Ząb – budowa, rodzaje, choroby

Jak zbudowany jest ząb? Anatomia zęba

Zęby osadzone są zębodołach, znajdujących się w wyrostku zębodołowym szczęki oraz w części zębodołowej żuchwy. Każdy ząb składa się z: korony, szyjki oraz korzenia.

Korona zęba to część widoczna w jamie ustnej. Znajduje się ona powyżej pokrytego dziąsłem wyrostka zębodołowego. Zewnętrzna warstwa korony zęba pokryta jest szkliwem, które stanowi funkcję ochronną.

Szyjka to otoczone dziąsłem przewężenie. Stanowi ona obszar oddzielający koronę od korzenia zęba.

Korzeń zęba to niewidoczny gołym okiem element, który zakotwiczony jest we wnętrzu zębodołu. Zewnętrzną część korzenia zęba stanowi cement korzeniowy, określany także jako kostniwo. Pełni on funkcję ochronną – jest odpowiednikiem obecnego w obrębie korony szkliwa. Poszczególne zęby posiadają różną ilość korzeni. Zależy ona od rodzaju zęba, a także indywidualnych zmienności anatomicznych. Wnętrze korzenia stanowi pojedyncze kanał korzeniowy lub mnogie kanały korzeniowe.

Za utrzymanie zęba w zębodole odpowiedzialne są włókna ozębnej. To kolagenowe pasma tkanki, które przyczepiają się zarówno do powierzchni zęba, jak także kości – łącząc obie struktury.

Z jakich tkanek składa się ząb? Histologiczna budowa zębów

Histologiczna budowa zęba to określenie opisujące budujące go tkanki. Podobnie jak w przypadku budowy anatomicznej – składowe są takie same w uzębieniu stałym, jak też mlecznym.

Do tkanek budujących ząb należą:

• szkliwo,
• zębina,
• miazga zęba.

Szkliwo

Szkliwo jest najtwardszą substancją w ludzkim organizmie. Zbudowane jest z hydroksyapatytów, czyli krystalicznego fosforany wapnia. Szkliwo tworzy najbardziej zewnętrzną warstwę korony zęba. Ma zwykle około 2 mm grubości.

Zapewnia ono ochronę przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak np. obecne w jamie ustnej kwasy bakteryjne. Szkliwo jest tkanką nieodnawialną. Oznacza to, że jego warstwa ma za zadanie posłużyć przez całe życie.

Zębina

Pod szkliwem zęba znajduje się znacznie bardziej miękka tkanka – zębina. Odpowiedzialne za jej produkcję komórki miazgi zęba – odontoblasty – obecne są przez cały żywotności zęba.

Zębina to zmineralizowana tkanka łączna. W większości zbudowana jest z substancji nieorganicznych – stanowią one aż 70%. Pozostałe 30% stanowi substancja organiczna(20%) oraz woda (10%). Jej struktura tworzona jest przede wszystkim przez kanaliki zębinowe, wewnątrz których przebiegają włókna nerwowe odpowiedzialne za przekazywanie bodźców do jamy zęba (wypełnionej przez miazgę). Taka budowa sprawia, że zębina jest znacznie bardziej podatna na rozwój procesów próchnicowych niż szkliwo zębów.

Warto pamiętać, że zębina ochrania miazgę zęba – stanowi jej zabezpieczenie przed penetracją szkodliwych drobnoustrojów oraz rozwojem procesów chorobowych.

Miazga zęba

Wewnątrz korony zęba znajduje się przestrzeń zwana komorą. Wnętrze komory wypełnia miazga, stanowiąca tym samym najbardziej wewnętrzną część zęba. Miazga to jedyna żywa tkanka wchodząca w skład jego struktury. Od zewnątrz ochrania ją szkliwo oraz zębina.

Miazga zęba tworzona jest przez odontoblasty. Są to te same komórki, które odpowiedzialne były za tworzenie zębiny. W efekcie obie tkanki, a tym samym ich funkcjonowanie, są ze sobą ściśle powiązane. Współcześnie zębina i miazga traktowane są jako wspólny kompleks, określany mianem endodontium.

Głównym składnikiem miazgi jest substancja podstawowa, w której zanurzone są naczynia krwionośne oraz włókna nerwowe. Dochodzą one do zęba przez otwór wierzchołkowy, zlokalizowany na szczycie korzenia. W przypadku nieleczonej choroby próchnicowej, przez otwór wydostają się również bakterie. Sytuacja taka może prowadzić do poważnych powikłań zapalnych w obrębie tkanek okołowierzchołkowych.

Główną rolą miazgi jest odżywianie zęba – dostarcza ona wszystkich niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tkanek zęba składników. Dodatkowo pełni ona funkcję czuciową, odpowiedzialną za odbiór bodźców czuciowych oraz bólowych.

Jakie zęby są obecne w jamie ustnej? Rodzaje zębów

W jamie ustnej znajdują się 32 zęby stałe. Liczba ta może być zmienna. W niektórych przypadkach obecne są zęby nadliczbowe. U niektórych pacjentów w opozycji obserwuje się hipodoncję, czyli brak konkretnych zębów. Wyróżnia się 4 podstawowe grupy zębów: siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce.

W zależności od rodzaju, zęby różnią się nie tylko kształtem, ale też budową i funkcją.

Siekacze

Siekacze to zęby przednie, stanowiące centralną część uśmiechu. W skład uzębienia stałego wchodzi 8 zębów siecznych – 4 w szczęce oraz 4 w żuchwie. Swoim kształtem siekacze porównywane są do dłuta. Ich główną funkcją jest odgryzanie kęsów pokarmowych.

Kły

Kły znajdują się bocznie od zębów siecznych. W uzębieniu stałym obecne są 4 kły – dwa w szczęce i dwa w żuchwie. Posiadają charakterystyczny kształt. Główną funkcją kłów jest rozrywanie pokarmów.

Zęby przedtrzonowe

Zęby przedtrzonowe należą do grupy zębów bocznych. Są one obecne wyłącznie w uzębieniu stałym – przedtrzonowce nie występują w przypadku uzębienia mlecznego. Wyróżnia się 8 zębów przedtrzonowych – 4 w szczęce i 4 w żuchwie. Odpowiadają one za rozcieranie oraz miażdżenie kęsów pokarmowych.

Zęby trzonowe

Trzonowce to największe ze wszystkich zębów. W uzębieniu stałym wyróżnia się 12 zębów trzonowych (liczba uwzględnia trzecie zęby trzonowe), po 3 w każdej ćwiartce jamy ustnej. Ich główna funkcja opiera się na rozcieraniu i miażdżeniu pokarmów.

Zęby mleczne – czyli jakie?

Zęby mleczne należą do pierwszego pokolenia zębów. W jamie ustnej wyróżnia się 20 zębów mlecznych: 8 siekaczy, 4 kły oraz 8 zębów trzonowych.

W podstawowej budowie zęba mlecznego wyróżniamy takie same struktury, jak w przypadku zębów stałych: koronę zęba, szyjkę oraz korzeń zęba. W szczegółowej budowie anatomicznej pierwszego pokolenia zębów można zauważyć jednak znacznie większe różnice.

Zęby mleczne swoim kształtem przypominają stałe odpowiedniki, są jednak znacząco mniejsze. Ich korony mają niewielki, beczułkowaty kształt. Na powierzchni zauważalna jest charakterystyczna linia neonatalna – miejsce to określane jest jako granica pomiędzy szkliwem powstałym w okresie życia płodowego, a tym, które powstało podczas okresu poporodowego. Ich szkliwo jest znacznie słabiej zmineralizowane, a także cieńsze. Pod szkliwem znajduje się zębina, szczególnie bogata w kanaliki. W przypadku uzębienia mlecznego komorę zęba charakteryzują znacznie większe rozmiary niż w zębach stałych. Taka budowa zęba predysponuje do szybszego rozwoju procesów chorobowych.

Choroby zębów

Do najczęściej obserwowanych chorób zębów należą między innymi:

• próchnica,
• nadwrażliwość,
• erozja,
• paradontoza.

Najczęściej spotykaną zmianą w obrębie zębów jest próchnica. To wieloczynnikowa, infekcyjna choroba przewlekła, przenosząca się w sposób transmisyjny. Jej rozwój jest efektem zaburzenia równowagi między procesami demineralizacji, a remineralizacji . Do trzech podstawowych elementów wpływających na rozwój próchnicy należy:

• obecność próchnicotwórczych bakterii,
• obecność węglowodanów,
• czas.

Obecność zmiany próchnicowej wymaga interwencji stomatologa – brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do poważnych skutków, takich jak zapalenie miazgi, a nawet zmiany o ropnym charakterze.