Bactrim – czy to antybiotyk? Kiedy stosuje się Bactrim?

Bactrim – co to za preparat? Skład Bactrimu

Bactrim, czyli kotrimoksazol, to połączenie dwóch substancji czynnych: sulfametoksazolu i trimetoprimu. Kotrimoksazolem nazywamy mieszaninę tych substancji w stosunku 1:5 (1 część trimetoprimu i 5 części sulfametoksazolu). Warto przyjrzeć się poszczególnym składowym opisywanego preparatu, by lepiej zrozumieć wskazania do jego zastosowania.

Sulfametoksazol – co to za substancja?

Ta składowa Bactrimu zaliczana jest to chemioterapeutyków. Są to substancje, które mają zdolność do hamowania namnażania się bakterii– takie zjawisko nazywane jest bakteriostatycznością. Oznacza to, że sulfametoksazol nie zabija bakterii, lecz hamuje ich rozwój. Podział na antybiotyki i chemioterapeutyki jest obecnie nieco przestarzały. Coraz częściej wszystkie te substancje (czyli antybiotyki i chemioterapeutyki) nazywa się antybiotykami lub też lekami przeciwdrobnoustojowymi, co jest szerszym sformułowaniem.

Trimetoprim – co to za substancja?

Trimetoprim, czyli druga składowa Bactrimu, to również chemioterapeutyk o działaniu bakteriostatycznym. Lek ten działa synergistycznie z sulfametoksazolem, co oznacza, że wzmacnia jego działanie przeciwdrobnoustrojowe.

Zobacz też: Na co stosuje się antybiotyk Biseptol?

Na jakie bakterie działa Bactrim?

Jak pokazują dane literaturowe, kotrimoksazol ma stosunkowo szerokie działanie przeciwdrobnoustrojowe. Bactrim działa przede wszystkim na następujące bakterie:

• pałeczki gram ujemne z rodziny Enterobacteriaceae – do tej rodziny należy m.in. bakteria, która jest najczęstszą przyczyną zakażeń dróg moczowych, czyli Escherichia coli, ale także Klebsiella pneumonie;
• Vibrio cholerae – czyli przecinkowiec cholery, drobnoustrój odpowiedzialny za rozwój cholery;
• Bordetella pertusis – czyli pałeczka krztuśca. Krztusiec to choroba infekcyjna układu oddechowego, która objawia się przede wszystkim uporczywym kaszlem;
• Haemophilus influenzae – bakteria ta może wywoływać zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• Staphylococcus aureus – działa również na te szczepy, które wykazują oporność na metycylinę;
• Pneumocystis jirovecii – patogen ten należy do grzybów i wywołuje pneumocystowe zapalenie płuc.

Przed rozpoczęciem leczenia Bactrimem warto wykonać posiew (na przykład posiew moczu w przypadku podejrzenia zakażenia układu moczowego) z oceną antybiogramu, co pozwoli na sprawdzenie, czy dany szczep bakterii nie wykazuje oporności przeciwko temu preparatowi.

To też może Cię zainteresować: Czym jest antybiotykooporność?

Wskazania do stosowania Bactrimu

W jakich sytuacjach klinicznych wymagane bywa zastosowanie Bactrimu? Preparat ten stosuje się m.in. w przebiegu:

• zakażenia dróg moczowych, które wywołały bakterie wrażliwe na kotrimoksazol;
• zapalenia ucha środkowego;
• zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli;
• zapalenia płuc wywołanego przez P. jiroveci , a także w zapobieganiu temu schorzeniu podczas stanów obniżonej odporności;
• rzeżączki – czyli schorzenia przenoszonego drogą płciową, wywołanego przez bakterie Neisseria gonorrhoeae, w przypadku, gdy pacjent jest uczulony na antybiotyki pierwszego rzutu;
• ziarniniaka wenerycznego – nazywanego również ziarniniakiem pachwinowym. Jest to schorzenie wywołane przez bakterię Chlamydia trachomatis. W jego przebiegu dochodzi do powiększenia się węzłów chłonnych pachwin i ich nasilonej bolesności. Z czasem ma nawet miejsce przebicie się węzłów chłonnych na powierzchnię skóry, co pociąga za sobą wydobywanie się z nich żółtawej treści;
• zakażeń układu pokarmowego: cholery, duru brzusznego, czerwonki bakteryjnej, biegunki podróżnych, nieżytu żołądka i jelit wywołanego przez szczepy E. coli;
• tosoplazmozy – czyli schorzenia wywołanego przez pierwotniaka – Toxoplasma gondii.

Zobacz też: Jak leczyć zakażenie bakterią E-coli?

Bactrim w tabletkach czy w syropie?

Bactrim występuje w postaci tabletek i syropu. W odniesieniu do tabletek mamy do dyspozycji dawkę 400 mg sulfametoksazolu w połączeniu z 80 mg trimetoprimu, ale również wyższą dawkę – 800 mg sulfametoksazolu w połączeniu ze 160 mg trimetoprimu. Bactrim w syropie jest szczególnie polecany dzieciom, gdyż postać ta ułatwia najmłodszym przyjmowanie preparatu. Należy podkreślić, że Bactrimu nie stosujemy u dzieci do 6. tygodnia życia.

Dawkowanie Bactrimu i czas leczenia zależy od konkretnego schorzenia. Na przykład w sytuacji, gdy mamy do czynienia z zakażeniem układu moczowego, skuteczne może być zastosowanie jednej dawki Bactrimu (1600–2400 mg sulfametoksazolu + 320–480 mg trimetoprimu). Z kolei w przypadku ostrych infekcji układu oddechowego stosuje się zazwyczaj 800 mg sulfametoksazolu + 160 mg trimetoprimu co 12 h, przez co najmniej 5 dni lub też co najmniej 2 dni po ustąpieniu objawów infekcji.

Przeciwwskazania do stosowania Bactrimu

Każdy lek charakteryzuje się pewnymi przeciwwskazaniami do jego stosowania. W odniesieniu do Bactrimu są to:

• nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu – jeżeli pacjent zgłasza, że po przyjęciu w przeszłości Bactrimu pojawiły się u niego jakiekolwiek objawy nadwrażliwości (np. wysypka skórna, objawy ze strony przewodu pokarmowego lub oddechowego), to nie powinno stosować się tego preparatu. Również nadwrażliwość na trimetoprim czy sulfametoksazol stanowi przeciwwskazanie do stosowania Bactrimu;
• ciężka niewydolność nerek (czyli sytuacja, gdy klirens kreatyniny wynosi mniej niż 15 ml/min) – jest to przeciwwskazanie do stosowania wielu leków, w tym Bactrimu;
• istotne uszkodzenie wątroby – mamy tutaj na myśli niewydolność wątroby;
• wiek poniżej 6. tygodnia życia;
• jednoczesne stosowanie dofetylidu – jest to lek przeciwarytmiczny, a także stosowanie metotreksatu – jest to substancja o działaniu hamującym aktywność układu odpornościowego (lek immunosupresyjny).

Bactrim – działania niepożądane

Jak każdy lek, również Bactrim może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych. Główne skutki uboczne związane ze stosowaniem tego preparatu to:

• nudności i wymioty;
• biegunka;
• wysypka skórna;
• gorączka polekowa;
• zespół Stevensa i Johnsona – nagły stan związany z odpowiedzią na dany lek, objawiający się martwicą naskórka i błon śluzowych, obejmującą mniej niż 10% powierzchni ciała. Zespół ten może być powikłaniem nie tylko stosowania kotrimoksazolu, ale również innych leków, np. penicyliny, cyprofloksacyny, karbamazepiny, czy allopurynolu;
• leukopenia – czyli obniżenie poziomu leukocytów (krwinek białych);
• neutropenia – a więc obniżenie poziomu jednego z typów krwinek białych;
• małopłytkowość – obniżenie poziomu płytek krwi;
• zaburzenia czynności wątroby – ich wyrazem może być przede wszystkim wzrost poziomu parametrów wątrobowych;
• rzadko kaszel i duszność;
• bóle stawów i mięśni.

W przypadku wystąpienia działań niepożądanych w trakcie stosowania antybiotyku, warto skonsultować się z lekarzem, który zdecyduje, czy konieczne będzie odstawienie preparatu lub jego zamiana na lek zawierający inną substancję czynną.

Bactrim – przedawkowanie kotrimoksazolu

Należy podkreślić, że wszystkie leki, w tym też Bactrim powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza, również w odniesieniu do dawkowania preparatu. Przedawkowanie Bactrimu może wiązać się z pojawieniem się u pacjenta następujących objawów klinicznych:

• nudności, wymioty;
• zawroty głowy;
• dezorientacja, splątanie;
• zahamowanie czynności szpiku kostnego – za co odpowiada wchodzący w skład preparatu trimetoprim.

Leczenie przedawkowania polega przede wszystkim na podawaniu pacjentowi płynów, a także na zakwaszeniu moczu, co przyspiesza usuwanie trimetoprimu. Co ciekawe, gdy mocz jest bardziej zasadowy, szybsze jest usuwanie sulfametoksazolu, jednak utrudnione trimetoprimu, co stanowi istotne utrudnienie w przebiegu leczenia przedawkowania tego preparatu.

Jeżeli u pacjenta występują symptomy związane z zahamowaniem czynności szpiku kostnego (np. małopłytkowość, leukopenia, neutropenia), to zaleca się zastosowanie folianu wapnia. W pewnych sytuacjach konieczna może być hemodializa, co pozwala na usunięcie kotrimoksazolu z krwi pacjenta.

Podsumowując, Bactrim, czyli kotrimoksazol jest lekiem przeciwdrobnoustrojowym, znajdującym zastosowanie w wielu schorzeniach. Jest powszechnie znany i stosowany przez lekarzy rodzinnych w Polsce. Jednak zazwyczaj nie jest to lek pierwszego rzutu – przynajmniej w zapaleniu płuc czy zapaleniu ucha środkowego.

Pamiętajmy, aby nie stosować żadnego antybiotyku bez konsultacji z lekarzem i bez wskazań. Dzięki temu możemy uniknąć skutków ubocznych, a co ważne – rozwoju oporności bakterii na antybiotyki. To właśnie antybiotykoterapia stosowana bez wskazań istotnie predysponuje do rozwoju tego niebezpiecznego w medycynie zjawiska.