Rak jamy ustnej – przyczyny, badania i leczenie

Rodzaje raka jamy ustnej

Rak może rozwijać się właściwie w każdym miejscu jamy ustnej. W klasyfikacji wyróżnia się:

• rak wargi,
• rak języka,
• rak dziąsła,
• rak dna jamy ustnej.

Rak znajdujący się w innym miejscu niż wymienione, klasyfikowany jest jako rak o nietypowej lokalizacji w jamie ustnej. Prawie wszystkie zmiany nowotworowe w jamie ustnej (ok. 95%) to raki płaskonabłonkowe, czyli rozwijające się z warstwy komórek pokrywającej wnętrze jamy ustnej. Dużo rzadziej w jamie ustnej może rozwijać się rak drobnych gruczołów ślinowych, czerniak złośliwy, chłoniak złośliwy (w obrębie układu chłonnego otaczającego gardło, tzw. pierścienia Waldeyera). W jamie ustnej mogą pojawiać się również nacieki białaczkowe w przebiegu ostrej białaczki szpikowej przyjmujące postać powiększonych dziąseł, czasem wręcz zakrywających zęby prawie całkowicie. Jama ustna jest także możliwym miejscem przerzutów nowotworowych – zazwyczaj wyglądają jak guzki na dziąsłach.

Sprawdź również: Seks oralny a choroby przenoszone drogą płciową

Przyczyny raka jamy ustnej

Jako, że w ogromnej większości rakiem jamy ustnej jest rak płaskonabłonkowy, wszelkie informacje zamieszczone poniżej dotyczą właśnie jego. Czynnikami ryzyka mogącymi prowadzić do rozwoju raka jamy ustnej są:

• palenie tytoniu – co ważne, ryzyko zależne jest od tak zwanej „dawki akumulacyjnej”, którą określa się przeliczając liczbę paczek na lata palenia (paczkolata);
• żucie betelu – używka stosowana głównie w Indiach, często mieszana z innymi substancjami rakotwórczymi;
• spożywanie alkoholu – potęguje rakotwórcze działanie tytoniu;
• promieniowanie ultrafioletowe – opalanie się, korzystanie solarium przez osoby o jasnej karnacji bez odpowiedniego zabezpieczenia w postaci kremów z filtrem jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka wargi (zwłaszcza dolnej);
• dieta uboga w warzywa i owoce– uważa się, że zbyt mała ilość tych produktów predysponuje do rozwoju nowotworów;
• zakażenie wirusami – na czele wyróżnia się wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), zwłaszcza jego typy 16 oraz 18. Jest znany ze swojego udziału w rozwoju raka szyjki macicy, wykrywany w 70% raków w obrębie migdałków (rak gardła), ale czasem stwierdzany w rakach jamy ustnej, więc nie można go pomijać w czynnikach ryzyka;
• predyspozycje genetyczne – jak w przypadku praktycznie każdego rozrostu złośliwego ważną rolę pełni rodzinne występowanie skłonności do rozwoju nowotworów złośliwych;
• stany przednowotoworowe – czyli stany, w którym nabłonek jest cieńszy niż nabłonek zdrowy i, który z tego względu jest bardziej narażony na działanie czynników rakotwórczych (tytoń, betel, alkohol). Do stanów przednowotworowych należą: zwłóknienie podśluzowe, liszaj płaski podśluzowy czy zespoły powstałe z niedoboru żelaza (np. zespół Plummer-Vinsona);
• zmiany przedrakowe – są to miejsca w jamie ustnej, w których komórki już są inne niż komórki zdrowe, ale jeszcze nie są komórkami nowotworowymi. Ze zmian przedrakowych wcale nie musi rozwinąć się rak, czasem nawet dochodzi do ich cofnięcia. Do tej grupy należy leukoplakia oraz erytroplakia. Zmianą przedrakową wykazującą duże ryzyko transformacji nowotworowej jest leukoplakia proliferacyjna brodawkowata.

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Objawy raka jamy ustnej

Rak jamy ustnej początkowo może rozwijać się bezobjawowo, a dolegliwości bólowe mogą pojawiać się dopiero, gdy tkanki ulegną zakażeniu. Rak jamy ustnej może przyjmować formę:

• owrzodzenia jamy ustnej z nierównymi lub wyniosłymi brzegami – niemniej jednak każde owrzodzenie niezależnie od wyglądu, które nie goi się w ciągu trzech tygodni od pojawienia się wymaga szerszej diagnostyki w postaci biopsji,
• czerwonej lub białej zmiany,
• guzka (czasem z widocznymi naczynkami krwionośnymi),
• upośledzonej ruchomości języka spowodowanej naciekaniem tego narządu przez rozwijający się nowotwór złośliwy.

W bardziej zaawansowanych przypadkach dodatkowo można stwierdzić powiększenie węzłów chłonnych, a ich stwardnienie, nieprzesuwalność względem podłoża są alarmującymi objawami. Powiększenie węzłów chłonnych bez widocznych na pierwszy rzut oka zmian w obrębie jamy ustnej i innych towarzyszących objawów związanych na przykład z infekcją, powinno wzmocnić naszą czujność i kierować nasze kroki do lekarza w celu rozwiania wątpliwości. Najczęściej rak jamy ustnej lokalizuje się na wardze dolnej, jest więc widoczny od razu. Dokładnym oglądaniem wnętrza jamy ustnej zajmuje się przede wszystkim lekarz dentysta, dlatego ważne jest regularne chodzenie na wizyty kontrolne, nawet gdy z zębami nie ma żadnych problemów.

Przeczytaj też: Czym jest choroba popromienna?

Diagnostyka i leczenie raka jamy ustnej

Zauważenie podejrzanej zmiany w jamie ustnej nie powinno długo czekać na diagnostykę. Zwłaszcza, że wczesne stadia choroby dają dużo większą szansę na wyleczenie niż zmiany, z którymi poszło się do lekarza po kilku miesiącach. W celu zdiagnozowania czy zmiana w jamie ustnej jest rzeczywiście rakiem, wykonuje się biopsję podejrzanego miejsca. Po pobraniu wycinka, specjalista ogląda go pod mikroskopem i ocenia, czy w tkance znajdują się komórki rakowe. Jeśli wynik wskazuje na raka jamy ustnej, w dalszej diagnostyce zaleca się wykonanie badania rentgenowskiego szczęki w celu oceny zajęcia kości jamy ustnej przez rozwijający się nowotwór. W każdym przypadku wykrycia rozrostu złośliwego przeprowadza się szeroką diagnostykę poszukiwania ewentualnych przerzutów. W tym celu wykonuje się badania obrazowe z użyciem tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub badania PET, a także scyntygrafię kości.

Przeczytaj też: Jak leczyć ból nowotworowy?

Leczenie raka jamy ustnej polega przede wszystkim na jego radykalnym wycięciu (z marginesem zdrowej tkanki ok. 2 cm). Jako leczenie wspomagające wykorzystuje się radioterapię, która ma na celu usunięcie ewentualnych komórek rakowych pozostałych po operacji. Niestety, stosowanie radioterapii na tę okolicę ciała wiąże się z licznymi działaniami niepożądanymi, do których należą przede wszystkim:

• ostre zapalenie błony śluzowej,
• owrzodzenia jamy ustnej,
• blizny popromienne,
• suchość w jamie ustnej,
• zmiany w kościach.

W połączeniu z leczeniem chirurgicznym i radioterapią stosuje się także chemioterapię. Wszystko po to, by jak najbardziej zmniejszyć szansę na przeżycie jakiejkolwiek komórki rakowej. Skuteczność leczenia zależy od wyjściowego stadium choroby. W przypadku zmian mniejszych niż 2 cm, bez zajętych węzłów chłonnych i bez obecności przerzutów, szansa na przeżycie 5 lat wynosi około 80%. W bardziej zaawansowanych stadiach szanse, niestety, stopniowo się zmniejszają. Rokowanie dla raka wargi jest lepsze niż dla raków rozwijających się wewnątrz jamy ustnej.

Odpowiednia regularna kontrola u lekarza dentysty, odstawienie używek (tytoniu i alkoholu) i przede wszystkim szybkie reagowanie na jakiekolwiek niepokojące zmiany w jamie ustnej (zwłaszcza te, które nie chcą się goić) mogą uratować życie.