Autoagresja – czym jest i w jakich chorobach oraz zaburzeniach występuje?

Autoagresja – czym jest?

Autoagresja jako zjawisko psychologiczne znana jest badaczom i klinicystom od dawna. Jednak ponieważ to zachowanie bywa skrzętnie ukrywane przez agresora i ofiarę w jednej osobie, jest marginalizowane. W porównaniu do agresji kierowanej na zewnątrz, niewiele się nim mówi.

Definicja autoagresji nie jest jednorodna. Według danych zgromadzonych przez Chodak i Barwińskiego (2010), w pracach naukowych poświęconych temu zagadnieniu można znaleźć aż dwadzieścia siedem nazw określających problem. Najczęściej pojawiają się takie, jak „samouszkodzenie”, „samozniszczenie, „samookaleczenie” czy „autodestrukcja”. Również spektrum zachowań autoagresywnych jest bardzo szerokie i obejmuje różne formy nieprawidłowych czynności.

Przeczytaj również: Jak podnieść samoocenę?

Autoagresja – czy oznacza chęć samobójstwa?

Autoagresja jako osobna jednostka diagnostyczna pojawiła się w latach 30. XX wieku. Była określana jako „częściowa forma samobójstwa” i według badaczy stanowiła „ocenzurowaną” jego formę. W dzisiejszych czasach naukowcy wyraźnie jednak odróżniają te dwie kwestie – według nich samouszkodzenie niekoniecznie oznacza chęć śmierci i nie musi oznaczać pragnienia czy zamiaru odebrania sobie życia.

Niektóre teorie uważają za autoagresję każdy przejaw zachowania dążącego do świadomego zadawania sobie bólu czy uszkodzenia ciała, niezwiązany z próbą czy chęcią samobójstwa. Inne definicje podkreślają, że zamiar może nie odbywać się w pełnej świadomości, jednak zachowanie autoagresywne musi być przynajmniej w pewnym stopniu celowe. Istnieją również teorie, które stopniują autoagresję ze względu na jej szkodliwość – od zachowań niezagrażających zdrowiu, do tych, które mogą stać się nawet przyczyną śmierci.
Najczęściej przyjmuje się trzystopniowy podział uszkodzeń:

• samouszkodzenia wielkie – autokastracja czy obcięcie kończyny,
• samouszkodzenia stereotypowe – czynności powtarzalne, np. uderzanie głową w ścianę – mogą towarzyszyć m.in. znacznej niepełnosprawności intelektualnej,
• samouszkodzenia powierzchowne, które nie wymagają interwencji medycznej.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Autoagresja – jakie przyjmuje formy?

Akty autoagresywne, wbrew pozorom, są często niedostrzegane przez otoczenie. Dzieje się tak z powodu skrupulatnego ich ukrywania przez osoby autoagresywne – najczęściej, by uniknąć konsekwencji i ostracyzmu publicznego. Bardzo często autoagresja zatajana jest przez dzieci i młodzież, które nie chcą sprawiać kłopotu opiekunom, bądź obawiają się ich reakcji.

Popularne formy samookaleczenia to przede wszystkim okaleczanie się ostrymi przedmiotami czy przypalanie skóry. Najczęściej okaleczane są w ten sposób części ciała, które łatwo można przykryć – rękawem czy nogawką. Jednak bardzo powszechne jest także podtruwanie się przy pomocy leków lub niebezpiecznych substancji. Nieco rzadziej występują podtopienia czy skoki z wysokości.

Zachowania autoagresywne – skąd się biorą?

Jak zostało wspomniane wyżej, autoagresja nie oznacza chęci popełnienia samobójstwa. Motywy samookaleczeń są różne. Często towarzyszą one np. zaburzeniom osobowości – zwłaszcza tak zwanej osobowości z pogranicza i borderline. Skupienie się na zadawanym samemu sobie bólu pozwala odwrócić uwagę od chwiejnego nastroju i złego stanu emocjonalnego. Zdarza się też, że autoagresja jest „karą” za uczynki popełnione wcześniej, np. podczas ostrego etapu danej choroby.

Autoagresja często towarzyszy także depresji. Niekiedy marazm i pustka wewnętrzna popychają chorego do zadawania sobie bólu, by „poczuć, że żyje”. W tym przypadku zachowanie autoagresywne jest właściwie odwrotnością chęci podjęcia próby samobójczej – to desperackie trzymanie się istnienia, nawet poprzez doświadczanie doznań bólowych. Warto dodać, że aż 70 proc. pacjentów autoagresywnych przyznaje, że bezpośrednio po dokonaniu aktu autoagresji czuje wyraźną ulgę i spadek napięcia, które zostaje rozładowane poprzez zrobienie sobie krzywdy.
Zdarza się również, że autoagresja występuje w psychozach – nie do końca uświadomiona. Chory często twierdzi, że dane zachowanie zostało „nakazane przez głosy”. Podobnie dzieje się w stanie upojenia alkoholowego czy odurzenia narkotykowego, gdzie osoba pod wpływem substancji zewnętrznych nie zawsze zdaje sobie sprawę z konsekwencji swoich działań.

Przeczytaj też: Depresję można ukrywać

Autoagresja – jak się ją leczy?

Zachowania autoagresywne, bez względu na to, czy towarzyszą chorobie lub zaburzeniu, czy występują jako objaw odosobniony, stanowią ogromne obciążenie dla psychiki pacjenta, a także realne zagrożenie życia i zdrowia. Osoba autoagresywna często czuje się osamotniona i pozostawiona sama ze swoim problemem, ukrywanym ze względu na ostracyzm społeczny i poczucie winy. To ostatnie paradoksalnie często staje się przyczyną kolejnych samookaleczeń, tworząc tym samym błędne koło patologicznych zachowań.
Osoba autoagresywna nigdy nie powinna być karana lub krytykowana ze względu na swoje zachowanie. Należy otoczyć ją troską i opieką, a przede wszystkim – zapewnić jej fachową pomoc. Zachowania autoagresywne są poddawane przede wszystkim terapii poznawczo-behawioralnej, niekiedy również pomocniczej farmakoterapii. Z pomocą specjalistów i bliskich osób, akceptacji i tolerancji środowiska, pacjent z sukcesem może wyeliminować czynności autoagresywne ze swojego życia i odzyskać prawidłową, pozytywną samoocenę.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania