Zespół Swyera – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowania

Na czym polega zespół Swyera?

Zespół Swyera (ang. Swyer syndrome) to mutacja genetyczna, która dotyczy chromosomów płci. Wskutek mutacji genetycznej, która pojawia się podczas życia płodowego, u dziewczynek dochodzi do rozwoju zestawu chromosomów płciowych XY (męskich).

Brytyjski endokrynolog, G. I. M. Swyer opisał pierwszy przypadek zespołu w 1955 r., ale dopiero niemal 40 lat później poznano przyczynę tej choroby.

W komórkach somatycznych człowieka występuje 46 chromosomów ułożonych w 23 pary. U zdrowej osoby występuje jedna para chromosomów płci. U kobiet jest to para XX, u mężczyzn zaś – XY. Od matki dziecko zawsze otrzymuje chromosom X, dlatego mówi się, że to materiał genetyczny ojca determinuje płeć dziecka, ponieważ tylko on może przekazać zarówno chromosom X, jak i Y.

Zespół Swyera określany jest też jako zespół czystej dysgenezji gonad. Wskutek mutacji genetycznej, jak wspomnieliśmy wyżej, która pojawia się podczas życia płodowego, u dziewczynek dochodzi do rozwoju zestawu chromosomów płciowych XY (męskich). Pomimo że kariotyp (garnitur chromosomowy) jest męski, fenotyp, czyli zespół cech danego organizmu, jest kobiecy.

Około 10-20% przypadków choroby wynika z mutacji genu SRY, prezentowanego na chromosomie Y. Do innych przyczyn zalicza się mutację w obrębie genu MAP3K1, DHH czy NR5A1. Niestety, w większości przypadków nie udaje się ustalić bezpośredniej przyczyny występowania dysgenezji gonad. W literaturze wskazuje się też, że wykształcenie się męskiego kariotypu z żeńskim fenotypem może mieć związek z przyjmowaniem przez matkę w okresie ciąży leków hormonalnych.

Można powiedzieć, że dziecko – z genetycznego punktu widzenia – powinno urodzić się jako chłopiec, ale zachowuje wszystkie cechy morfologiczne typowe dla dziewczynki.

Szacuje się, że zespół Swyera występuje u 1 na od 80 do 100 tysięcy pacjentek. Zespół nie jest jednorodny. Może być zarówno samoistny, jak i rodzinny. Częstym błędem jest mylenie zespołu Swyera z zespołem Swyera-Jamesa (Swyer-James syndrome). Druga z chorób to rzadkie powikłanie obliteracyjnego zapalenia oskrzelików.

Postaci dysgenezji gonad

Warto zwrócić uwagę, że zespół Swyera nie jest jedyną postacią dysgenezji gonad. Obok wariantu „czystego” wyróżnia się także:

• zespół Klinefeltera,
• zespół Turnera,
• mieszaną dysgenezję gonad.

Jak objawia się zespół Swyera?

Objawy kliniczne zespołu Swyera nie są jednolite, zależą w dużej mierze od stopnia dysgenezji gonad. Nie ma możliwości rozpoznania choroby bez pogłębionej diagnostyki, ponieważ nie ma ona cech charakterystycznych, widocznych już na pierwszy rzut oka. Pacjentki dotknięte zespołem Swyera mają prawidłowo rozwiniętą tożsamość płciową (identyfikują się jako kobiety).

U osób z zespołem Swyera zewnętrzne narządy płciowe, czyli wzgórek łonowy, wargi sromowe i łechtaczka są wykształcone właściwie. Żeńskie wewnętrzne narządy płciowe – macica, pochwa i jajowody – także funkcjonują w sposób prawidłowy. Jajniki nie pełnią jednak swojej funkcji. Zamiast nich po obu stronach jamy brzusznej występują tzw. gonady pasmowate (ang. streak gonads), niezawierające pęcherzyków jajnikowych. Są one nieaktywne hormonalnie i nie pełnią swojej funkcji, w tym nie produkują komórek rozrodczych. Warto wspomnieć, że takie szczątkowe postaci gonad mogą predestynować pacjentkę do wystąpienia u niej nowotworu (np. rozrodczaka, tzw. dysgerminomy).

Do innych objawów zespołu Swyera można zaliczyć:

• wysoki wzrost,
• brak pierwszej miesiączki.

Zwykle to właśnie ten ostatni objaw budzi niepokój u dojrzewających kobiet, które szukają porady u ginekologa. Naturalne krwawienie nie występuje – do zapoczątkowania procesu miesiączkowania nie dochodzi w związku z nieprawidłowym rozwojem gonad. Jeśli do wykształcenia się zespołu Swyera doszło jednocześnie z inną mutacją, współwystępuje on np. z neuropatią.

Wykrycie zespołu Swyera bezpośrednio po poczęciu dziecka nie jest możliwe, ponieważ narządy płciowe kształtują się do 8. tygodnia życia płodowego i mogą przyjąć postać męską lub żeńską.

Jak diagnozuje się zespół Swyera?

Rozpoznanie zespołu Swyera wymaga skoordynowanej współpracy lekarzy wielu specjalizacji. Najczęstszym objawem w okresie dojrzewania jest brak miesiączki, a do ustalenia tego faktu dochodzi zwykle podczas wywiadu z pacjentką w gabinecie ginekologicznym. Ocena objawów klinicznych powinna być uzupełniona o szereg badań, w tym diagnostykę obrazową.

Badanie cytogenetyczne ma na celu ustalenie liczby i struktury chromosomów u pacjentki oraz wykrycie aberracji chromosomowych. W przypadku zespołu Swyera cytogenetyka pozwala ustalić zestaw chromosomów płciowych – czy u kobiety, u której wykształciły się częściowo trzeciorzędowe cechy płciowe, występuje męski kariotyp XY.

Kolejnym testem powinny być badania genetyczne pod kątem występowania typowych mutacji sugerujących zespół Swyera.

W przypadku podejrzenia rozwoju zespołu Swyera zaleca się też przeprowadzenie cyklu badań hormonalnych. Kluczowe znaczenie ma zbadanie poziomu:

• hormonu luteinizującego,
• hormonu folikulotropowego,
• testosteronu,
• progesteronu.

Powikłania w przypadku nieleczonego zespołu Swyera

Statystycznie u co trzeciej pacjentki z zespołem Swyera wykształca się nowotwór w rejonie tkanki występującej w miejscu jajników. Z reguły jest to niezłośliwa gonadoblastoma, ale często uczula się kobiety na możliwość transformacji niezłośliwego rodzaju nowotworu w postać złośliwą. Drugim powikłaniem jest zwiększone ryzyko osteoporozy, co ma związek z nieprawidłowościami w obrębie gospodarki hormonalnej.

Jak przebiega leczenie zespołu Swyera?

Zespół Swyera jest wrodzonym zaburzeniem różnicowania płci, rozwija się na wczesnym etapie rozwoju embrionalnego. Nie można mu zapobiec, ani go wyleczyć. Stosowane terapie mają na celu złagodzenie objawów u pacjentek za pomocą substytucyjnej terapii hormonalnej. W ten sposób indukuje się miesiączkę oraz dojrzewanie płciowe, a także powiększenie piersi.

W celu ograniczenia ryzyka nowotworu niezbędna może okazać się operacja chirurgiczna i usunięcie gonad pasmowatych.

Rokowania w przypadku zespołu Swyera

Występowanie dysgenezji gonad nie wpływa na długość życia pacjentek. Niemniej jednak nieleczone jest przyczyną bezpłodności. Zajście w ciążę jest możliwe jedynie poprzez dawstwo komórek jajowych od innej kobiety. Co więcej, pojawia się ryzyko nowotworu w obrębie nieprawidłowo wykształconych gonad. Rokowania mogą jednak ulec pogorszeniu, jeżeli u kobiety dojdzie do rozwoju guza.

Choć zespół Swyera jest poważną chorobą, nie wyklucza planowania rodziny. Należy jednak przeprowadzić komplet badań diagnostycznych i wdrożyć leczenie, aby zminimalizować ryzyko powikłań.