzeń funkcji poznawczych (otępienia, demencji).
• Otępienie z ciałami Lewy’ego. Na podstawie zaawansowanych badań obrazowych zauważono, że w otępieniu z ciałami Lewy’ego zanik kory mózgowej dotyczy głównie obszaru styku skroniowo-ciemieniowego prawego, ponadto występuje w wyspie, zakręcie obręczy, części podstawnej płata czołowego oraz w części bocznej płata ciemieniowego. Objawy otępienne w tym przypadku początkowo dotyczą deficytów uwagi i funkcji wzrokowo-przestrzennych. Pojawiają się charakterystyczne omamy wzrokowe, urojenia paranoidalne, zaburzenia koordynacji ruchowej oraz objawy parkinsonowskie (drżenia, upadki).

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Inne przyczyny zaniku kory mózgowej

Choroby otępienne oraz otępienie starcze związane z wiekiem są grupą chorób, w których atrofia mózgu zachodzi po wpływem różnorodnych przemian biochemicznych. Do innych przyczyn przyspieszonego zaniku kory mózgowej zalicza się:

• przebyty udar mózgu. Niedokrwienie bądź krwotok wewnątrzczaszkowy powoduje stres oksydacyjny, który nieodwracalnie uszkadza komórki nerwowe.
• Urazy mózgu. Zanik kory mózgowej w młodym wieku może zostać wywołany zmianami organicznymi powstałymi pod wpływem silnego stłuczenia mózgu.
• Porażenie mózgowe. Zanik kory mózgowej u dziecka może być powiązany z mózgowym porażeniem dziecięcym. Mózgowe porażenie dziecięce definiowane jest jako grupa niepostępujących zespołów ruchowych będących następstwem uszkodzenia lub zaburzenia ewolucji mózgu we wczesnym stadium jego rozwoju. Atrofia mózgu w porażeniu dziecięcym obejmuje zarówno korę mózgową, jak i istotę białą mózgu (głównie leukomalacja okołokomorowa będąca skutkiem niedokrwienia okołoporodowego).
• Chorobę (pląsawicę) Huntigtona. Pierwszymi subtelnymi objawami atrofii mózgu w przebiegu tej choroby może być niewytłumaczalna zmiana osobowości i nastroju. Następnie w wyniku zaniku kory mózgowej i innych części mózgu pojawia się niepamięć, niezdarność i krótkie, przypadkowe ruchy pląsawicze przypominające 'wiercenie się'.
• Chorobę Parkinsona, czyli postępującą chorobą neurodegeneracyjną, w której dochodzi do zaburzeń motorycznych, zaburzeń poznawczych oraz, w okresie późniejszym, do otępienia. Odnotowano, że stopień nasilenia objawów zależy od lokalizacji i nasilenia zaniku kory mózgowej.
• Stwardnienie rozsiane, czyli przewlekłą chorobę mózgu i rdzenia kręgowego o autoimmunologicznej etiologii, w której dochodzi do uogólnionego uszkodzenia mieliny, aksonów oraz neuronów, także tych zlokalizowanych w korze mózgowej. Atrofia kory u pacjentów z SM widoczna jest już w najwcześniejszych etapach choroby. Początkowo obejmuje tylko płaty skroniowe i czołowe. Wraz z postępem choroby, czyli z narastaniem zaburzeń poznawczych i zaburzeń ruchowych, zanik korowy nasila się i zaczyna obejmować istotę białą mózgu.
• Chorobę Creutzfeldta-Jacoba, czyli neurodegeneracyjną chorobę prionową, w której dochodzi do tzw. zwyrodnienia gąbczastego, ubytku neuronów, proliferacji i przerostu astrocytów z makroskopowo widocznym zanikiem kory mózgu i mózgowia.
• Czynniki infekcyjne, np. otępienie i atrofia mózgu związana z zakażeniem wirusem HIV, kiłą ośrodkowego układu nerwowego.
• Nadużywanie alkoholu. Dla przewlekłej choroby alkoholowej charakterystyczny jest globalny zanik kory mózgowej i móżdżku. Zanik kory móżdżku objawia się zaburzeniem chodu i równowagi, niezbornością ruchów (ataksją) i spadkiem napięcia mięśniowego. Chory chwieje, zatacza się. Uszkodzenie półkul móżdżku powoduje, że ruchy ciała stają się nieskoordynowane.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Zanik kory mózgowej – objawy

Wiele chorób neurodegeneracyjnych wywołujących zanik kory mózgowej i mózgu współistnieje z demencją (osłabieniem pamięci), drgawkami oraz z utratą zdolności do mowy (afazja). Ponadto dla rozpoznania otępienia będącego stukiem zaniku kory mózgowej niezbędne jest stwierdzenie:

• pogorszenia w zakresie funkcji poznawczych;
• zaburzeń zachowania, objawów psychotycznych (urojeń, omamów);
• upośledzenia innych wyższych funkcji korowych: orientacji, myślenia, rozumienia, liczenia, zdolności uczenia się, uwagi;
• osłabienia rekcji emocjonalnych i społecznych.

Choroby neurodegeneracyjne ośrodków ruchowych kory mózgowej przebiegają z postępującym obniżeniem zdolności motorycznych, czyli ruchów dowolnych.

Jakie są skutki zaniku kory mózgowej i jak mu zapobiegać?

Atrofia mózgu zawsze prowadzi do ograniczenia zdolności intelektualnych chorego, a często także do problemów ze swobodnym poruszaniem się i wyrażaniem swoich myśli oraz emocji. Stopniowy zanik tkanek związany z wiekiem jest nieuchronnym etapem starzenia się, który można spowolnić, zachowując jak najdłużej aktywność zawodową, fizyczną oraz społeczną. Przyjmuje się, że najbardziej niekorzystnym czynnikiem prognostycznym otępienia starczego jest wczesna stagnacja umysłowa, czyli zaniechanie codziennego treningu intelektualnego. Równie ważna okazuje się być zbilansowana dieta bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowej oraz unikanie używek.

Niestety, nie istnieje lek mogący przywrócić czy „odbudować” tkankę mózgową, która uległa atrofii. Postęp chorób neurodegeneracyjnych, takich jak stwardnienie rozsiane, można jedynie zahamować za pomocą specjalistycznych leków, uzyskując dzięki nim wydłużenie okresu pełnej sprawności.