Tetraplegia (porażenie czterokończynowe) – objawy, leczenie, rehabilitacja

Co to jest tetraplegia i jakie są jej przyczyny?

Tetraplegia, czyli porażenie czterokończynowe (paraliż czterokończynowy, kwadriplegia, tetrapareza) to stan, w którym dochodzi do zniszczenia lub uszkodzenia struktur nerwowych znajdujących się na poziomie szyjnego odcinka kręgosłupa bądź mózgu. Jego główną cechą jest całkowite porażenie zdolności ruchu kończyn dolnych (nóg) oraz porażenie kończyn górnych (rąk), w których może zostać zachowana resztkowa zdolność ruchu. W przypadku tetraplegii uszkodzenia powodują, oprócz zaburzeń ruchu, także całkowite zniesienie czucia.

Do najczęstszych przyczyn tetraplegii zalicza się poniżej wymienione.

• Wypadki komunikacyjne – porażenie czterokończynowe po wypadku występuje na skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego, najczęściej na skutek uszkodzenia kręgów i wbicia się ich odłamów w struktury nerwowe.
• Upadki z wysokości.
• Skoki do zbyt płytkiej wody na głowę – bardzo częsta przyczyna tetraplegii lub paraplegii. Tego typu wypadki występują w sezonie letnim, na częstość ich występowania wpływa płeć (częściej mężczyźni), wiek (najwięcej przypadków pomiędzy 16. a 24. rokiem życia) oraz stan nietrzeźwości.
• Poliomyelitis (choroba Heinego-Medina) – postać porażenna rozwija się u około 0,1 proc. zakażonych. Choroba ta w dzisiejszych czasach praktycznie już nie występuje i w niedalekiej przyszłości będzie możliwa jej całkowita eradykacja.
• Stwardnienie rozsiane i inne choroby demielinizacyjne – w swoich skrajnych postaciach mogą powodować one tetraplegię, zazwyczaj po wielu latach choroby.
• Dystrofia mięśniowa – jest ona spowodowana zmianami dotyczącymi włókien mięśniowych i tkanki łącznej, bardzo rzadko prowadzi do całkowitego porażenia czterokończynowego.
• Dziecięce porażenie mózgowe czterokończynowe – czyli zaburzenia ruchu spowodowane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego dziecka podczas życia płodowego lub w pierwszych miesiącach po urodzeniu.
• Udar mózgu.
• Nowotwory rdzenia kręgowego oraz kręgosłupa.
• Poprzeczne zapalenie rdzenia.

Do tetraplegii może dochodzić także w wyniku niepożądanych następstw leczenia (jatrogennie).

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Porażenie czterokończynowe – objawy

Objawy porażenia czterokończynowego zależą od poziomu, na którym doszło do uszkodzenia rdzenia kręgowego, ciężkości urazu, a także czasu, który minął od wypadku.

Z rdzenia kręgowego wychodzi 31 par nerwów rdzeniowych, których funkcją jest unerwienie poszczególnych mięśni i segmentów skóry – dermatomów. Zniszczenie lub uszkodzenie fragmentu rdzenia kręgowego prowadzi do wyłączenia prawidłowej funkcji wszystkich nerwów rdzeniowych znajdujących się poniżej uszkodzenia – im niżej wystąpiło uszkodzenie rdzenia, tym lepsze są rokowania i większa zdolność do samodzielnego funkcjonowania. W odcinku szyjnym kręgosłupa, który składa się z 7 kręgów szyjnych, odchodzi 8 par nerwów rdzeniowych.

Objawy w zależności od poziomu uszkodzenia rdzenia kręgowego

Uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie pierwszego lub drugiego kręgu szyjnego (C1 i C2) zazwyczaj kończy się śmiercią na skutek bardzo ciężkich zaburzeń oddychania. Problemy z oddychaniem czy nawet konieczność zastosowania respiratora mogą pojawiać się w przypadku uszkodzenia rdzenia do poziomu kręgu 4. Kiedy uszkodzenie jest na poziomie 5. kręgu szyjnego (C5), zachowana może być zdolność ruchu ramion czy zginania łokcia, nie jest natomiast zachowana funkcja całego przedramienia, zazwyczaj nie występują też problemy z oddychaniem.

Jeśli do urazu doszło na kolejnym (niższym) poziomie, możliwe jest wykonywanie częściowych ruchów nadgarstka. Uszkodzenie rdzenia na poziomie środkowej części kręgu 7. (C7) powoduje zachowanie niektórych ruchów dłoni. Przerwanie rdzenia na poziomie podstawy 7. kręgu szyjnego pozwoli na całkowite zachowanie ruchomości kończyn górnych, jednak siła mięśniowa może być w nich osłabiona. Niższe uszkodzenia rdzenia (w odcinku piersiowym lub lędźwiowym) będą powodowały paraplegię – porażenie poprzeczne, czyli zniesienie funkcji kończyn dolnych.

Objawy zależne od ciężkości i typu urazu

Należy zaznaczyć, że poniższe typy urazów mogą występować na wszystkich poziomach rdzenia kręgowego, tetraplegia występować będzie w przypadku ich umiejscowienia w odcinku szyjnym kręgosłupa.

• Wstrząśnienie rdzenia kręgowego – występuje wiotkie porażenie mięśni oraz zaburzenia czucia. Powodem ich wystąpienia jest odwracalne zburzenie funkcji rdzenia spowodowane urazem o niewielkiej sile działania. Objawy te mijają całkowicie po maksymalnie kilku dniach.
• Stłuczenie rdzenia kręgowego – początkowo występuje porażenie wiotkie, po około 2 tygodniach pojawia się tetraplegia spastyczna. Zaburzenia funkcji rdzenia mogą nie być całkowite – gdzieniegdzie zachowane jest czucie lub nawet czynność ruchowa, stłuczenie jest spowodowane urazem o średniej sile.
• Ucisk rdzenia kręgowego – może być on następstwem urazu i przemieszczenia się struktur kostnych czy aparatu więzadłowego (w taki sposób, że uciskają one rdzeń kręgowy) lub procesów rozrostowych takich jak guzy. W przypadku urazu będzie występować rozszczepienie zaburzenia czucia oraz szybko postępujący niedowład kończyn. Guzy rdzenia kręgowego czy okolicznych struktur powodujące nacisk na część nerwową mogą dawać mniej charakterystyczne objawy i rozwijać się przez długi czas.
• Zranienie rdzenia kręgowego – uszkodzenie struktur nerwowych przez odłamki kostne lub ciało obce. Objawy zależą od stopnia uszkodzenia i nie zawsze prezentować się będą jako pełna tetraplegia.
• Całkowite przerwanie ciągłości rdzenia kręgowego – występuje zniesienie wszystkich rodzajów czucia poniżej miejsca uszkodzenia, a także porażenie mięśni oraz zatrzymanie moczu i stolca.
• Zespół Browna-Séquarda – poprzeczne uszkodzenie połowy rdzenia. W przypadku tego typu uszkodzenia nigdy nie dochodzi do rozwinięcia się tetraplegii.

Tetraplegia – leczenie – rehabilitacja, ćwiczenia

Jeśli doszło do uszkodzenia struktur nerwowych, tetraplegia nie może zostać całkowicie wyleczona. Obecnie trwają jednak liczne badania, które w przyszłości mogą pomóc osobom dotkniętym porażeniem czterokończynowym wrócić do normalnego funkcjonowania.

Osoba, która doznała uszkodzenia rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym kręgosłupa, znajduje się w stanie zagrożenia życia. Pierwszym etapem leczenia jest zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych, w tym oddychania. Później konieczny może okazać się zabieg operacyjny, którego celem jest przywrócenie stabilizacji kostnej odcinka szyjnego kręgosłupa i wyciągnięcie ewentualnych odłamów mogących jeszcze bardziej uszkodzić rdzeń.

Tetraplegia i paraplegia zawsze wymagają rehabilitacji. Rehabilitacja ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwinięcia powikłań (takich jak: odleżyny, choroby płuc, przykurcze mięśniowe, sztywność stawów) oraz zapewnienie optymalnego funkcjonowania czynności wydalniczych. Jeśli zachowana jest częściowa ruchomość kończyn górnych, prowadzi się ćwiczenia doskonalące możliwości wykonywania samodzielnie prostych czynności (np. obsługi komputera).

Ważne, aby tetraplegik mógł jak najwięcej zrobić sam. Prawdopodobnie nigdy nie powróci do swojego poprzedniego trybu życia, ale należy dołożyć wszelkich starań, aby jego życie było urozmaicone i pełne.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Tetrapareza – rokowanie

Rokowania w tetraplegii zależą od przyczyny, która ją spowodowała. Urazy rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym wiążą się z dość dużą śmiertelnością w ciągu 3 miesięcy od wypadku, spada ona jednak znacznie wraz z rozwojem medycyny.

Jeśli chodzi o odzyskanie pełnej sprawności, szanse są bliskie zeru. Nadzieje niosą jednak za sobą badania naukowe i rozwój technologii, które już dziś pozwalają ludziom z porażeniem czterokończynowym prowadzić aktywne życie w internecie, pisać i oglądać świat.