Śródmiąższowe zapalenie pęcherza – przyczyny, objawy, leczenie zespołu bolesnego pęcherza

Co to jest śródmiąższowe zapalenie pęcherza?

Śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego bywa nazywane również zespołem bolesnego pęcherza bądź określane skrótami PBS (ang. painful bladder syndrome) lub IC (ang. interstitial cystitis). Jest to choroba dolnych dróg moczowych o nie do końca poznanym mechanizmie rozwoju.

Nie udało się też do tej pory ustalić przyczyn śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego. Jedną z teorii jest uszkodzenie lub zwiększenie przepuszczalności nabłonka wyściełającego pęcherz moczowy, które otwiera wrota do toksycznego wpływu składników moczu na głębiej położone warstwy ściany pęcherza. Miałoby to prowadzić do drażnienia zakończeń nerwowych i rozwoju stanu zapalnego w obrębie warstwy mięśniowej.

Etiologia choroby jest najprawdopodobniej wieloczynnikowa. Mogą jej sprzyjać skłonności genetyczne, postulowane są również odczyny autoimmunologiczne wobec komórek pęcherza, zakażenia, reakcje uczuleniowe, nadwrażliwość nerwów zaopatrujących pęcherz moczowy lub zaburzenia czynności mięśni dna miednicy.

Badania statystyczne wskazują na obecność pewnych czynników ryzyka:

• płeć żeńska (w większości przypadków diagnozuje się śródmiąższowe zapalenie pęcherza u kobiet),
• jasna karnacja i rudy odcień włosów,
• inne przewlekłe zespoły bólowe, np. fibromialgia lub zespół jelita drażliwego.

Painful bladder syndrome – objawy zespołu bolesnego pęcherza

Objawy śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego mogą przypominać przewlekłą infekcję dolnych dróg moczowych. Należą do nich:

• ból podczas oddawania moczu lub podczas stosunków płciowych (u kobiet) o natężeniu średnim do silnego;
• potrzeba częstego oddawania moczu, nieadekwatnie do ilości przyjmowanych płynów (w ciężkich przypadków nawet kilkadziesiąt razy dziennie), również w nocy;
• oddawanie moczu w małych ilościach;
• naglące parcia na mocz, często w krótkim czasie po poprzednim oddaniu moczu;
• uczucie dyskomfortu w rzucie pęcherza moczowego – w okolicy ponad spojeniem łonowym lub w obrębie krocza, zwłaszcza przed oddaniem moczu; objawy często zmniejszają się po oddaniu moczu.

Mimo tego rodzaju objawów, podstawowe badania nie wykazują obecności infekcji, a leczenie przeciwdrobnoustrojowe jest nieskuteczne. Objawy w PBS mogą nawracać przez wiele lat, często pod wpływem pewnych sytuacji sprzyjających.

W 90 proc. przypadków choroba dotyczy kobiet. Może współistnieć z innymi przewlekłymi zespołami bólowymi, jak np. fibromialgią. W związku z brakiem ustalonego schematu diagnostycznego, od początku choroby do ustalenia prawidłowego rozpoznania upływa często nawet kilka lat, a pacjent (pacjentka) szuka pomocy u kolejnych lekarzy.

Diagnostyka śródmiąższowego zapalenia pęcherza

Ponieważ nie poznano do tej pory natury IC i nie uzgodniono specyficznego schematu postępowania diagnostycznego, rozpoznanie śródmiąższowego zapalenia pęcherza jest trudne i często zajmuje wiele miesięcy.

Wywiad i badanie przedmiotowe wskazują na uporczywe, nawracające objawy dyzuryczne (pieczenie i ból przy oddawaniu moczu) i dolegliwości bólowe w obrębie miednicy, a także wskazują na nieskuteczność typowego dla takich stanów leczenia. Objawy te powinny trwać co najmniej 6 tygodni.

Podstawowe badania wykonywane w chorobach dolnych dróg moczowych (np. badanie ogólne moczu i posiew moczu) nie wykazują znaczących odchyleń. Aby ocenić błonę śluzową pęcherza, często stosuje się cystoskopię (wprowadzenie endoskopu z kamerą do pęcherza przez cewkę moczową), podczas której można dodatkowo pobrać materiał do badania histopatologicznego.

Niekiedy wykonuje się badania obrazowe, jak urografię, USG czy rezonans magnetyczny miednicy, jednak rzadko wnoszą one znaczące informacje. Umożliwiają jednak wykluczenie niektórych innych przyczyn objawów (np. zmian, które występują przy nowotworze pęcherza). Czasami wykonuje się też bardziej specyficzne badania, jak test stymulacji potasem lub hydrodystensję.

Należy zaznaczyć, że żadne z przytoczonych narzędzi nie wystarcza do postawienia ostatecznej diagnozy śródmiąższowego zapalenia pęcherza. Chorobę nadal można rozpoznać dopiero po wykluczeniu innych możliwych przyczyn objawów.

Jak leczyć ból pęcherza w zapaleniu śródmiąższowym?

Leczenie śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego jest trudne i niestety bywa nieskuteczne. Nie istnieje uniwersalny schemat, a pacjenci w różny sposób reagują na poszczególne metody terapeutyczne. Co więcej, skuteczność poszczególnych form leczenia może się zmieniać w miarę upływu czasu.

Choroba ma charakter przewlekły i nawracający, dlatego niezmiernie ważne jest wsparcie psychologiczne i zrozumienie istoty choroby. Chory powinien mieć świadomość, że leczenie będzie wymagało od niego dużej wytrwałości i może nie przynieść pożądanych efektów.

Terapia rozpoczyna się od metod jak najmniej inwazyjnych, a do bardziej agresywnego leczenia przechodzi się po stwierdzeniu nieskuteczności dotychczasowego.

W pierwszym etapie próbuje się zwykle modyfikacji diety, ograniczenia obciążeń psychicznych w życiu codziennym i terapii behawioralnej. Dalsze kroki mogą obejmować leczenie farmakologiczne doustne (w tym stosowanie leków przeciwhistaminowych, przeciwdepresyjnych, przeciwbólowych, przeciwzapalnych czy „uszczelniających” błonę śluzową pęcherza moczowego) lub podawane bezpośrednio do pęcherza.

Brak efektu może skłaniać do podjęcia leczenia bardziej inwazyjnego – poczynając od elektrostymulacji nerwów miednicy, co ma poprawić funkcjonowanie mięśniówki pęcherza i dna miednicy, a kończąc na leczeniu chirurgicznych (w przypadkach skrajnych nawet usunięcie pęcherza moczowego).

Każdy etap leczenia wymaga dużej cierpliwości ze strony pacjenta oraz empatii, wytrwałości i doświadczenia ze strony lekarza. Kolejne kroki powinny być podejmowane dopiero po pewnym stwierdzeniu braku efektu dotychczasowej terapii.

Dieta i inne sposoby na śródmiąższowe zapalenie pęcherza

W niektórych przypadkach uciążliwe objawy zespołu bolesnego pęcherza mogą ulec zadowalającej poprawie dzięki konsekwentnie wprowadzanym modyfikacjom stylu życia. Nawet w przypadku konieczności bardziej intensywnego leczenia mogą być one stosowane w celu wspomagania terapii. Proponuje się między innymi:

• wykluczenie z diety czynników drażniących lub uszkadzających błonę śluzową pęcherza – takich jak przekąski bogate w cukry, kofeina, owoce cytrusowe i inne produkty bogate w witaminę C;
• tzw. trening pęcherza moczowego – chory stara się oddawać mocz w ustalonych odstępach czasu, a nie tylko w przypadku odczuwania parcia na pecherz, stopniowo wydłużając przerwy między wizytami w toalecie;
• zmniejszenie obciążenia psychicznego;
• zaprzestanie palenia tytoniu;
• regularne ćwiczenia fizyczne i łagodne ćwiczenia rozciągające.

Sposobem na śródmiąższowe zapalenie pęcherza jest także unikanie obcisłej odzieży oraz stosowanie technik relaksacyjnych.

Bibliografia:

4. Śródmiąższowe zapalenie pęcherza

https://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?1396

https://emedicine.medscape.com/article/2055505-overview

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4080853/