Afazja ruchowa (motoryczna) – przyczyny, objawy, ćwiczenia

Co to jest afazja i jakie są rodzaje afazji?

Afazja definiowana jest jako zaburzenie mowy, które powstaje na skutek uszkodzenia w korze mózgu ośrodków odpowiedzialnych za mowę. Wyróżniamy kilka rodzajów afazji: ruchową, czuciową, mieszaną, amnestyczną.

• Afazja motoryczna (inaczej afazja ekspresyjna lub ruchowa) polega na upośledzeniu wypowiadania się.
• Afazja czuciowa (afazja odbiorcza) polega na zaburzeniu rozumienia pytań, poleceń, wypowiadanych zdań i słów. Jest następstwem uszkodzenia kory mózgowej odpowiadającej za analizę informacji słuchowej (tzw. ośrodek Wernickego).
• Afazja mieszana, nazywana także całkowitą, stanowi połączenie ruchowych i czuciowych zaburzeń afatycznych.
• Afazja amnestyczna (inaczej afazja nominalna, anomia) to niemożność nazwania przedmiotów przy zachowaniu świadomości ich przeznaczenia i sposobu używania. Gdy podpowiemy błędną nazwę przedmiotu, chory zdaje sobie sprawę z błędu, natomiast w przypadku podpowiedzenia prawidłowej nazwy potwierdzi ją, a nawet powtórzy.

Specjaliści wyodrębniają również afazję dziecięcą, będącą pierwotnym upośledzeniem mowy. Nie wynika ono jednak z głuchoty, niedorozwoju umysłowego czy schizofrenii. Najczęściej występuje jako afazja motoryczna, u dziecka bardzo rzadko występują trudności w rozumieniu mowy.

Afazja ruchowa – przyczyny u dorosłych i dzieci

Afazja nie występuje u osób zdrowych i zawsze świadczy o chorobie. Afazja ruchowa (tzw. afazja Broki) powstaje na skutek uszkodzenia obszaru kory mózgowej odpowiadającego za generowanie mowy – tzw. ośrodka Brocka, który znajduje się w płacie czołowym.

Czynnikami powodującymi uszkodzenia kory mózgowej mogą być:

• udar mózgu, guzy mózgu,
• urazy ośrodkowego układu nerwowego,
• miażdżyca naczyń mózgowych (wtedy afazja rozwija się stopniowo),
• infekcje obejmujące ośrodkowy układ nerwowy,
• zatrucia substancjami toksycznymi,
• choroba Alzheimera, choroba Picka,
• przemijający atak niedokrwienia mózgu (tzw. mikroudar, TIA),
• migrenowe bóle głowy, napady padaczki.

Przyczyną afazji u dzieci może być zespół Retta, zespół Landaua-Kleffnera, urazy okołoporodowe, patologia pierwszego trymestru ciąży.

Warto podkreślić, iż najczęstszą przyczyną afazji są udary mózgu. Afazja po udarze występuje u około 30 proc. wszystkich pacjentów z tej grupy. Częstość i ciężkość afazji narasta wraz z wiekiem.

Objawy afazji motorycznej – jak rozpoznać zaburzenia mowy?

W afazji ruchowej objawem dominującym są trudności z generowaniem mowy. Chory zdaje sobie sprawę z tego, jakie myśli chce wyrazić, lecz nie potrafi ich poprawnie wyartykułować. Pacjenci, jeżeli w ogóle mówią, mogą wypowiadać jedynie pojedyncze głoski lub najprostsze wyrazy, w lżejszych przypadkach posługują się nawet zdaniami, jednak sprawia im to ogromną trudność.

Mowa jest niepłynna, ograniczona do prostych konstrukcji, sylabizowana. Pacjenci czasem zniekształcają lub powtarzają słowa. Rozumienie mowy jest zachowane.

Dziecko z afazją ruchową później niż rówieśnicy zaczyna mówić, ma trudności z wypowiadaniem i powtarzaniem słów, zapomina artykulacji wyrazów już poznanych, wysławia się za pomocą sylab, posługuje się zwykle krótkimi wypowiedziami.

Diagnostyka i różnicowanie afazji ruchowej

Ustalenie rozpoznania afazji motorycznej opieramy na podstawie badania mowy obejmującego: nazywanie przedmiotów, powtarzanie głosek, słów, zdań, sprawdzanie umiejętności liczenia, czytania, pisania, ocenę rozumienia mowy na podstawie wykonywania poleceń oraz udzielania odpowiedzi na stawiane pytania.

Ważne jest, aby afazję motoryczną odróżnić od dyzartrii. Dyzartria polega na upośledzeniu pracy języka, podniebienia, nagłośni. Pacjent zdaje sobie sprawę, co chce powiedzieć, rozumie także to, co mówią inni, ale nie potrafi się jednak wysłowić z powodu uszkodzonego aparatu mowy. Uszkodzenie kory mózgu odpowiada za afazje, a dyzartria wynika z upośledzenia pracy narządów odpowiedzialnych za powstawanie dźwięków.

Czytaj również: Nerwica neurasteniczna – objawy i leczenie nerwicy neurastenicznej

Leczenie afazji – ćwiczenia i rehabilitacja logopedyczna

Leczenie afazji powinniśmy rozpocząć od leczenia przyczynowego, a więc jeżeli diagnostyka wykaże, że powodem afazji jest guz bądź udar mózgu, działania należy rozpocząć od leczenia choroby podstawowej.

Gdy stan ogólny chorego jest już stabilny, rozpoczynamy rehabilitację logopedyczną. Prowadzone z logopedą ćwiczenia przy afazji są czasochłonne, wymagają cierpliwości. Nie istnieje jeden program rehabilitacyjny obejmujący wszystkich pacjentów. Także materiały używane podczas terapii należy dobierać indywidualnie.

Neurologopedyczna terapia afazji ruchowej może być dla pacjenta początkowo frustrująca. Z czasem jednak trening mowy przynosi pożądany efekt. Ważne, by pacjent akceptował proponowane mu ćwiczenia. Powinniśmy zachęcać go do nawiązywania komunikacji z otoczeniem, wspierać go emocjonalnie. Leczenie powinno trwać tak długo, jak obserwowane są jego pozytywne skutki.

W afazji ruchowej rokowanie, tak jak leczenie, jest zależne od przyczyny zaburzeń. W przypadku udarów mózgu, które są najczęstszą przyczyną afazji, ustępuje całkowicie bądź w znacznym stopniu nawet w około 60 proc. przypadków.

Bibliografia:

• Stępień A., Neurologia. Wydanie I. Medical Tribune Polska, Warszawa 2014.
• Prusiński A., Neurologia praktyczna. Wydanie III. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
• Skibska J., Afazja dziecięca. [w:] J. Skibska, D. Larysz (red.): Neurologopedia w teorii i praktyce. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii dziecka. Wydawnictwo Naukowe ATH, Bielsko-Biała 2012, s. 48–78.