Jod (pierwiastek) – dlaczego jest tak ważny dla organizmu? Skutki niedoboru, dieta, suplementacja

Jod – pierwiastek chemiczny

Jod (oznaczony w układzie okresowym symbolem I) jako pierwiastek chemiczny jest niemetalem, należącym do fluorowców. Jest ciałem stałym, który tworzy ciemne, szaro-fioletowe kryształy. Jego opary mają mocno drażniący zapach, dodatkowo jod jest bardzo aktywny chemicznie.

Pierwiastek jest wykorzystywany w przemyśle, technice czy medycynie między innymi do analizy chemicznej, odkażania skóry i powierzchownych ran, leczenia i diagnostyki chorób tarczycy czy leczenia grzybicy.

Jodyna

Jodyna jest 3-procentowym roztworem jodu w alkoholu o stężeniu 90-procent, stosowanym do dezynfekcji skóry przy niewielkich ranach i otarciach naskórka. Roztwór jodyny ma brunatny kolor. Jodyna ma właściwości antyseptyczne, jest zdolna do niszczenia bakterii, wirusów oraz grzybów.

Obecnie jodynę stosuje się dość powszechnie do odkażania ran. Można używać jej do przemywania otarć, brzegów drobnych ran, ale nie powinno odkażać się otwartych ran za pomocą jodyny. Otarty naskórek należy przemyć gazikiem jałowym nasączonym roztworem. Jodyny nie powinno stosować się u dzieci poniżej 3 roku życia, u osób uczulonych na jod, chorych na gruźlicę oraz pacjentów z chorobami układu krążenia.

Jodyna nie jest przeznaczona do spożycia, a jedynie do użytku zewnętrznego. Wypicie roztworu może skutkować wystąpieniem reakcji alergicznej oraz podrażnieniem przewodu pokarmowego.

Płyn Lugola

Płyn Lugola to wodny roztwór jodu w jodku potasu. Jest dostępny jako gotowy preparat, do kupienia w aptece bez recepty. Może również stanowić składnik leków recepturowych, które są dostępne wyłącznie za okazaniem recepty.

Płyn Lugola, podobnie jak jodyna, może być stosowany do dezynfekcji drobnych ran i otarć. Nie powinno przemywać się nim otwartych ran, a jedynie ich brzegi, przy pomocy nasączonego jałowego gazika. Oprócz przemywania ran, płyn Lugola znajduje zastosowanie w problemach związanych z bólem gardła. Można płukać nim gardło lub pędzlować migdałki. W przypadku płukanki do gardła płyn Lugola należy rozpuścić w wodzie, a w przypadku płynu do pędzlowania – w glicerynie.

Należy pamiętać o tym, że płyn Lugola nawet w postaci płukanki do gardła powinien być stosowany tylko i wyłącznie doraźnie, przez krótki okres czasu, ze względu na ryzyko zaburzenia pracy tarczycy. Roztwór może wykazywać działanie drażniące, dodatkowo bardzo mocno brudzi skórę i ubrania.

Jod – rola w organizmie

Jod jest bardzo istotnym mikroelementem w organizmie człowieka, biorącym udział w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, ponieważ jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy – trijodotyroniny i tyroksyny . Tarczyca jest narządem regulującym pracę m.in. układu pokarmowego, wpływającym na płodność oraz termoregulację organizmu.

Posiada również zdolność do ochrony komórek przez szkodliwymi rodnikami tlenowymi. Jest to istotne dla spowolnienia procesów, które prowadzą do starzenia się organizmu. Zmniejsza również podatność komórek na proces nowotworzenia. Jod wspomaga gojenie się ran oraz reguluje odpowiedź zapalną organizmu. Warto również wspomnieć o roli, jaką odgrywa ten pierwiastek w kontekście układu nerwowego – zwiększa koncentrację oraz wspomaga procesy uczenia się i zapamiętywania informacji.

Jod – źródła w środowisku i diecie

Jod to pierwiastek niezbędny dla człowieka. Największe jego ilości znajdują się w oceanach, skąd po utlenieniu, a następnie opadach, trafiają do gleby i wód. Stamtąd jod jest czerpany przez rośliny, które są spożywane przez zwierzęta i człowieka. Zawartość jodu w środowisku jest zależna od miejsca na świecie. Przykładem jest Europa, gdzie występuje umiarkowany lub lekki niedobór jodu u społeczeństwa.

Jod można dostarczyć do organizmu wraz ze spożywanym pokarmem. Produkty bogate w ten pierwiastek to między innymi:

• ryby morskie;
• owoce morza;
• algi i rośliny morskie;
• sól jodowana (profilaktyka niedoboru jodu).

Warzywa, w których można znaleźć jod to przykładowo szpinak, brokuły, kapusta, fasola czy buraki.

W niektórych krajach jod znajduje się również w pieczywie, ponieważ może być używany jako środek spulchniający.

Jod – dzienne spożycie

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dobowa podaż jodu powinna wyglądać następująco:

• dzieci do 5 lat: 90 μg;
• dzieci od 6 do 12 lat: 120 μg;
• dzieci powyżej 12 lat i dorośli: 150 μg;
• kobiety ciężarne i karmiące piersią: 250 μg.

Objawy niedoboru jodu

Ciężki i długotrwały niedobór jodu to główna przyczyna głębokiego upośledzenia umysłowego u ludzi na całym świecie. Niedobory tego pierwiastka są przyczyną obniżenia ilorazu inteligencji (IQ) o nawet kilkanaście punktów. Umiarkowane niedobory jodu skutkują występowaniem wola u dzieci w wieku szkolnym (nawet do 20% przypadków). Badania potwierdzają, że istnieje związek pomiędzy niedoborem jodu w diecie, a pojawieniem się wola lub występowaniem kretynizmu.

Na niedobory tego pierwiastka najbardziej narażone są wcześniaki karmione mlekiem modyfikowanym, ponieważ zawartość jodu jest w nich zazwyczaj niższa niż w mleku matki. U kobiet ciężarnych zaleca się suplementację jodu w dawce 150-200 mcg dziennie.

Nadmiar jodu – skutki

Nadmierne spożycie jodu również nie jest korzystne dla organizmu. Przy zbyt dużej ilości przyjmowanego pierwiastka mogą pojawić się następujące zaburzenia:

• nadczynność tarczycy i nadmierna produkcja hormonów tarczycy;
• rozwój zapalenia tarczycy na tle autoimmunologicznym;
• zwiększone ryzyko raka tarczycy;
• zablokowanie gruczołu tarczowego, co może prowadzić do niedoczynności tarczycy.

U kobiet w ciąży nadmiar jodu może spowodować przerost tarczycy u płodu, ale również zaburzenia funkcji tarczycy u matki.

Jod – suplementy diety

Na rynku dostępnych jest wiele suplementów diety z jodem. Przykładowe preparaty z tym pierwiastkiem to:

• Naturell JOD 150 μg;
• Kelp 150 μg;
• Endokrinol 150 μg, który oprócz jodu zawiera także inne pierwiastki i witaminy.

Biorąc pod uwagę fakt, że nadmiar jodu może być niekorzystny dla naszego organizmu należy z rozwagą przyjmować wszelkie preparaty z jodem i pamiętać o przyjmowaniu właściwej dawki jodu. Przy długotrwałej suplementacji należy zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty.