Ćwiczenia na skoliozę – przykłady, rodzaje – jakie stosować?

Przyczyny skoliozy

Do niedawna większość bocznych skrzywień kręgosłupa stanowiły skoliozy o niejasnej etiologii, czyli tzw. skoliozy idiopatyczne. Niestety, z brakiem zrozumienia podłoża powstawania tych skolioz wiązało się często nieprawidłowe podejście terapeutyczne. W zasadzie do końca XX wieku obowiązywała w ortopedii i rehabilitacji teoria, że skoliozy o nieznanej etiologii są wyrazem osłabienia mięśni przykręgosłupowych, w związku z czym ćwiczenia korekcyjne oparte były głównie na wzmacnianiu mięśni. Okazało się jednak, że skoliozy zawsze są stosunkowo mniejsze u dzieci, które nie wykonywały tych ćwiczeń regularnie lub nie wykonywały ich wcale.

Od czasu, kiedy wreszcie ustalono etiologię idiopatycznych skolioz (w dużej mierze jest to zasługa polskich naukowców), wiadomo, iż ćwiczenia te czynią więcej szkody niż pożytku, a droga ku poprawie stanu klinicznego wiedzie nie przez wykonywanie ćwiczeń wyprostnych (czyli wzmacniających), lecz przez rozciąganie przykurczonych struktur mięśniowych, więzadłowych i powięziowych.

Najgorszą możliwą rzeczą dla dziecka zagrożonego skoliozą czy z już istniejącą jest zwolnienie go z zajęć wychowania fizycznego w szkole. Nie wiadomo, dlaczego rodzice bardzo często przystają na prośby dziecka, które nie chce ćwiczyć na zajęciach. Co jeszcze gorsze, często sami wychodzą z taką inicjatywą, myśląc może, że dziecko, zamiast „bezsensownego” biegania za piłką po boisku czy wykonywania ćwiczeń fizycznych, powinno przeznaczyć więcej czasu na naukę, przebywanie przed komputerem czy oglądanie telewizji. Wszystkie badania naukowe jednoznacznie dowodzą, że dzieci, które od wczesnych lat były aktywne fizycznie, rzadziej lub wcale nie cierpią z powodu bocznych skrzywień kręgosłupa.

Ćwiczenia rozciągające w skoliozie

Bardzo korzystnie wpływają na kręgosłup ćwiczenia rozciągające, wykonywane w ramach gimnastyki ogólnej oraz sportów walki, jak na przykład taniec, balet, joga, karate, kung-fu, aikido, taekwondo. Dodatkowym plusem takiej aktywności jest oczywiście czynnik socjalny i psychologiczny, bowiem dziecko ma możliwość zawarcia nowych znajomości i przyjaźni, poszerzenia horyzontów, nabycia pewności siebie i wiary we własne możliwości oraz, co nie jest bez znaczenia w terapii, nauczenia się samodzielności, systematycznej pracy oraz odpowiedzialności za własne zdrowie.

Ćwiczenia na skoliozę

Podstawowym celem nieoperacyjnego leczenia skolioz jest zniesienie przykurczów wywołujących i prowadzących do utrwalenia skoliozy. Ćwiczenia mogą się różnić w zależności od tego czy jest to skolioza lewostronna czy prawostronna. Powinny się składać z dwóch faz: fazy redresji, usuwającej przykurcz, oraz fazy czynnego ruchu, dającej siłę i ogólną sprawność mięśni.

Przykładowe ćwiczenia pomagające pokonać przykurcz mięśni odwodzących w stawie biodrowym:

• położyć się na boku przeciwnym do przykurczonego, kończyna przykurczona w przeproście, zwisająca swobodnie poza tapczanem; w takiej pozycji wykonać nagrzewanie przykurczonego biodra, na przykład lampą Sollux, parafiną, termoforem, maściami rozgrzewającymi; należy zabieg powtarzać kilka razy dziennie po 10-15 minut, ogółem do godziny dziennie;
• modyfikacja powyższego w formie stretchingu postizometrycznego – pozycja jak wyżej, dziecko odwodzi (czyli unosi do góry) kończynę do 5-10 stopni, po czym energicznie opuszcza ją w dół; to ćwiczenie należy wykonywać po termoterapii przykurczonego biodra;
• „postawa do szpagatu” – jedna kończyna wykroczna, druga zakroczna; wykonywać wielokrotne ugięcia stawu kolanowego wykrocznej kończyny, następnie zmiana kończyn; wykonywać 50-100 razy dziennie bądź 5 razy po 5 minut;
• położyć się na brzuchu z maksymalnie zgiętymi kolanami, pośladki obciążamy ciężarem 5, 8 lub 10 kg, rozgrzewamy przednią powierzchnię ud i bioder; ćwiczenie należy wykonywać po kilkanaście minut w odstępach czasu, ogółem do dwóch godzin dziennie.

Przykładowe ćwiczenia przeciwdziałające usztywnieniu kręgosłupa piersiowego (co może być pierwszym objawem rozpoczynającej się skoliozy):

• wykonać maksymalny skłon do przodu 50-100 razy dziennie, utrzymać przez 5-10 sekund (lepsze efekty można osiągnąć po ciepłej kąpieli lub nagrzaniu pleców lampą Sollux);
• położyć się na boku po stronie wklęsłej skoliozy (jeśli kręgosłup jest wypukły w lewą stronę, należy położyć się na prawym boku i odwrotnie), podciągnąć kolana do brody – pozycja embrionalna; w takiej pozycji wykonać nagrzewanie pleców lampą Sollux, termoforem bądź parafiną;
• przyjąć pozycję na plecach, wykonywać 50-100 razy dziennie „półprzewroty” do tyłu, najlepiej z prostymi kolanami.

Przykładowe ćwiczenia przeciwdziałające przykurczowi tkanek miękkich po wklęsłej stronie skrzywienia kręgosłupa:

• w przypadku skrzywienia kręgosłupa lędźwiowego: skłony z maksymalnym skręceniem tułowia w stronę wypukłą skrzywienia, wykonać 50, 100 lub 200 razy dziennie, utrzymując pozycję przez 5-10 sekund;
• w przypadku skrzywienia kręgosłupa piersiowego: skłony z maksymalnym skręceniem tułowia w stronę wklęsłą skrzywienia, wykonać 100, 200 bądź 300 razy dziennie, utrzymując pozycję przez 5-10 sekund.

Jako uzupełnienie ćwiczeń w pozycji stojącej można stosować ćwiczenia na siedząco, jednak ich skuteczność z racji mniejszej mobilności kręgosłupa w tej pozycji jest niższa. Przykłady takich ćwiczeń to:

• siad w rozkroku z kolanami w wyproście i rękami wyprostowanymi w górę, po czym:
  • skłon tułowia w przód i powrót do wyprostu;
  • skłon tułowia do kończyny po stronie skrzywienia lędźwiowego i powrót do wyprostu;
  • skłon tułowia do kończyny po stronie skrzywienia piersiowego i powrót do wyprostu;

każdą z tych pozycji należy utrzymać co najmniej przez 10 sekund;

• siad „po turecku” z rękami na karku i maksymalnie odwiedzionymi:
  • skłon tułowia wraz ze skrętem w stronę skrzywienia lędźwiowego i powrót do wyprostu;
  • skłon tułowia wraz ze skrętem w stronę piersiowego skrzywienia i powrót do wyprostu;

każdą pozycję należy utrzymać przez 10-15 sekund;

• klęk na kolanach z rękami swobodnie opuszczonymi wzdłuż ciała: przejście do siadu na prawym pośladku, a następnie przejście do siadu na lewym pośladku (w celu redresji skrzywienia lędźwiowego i skrzywienia piersiowego). Pozycje te należy utrzymać przez 5, 10 lub 15 minut. Pozycje te należy utrzymać przez 5, 10 lub 15 minut.

Rehabilitacja

Powyższe ćwiczenia mają jedynie dać ogólne pojęcie o rehabilitacji w bocznych skrzywieniach kręgosłupa. Dokładny plan leczenia, dopasowany indywidualnie do potrzeb pacjenta, ustala zawsze lekarz ortopeda w konsultacji z fizjoterapeutą. Bardzo istotne jest, aby wadę wykryć możliwie najwcześniej, a leczenie prowadzić systematycznie. Wielka odpowiedzialność spoczywa tu na rodzicach dziecka, którzy muszą zachęcać, nierzadko nawet przymuszać swoją pociechę do ćwiczeń, bowiem tylko wytrwała, systematyczna, wieloletnia rehabilitacja może dać trwały wynik terapeutyczny. Zaniedbanie skrzywienia kręgosłupa i pogłębianie nieprawidłowych nawyków może prowadzić do zespołów posturalnych, które mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne.