Bakteryjne zapalenie nerek – przyczyny, objawy i leczenie

Budowa nerek

Człowiek prawidłowo ma dwie nerki położone zaotrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej, na wysokości ostatnich dwóch kręgów piersiowych i pierwszych trzech kręgów lędźwiowych.

Jednostką czynnościową nerki jest nefron. Składa się on z licznych, bardzo drobnych elementów. Nefrony budują miąższ nerki. W obrębie najważniejszej części nefronu, kłębuszka nerkowego, w procesie filtracji powstaje mocz pierwotny o składzie podobnym do składu osocza. Mocz pierwotny powstaje u człowieka w ilości około 150 litrów w ciągu doby. Następnie w procesie resorpcji, zagęszczania i wydzielania powstaje w dalszych częściach nefronu mocz ostateczny.

Warto uświadomić sobie, że ze 150 litrów moczu pierwotnego wydalony zostaje jedynie 1 %, a pozostałe 99 % – wchłonięte z powrotem do krwi. Białko do moczu dostaje się również w stanie pełnego zdrowia, ale jego ilość jest znacznie mniejsza niż w białkomoczu nerczycowym. Prawidłowo organizm człowieka wydala z moczem do 250 mg białek w ciągu doby. W większości są to albuminy, czyli najliczniejsze białka osocza. Resztę stanowią białka pochodzące z dróg moczowych, np. białko Tamma i Horsfalla oraz inne białka krążące w krwi.

Dwa najistotniejsze elementy odpowiadające za nieprzenikanie swobodne białek przez błonę filtracyjną kłębuszka to jej szczelna budowa oraz oddziaływania elektrostatyczne.

Ważną rolą dla utrzymania odpowiedniej ilości białka w ustroju człowieka pełni również prawidłowy proces odzyskiwania zwrotnego białek z moczu pierwotnego.

Co jest bakteryjne zapalenie nerek?

Bakteryjne zapalenie nerek jest to w istocie ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek o podłożu bakteryjnym. Choroba stanowi jeden z możliwych rodzajów przebiegu zakażenia układu moczowego. Bezpośrednio infekcja nerek spowodowana jest przedostaniem się patogenów do wyższych pięter układu moczowego, w tym wypadku aż do nerek.

Często ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek poprzedzone jest zapaleniem pęcherza moczowego.

Przyczyny bakteryjnego zapalenia nerek

Bakteryjne zapalenie dotyczące górnego odcinka dróg moczowych, czyli ich części położonej powyżej pęcherza, zwane jest także odmiedniczkowym zapaleniem nerek. W warunkach prawidłowych drogi moczowe są jałowe, kiedy jednak dostaną się do nich szkodliwe patogeny, kolonizują one stopniowo coraz wyżej położone odcinki, aż do nerek włącznie. Infekcja bakteryjna zajmuje wtedy układ kielichowo-miedniczkowy oraz sąsiadujący miąższ nerki, wywołując swoiste objawy.

Górne drogi moczowe powinny stanowić środowisko jałowe. Ujście cewki moczowej fizjologicznie kolonizują pewne gatunki bakterii, których obecność nie wiąże się z powstaniem stanu zapalnego. Są to także szczepy, które niejako chronią przed osiedleniem się w tym sprzyjającym siedlisku bakterii uropatogennych, powodujących wystąpienie zakażenia układu moczowego (ZUM).

Do tych ostatnich należą między innymi:

• gronkowce,
• paciorkowce,
• bakterie E. Coli,
• dwoinka zapalenia płuc,
• rzadziej bakterie z gatunku Proteus mirrabilis i Klebsiella pneumoniae.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek może być także spowodowane przez grzyby lub wirusy, dlatego konieczna jest wizyta u lekarza, zanim włączy się do leczenia antybiotyk, aby wykluczyć te czynniki etiologiczne.

Stany sprzyjające bakteryjnemu zapaleniu nerek

Istnieją pewne stany sprzyjające bakteryjnemu zapaleniu nerek. W pierwszej kolejności należy tutaj wymienić wszystkie stany zastoju moczu lub utrudnienia w jego oddawaniu, np.:

• zwężenie czy uraz cewki moczowej,
• kamica nerkowa,
• przerost prostaty u mężczyzn.

W przypadku zakażenia układu moczowego nie bez znaczenia jest też płeć. O ZUM zdecydowanie łatwiej u kobiet, u których dodatkowym źródłem bakterii może być pochwa, a ich cewka moczowa jest znacznie krótsza niż u mężczyzn, co sprzyja zakażeniu.

Naturalną ochroną przed dostaniem się patogenów do górnych dróg moczowych jest także prawidłowa perystaltyka moczowodów i ich budowa oraz dobra funkcja zastawek pęcherzowo-moczowodowych.

Wzrost bakterii hamuje także kwaśne pH i obecność mocznika w moczu, a u mężczyzn dodatkowo składniki wydzieliny gruczołu krokowego. Podobną rolę pełnią białka układu odpornościowego produkowane lub wydzielane do moczu. Sam akt mikcji, czyli opróżniania pęcherza moczowego, sprzyja fizycznemu oczyszczaniu dróg moczowych.

Inne czynniki rozwoju zapalenia nerek

Niezależnymi czynnikami ryzyka rozwoju ZUM są ponadto:

• starszy wiek,
• ciąża,
• okres połogu,
• wszelkie nieprawidłowości anatomiczne w obrębie dróg moczowych,
• cewnikowanie pęcherza moczowego,
• inne zabiegi instrumentalne,
• cukrzyca,
• stany obniżonej odporności.

Mówiąc o zakażeniu układu moczowego drogą wstępującą opisany został najczęstszy przypadek, kiedy bakterie trafiają do nerek od strony dróg moczowych, ale w rzadkich sytuacjach, stanowiących około 2% zachorowań, do zajęcia nerek dochodzi drogą krwiopochodną. Dotyczą one jedynie pacjentów w ciężkim stanie, najczęściej z upośledzoną odpornością, u których stwierdza się uogólnione zakażenie.

Bakteryjne zapalenie nerek – objawy

Objawy zakażenia układu moczowego przybierają niezwykle szeroką gamę – od stanu całkowicie bezobjawowej bakteriurii, czyli obecności bakterii w moczu wykrytych w badaniu ogólnym, po ciężki stan kliniczny, włącznie z sepsą.

Najczęściej jednak wśród dolegliwości odczuwanych przez pacjentów pojawiają się;

• ból lub pieczenie w czasie mikcji,
• częste oddawanie moczu, także wywołujące konieczność wielokrotnego wstawania w nocy (nykturia),
• stały ból w okolicy nadłonowej oraz lędźwiowej.

Zdarza się, że pacjent traci całkowicie lub częściowo kontrolę nad oddawaniem moczu. Dodatkowo obecne mogą być ogólne oznaki infekcji, takie jak:

• gorączka,
• nudności,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• bóle głowy.

Może pojawić się nieprawidłowy wyciek z cewki moczowej, a oddawany mocz przybiera mętną barwę, może zawierać krew i mieć cuchnący zapach.

Bakteryjne zapalenie nerek – diagnostyka

Lekarz pierwszego kontaktu najczęściej zleca badanie ogólne moczu i morfologię, w których stwierdza się obecność bakterii i leukocytów w moczu oraz cechy stanu zapalnego w morfologii.

Po wykonaniu wymazu z cewki lub posiewu moczu można ustalić dokładnie czynnik etiologiczny infekcji, co znacznie przyspiesza wprowadzenie najodpowiedniejszego antybiotyku.

W razie nawracających zakażeń układu moczowego konieczna jest dalsza diagnostyka mająca na celu wyjaśnienie tego stanu, m.in. poszukiwanie wad anatomicznych w obrębie dróg moczowych w:

• tomografii komputerowej,
• USG miednicy,
• urografii;

oraz poszukiwanie chorób metabolicznych i stanów upośledzonej odporności. Jeśli infekcja przechodzi już na nerki, mamy do czynienia z odmiedniczkowym zapaleniem nerek (OZN). Objawy zapalenia nerek to:

• silny ból okolicy lędźwiowej (określany jako ból nerek),
• złe samopoczucie,
• dreszcze,
• gorączka,
• wymioty.

W najgorszym wypadku rozwija się urosepsa, czyli posocznica moczowa. Wtedy bezspornie konieczne jest już leczenie w szpitalu, bowiem bakterie przedostają się do krwi, co stanowi realne zagrożenie życia. Pacjent wymaga ścisłego monitorowania funkcji życiowych i intensywnego leczenia antybiotykami.

Leczenie bakteryjnego zapalenia nerek

W zdecydowanej większości przypadków przebieg zakażenia układu moczowego ma charakter niepowikłany i kończy się szybkim oraz pełnym powrotem do zdrowia po krótkotrwałej antybiotykoterapii. Nie są wymagane badania kontrolne, a jedynie odpowiednia higiena układu moczowego.

Jeśli jednak przebieg choroby nie jest tak pomyślny i dochodzi do odmiedniczkowego zapalenia nerek, konieczne bywa skierowanie pacjenta do szpitala.

Terapię antybiotykami zwykle rozpoczyna się od podawania ich drogą dożylną, a następnie doustną, a wybór leku uzależniony jest od wyniku posiewu moczu i krwi, które pozwalają określić dokładnie czynnik etiologiczny.

W leczeniu bakteryjnego zapalenia nerek konieczne jest także leczenie objawowe, a więc pacjentowi zaleca się:

• odpoczynek,
• przyjmowanie dużych ilości płynów,
• przyjmowanie leków:
  • przeciwgorączkowych,
  • przeciwbólowych,
  • ewentualnie przeciwwymiotnych.

Po ustąpieniu gorączki i poprawie stanu klinicznego przechodzi się na terapię doustną. Czasami możliwa jest 10-14-dniowa terapia w warunkach ambulatoryjnych, ale tylko w przypadkach niepowikłanych, u zdyscyplinowanych pacjentów w dobrym stanie ogólnym.

Do najczęściej stosowanych grup antybiotyków należą fluorochinolony, aminoglikozydy oraz cefalosporyny III generacji. Są to leki, które charakteryzują się przenikaniem w dużym stężeniu do moczu.

Powikłania bakteryjnego zapalenia nerek

Zlekceważenie infekcji bakteryjnej układu moczowego może doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• urosepsa,
• ropnie nerki lub tkanek okołonerkowych,
• zgorzelinowe odmiedniczkowe zapalenie nerek prowadzące do martwicy narządu, a nawet konieczności jej chirurgicznego usunięcia.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek może także przybrać charakter przewlekły, prowadzący do stopniowego włóknienia i zaniku narządu, ostatecznie do niewydolności nerek. Wszystkie te stany dotyczą jednak z reguły osób obciążonych licznymi schorzeniami, z upośledzeniem odporności, nieprawidłowościami anatomicznymi w obrębie dróg moczowych lub współistnieniem innego czynnika ryzyka wymienionego wyżej.

Zapobieganie bakteryjnemu zapaleniu nerek

Aby uchronić się przed bakteryjnym zapaleniem nerek, należy przede wszystkim dbać o odpowiednią higienę układu moczowego i unikać zakażenia układu moczowego. Proste obowiązujące tutaj zasady to:

• picie odpowiedniej ilości płynów,
• regularne oddawanie moczu,
• dbałość o higienę okolic intymnych, zwłaszcza w przypadku kobiet.

W razie wystąpienia zakażenia układu moczowego konieczne jest skuteczne leczenie, stosowanie profilaktyki w postaci stałego przyjmowania preparatów przeciwbakteryjnych oraz zawierających ochronne bakterie z rodzaju Lactobacillus.

Kobietom po menopauzie zaleca się kremy dopochwowe zawierające estrogeny. Ważne też, aby nigdy nie bagatelizować pojawiających się dolegliwości, nawet jeśli nie wydaja się one uciążliwe.