Zapalenie opon mózgowych u dziecka

Co to jest zapalenie opon mózgowych?

Zapalenie opon mózgowych jest chorobą struktur otaczających mózg i rdzeń kręgowy. Najczęściej spowodowane jest przez bakterie lub wirusy. Rzadziej jest efektem działania pewnych leków, może również towarzyszyć innym chorobom.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych jest chorobą rzadką, lecz zwykle poważną, a w przypadku nieodpowiedniego leczenia może zagrażać życiu. Wirusowe zapalenie opon mózgowych występuje stosunkowo często i jest znacznie mniej groźne. Choroba nierzadko pozostaje niewykryta, ponieważ jej objawy przypominają objawy grypy.

Na zapalenie opon mózgowych mogą zapaść osoby w każdym wieku. W przypadku podjęcia szybkiego i prawidłowego leczenia, choroba jest wyleczalna. Profilaktykę stanowią rutynowe szczepienia. Niezbędna jest także świadomość oznak wystąpienia zapalenia oraz niezwłoczne udanie się do lekarza w przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowych u dziecka.

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Przyczyny zapalenia opon mózgowych

Wiele bakterii i wirusów mogących powodować zapalenie opon mózgowych u dziecka występuje w przebiegu innych schorzeń i infekcji. Bakterie i wirusy infekujące skórę, układ moczowy, drogi pokarmowe lub oddechowe mogą przedostać się do krwiobiegu i dalej przenikać do płynu mózgowo-rdzeniowego i do opon mózgowo-rdzeniowych. W niektórych przypadkach bakteryjnego zapalenia opon mózgowych u dziecka bakterie dostają się do opon w wyniku infekcji (np. infekcji ucha środkowego lub zatok przynosowych).

Zapalenie opon może wywoływać wiele typów bakterii. U noworodków najczęstsze są infekcje paciorkowcami z grupy B, Escherichia coli, a rzadziej Listeria monocytogenes, zaś u starszych dzieci występują najczęściej Streptococcus pneumoniae (pneumokok) i Neisseria meningitidis (meningokok). Także inna bakteria – Haemophilus influenza typu b (Hib) – może powodować zapalenie opon, ale dzięki szerokiej akcji szczepień w okresie dzieciństwa, przypadki takie zdarzają się znacznie rzadziej. Podobnie wirusowe zapalenie opon mózgowych może być spowodowane przez wiele różnych wirusów. Należą do nich m.in. enterowirusy (takie jak wirus Coxsackie i polio) oraz wirus opryszczki.

Zapalenie opon mózgowych u dziecka – zarówno wirusowe, jak i bakteryjne – spowodowane jest zakażeniem, które przenosi się drogą kropelkową od osoby zainfekowanej. Kropelki skażonej wydzieliny mogą być rozpylane w powietrzu, kiedy osoba taka kaszle lub kicha. Do infekcji dochodzi, jeśli kropelki te będą wdychane lub jeśli kolejna osoba dotknie skażonej nimi powierzchni, a następnie przeniesie je na nos lub usta.

Do zakażenia może także dojść w wyniku dzielenia się jedzeniem, korzystania z jednej szklanki, wspólnych sztućców, chusteczek, ręczników itp. Infekcja najczęściej rozprzestrzenia się wśród osób pozostających w kontakcie ze sobą, np. mieszkających wspólnie lub korzystających z tych samych naczyń i urządzeń kuchennych. Przypadkowy kontakt z osobą zainfekowaną w szkole lub pracy nie kończy się zwykle zarażeniem.

Objawy zapalenia opon mózgowych

Objawy zapalenia opon mózgowych u dziecka są różnorodne i zależą zarówno od wieku pacjenta, jak i przyczyny infekcji. Pierwsze objawy bakteryjnego lub wirusowego zapalenia opon mogą występować szybko lub w kilka dni po przeziębieniu, biegunce lub wymiotach bądź innych objawach infekcji.

Najczęstsze objawy obejmują:

• gorączkę,
• drażliwość,
• rozkojarzenie, czasami splątanie,
• światłowstręt (nadwrażliwość na światło),
• sztywność szyi,
• bóle głowy,
• zmiany skórne,
• napady drgawek.

Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę, gdy u dziecka pojawią się wymioty, ból głowy, ospałość lub splątanie, wysypka, sztywność szyi i gorączka. Należy wówczas natychmiast wezwać pomoc. Niemowlęta z gorączką, rozdrażnieniem, brakiem apetytu i splątaniem powinny niezwłocznie znaleźć się pod opieką specjalisty.

Zapalenie opon mózgowych – możliwe powikłania

Zapalenie opon mózgowych u dziecka może nieść za sobą powikłania. Mogą wystąpić:

• drgawki,
• objawy wstrząsu,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• trudności z oddychaniem.

W przypadku wystąpienia powikłań zagrażających zdrowiu i życia dziecka niezbędne jest natychmiastowe udzielenie pomocy, monitorowanie stanu zdrowia dziecka oraz wdrożenie odpowiednich procedur.

Odległe powikłania po bakteryjnym zapaleniu opon mózgowych mogą obejmować:

• problemy neurologiczne,
• utratę słuchu,
• zaburzenie wzroku,
• napady drgawkowe,
• zaburzenia czynności nerek,
• zaburzenia czynności nadnerczy.

Może pojawić się także upośledzenie procesu uczenia się. U większości dzieci leczenie przynosi całkowite wyleczenie, warunkiem jest jednak wczesne postawienie diagnozy i wdrożenia odpowiedniej terapii.

Zapalenie opon mózgowych u niemowląt

Niemowlęta z zapaleniem opon mogą nie wykazywać zwykłych objawów. Mogą być tylko wyjątkowo drażliwe, ospałe lub mieć gorączkę. Innymi objawami zapalenia opon mózgowych, które mogą wystąpić u niemowląt, są:

• żółtaczka (żółtawy odcień skóry),
• sztywność ciała i szyi,
• gorączka lub ciepłota ciała niższa niż normalnie,
• brak apetytu,
• płaczliwość,
• nerwowość,
• wypukłe ciemiączko.

Wirusowe zapalenie opon wywołuje zwykle objawy grypopodobne, takie jak gorączka i ból głowy. Objawy mogą być trudne do wykrycia i w rezultacie choroba może pozostać niewykryta. Większość przypadków wirusowego zapalenia opon mija samoistnie w ciągu kilku dni, zazwyczaj bez większych powikłań i bez konieczności leczenia.

Leczenie zapalenia opon mózgowych

W razie postawienia rozpoznania bakteryjnego zapalenia opon mózgowych u dziecka (lub choćby podejrzenia tej choroby) wdrażana jest antybiotykoterapia. W leczeniu szpitalnym podaje się także płyny w celu nawodnienia. Utrata płynów następuje w wyniku gorączki, pocenia się oraz wymiotów.

Badania zlecone przez specjalistę ułatwią postawienie rozpoznania. Może do nich należeć badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, który pobiera się metodą nakłucia kręgosłupa lędźwiowego. Badanie to ujawnia obecność stanu zapalnego i pozwala na określenie, czy powodowany jest on przez bakterię, czy przez wirusa. W niektórych przypadkach zapalenia opon mózgowych u dziecka na poddaje się chorych hospitalizacji, a pozwala się im pozostać w domu (jeśli ich stan nie jest zbyt ciężki). Leczenie koncentruje się na łagodzeniu objawów. W leczeniu pozaszpitalnym obok antybiotykoterapii zalecane jest nawadnianie dziecka i walka z gorączką.

Zapalenie opon mózgowych u dziecka – jak zapobiegać?

Rutynowe szczepienia mogą w znacznym stopniu zapobiec zapaleniu opon mózgowych u dziecka. Szczepienie przeciw Hib, odrze, śwince, polio, meningokokom i pneumokokom może zapobiegać zapaleniu opon wywoływanemu przez te drobnoustroje. Obecnie zalecane jest szczepienie przeciw chorobom meningokokowym u dzieci w wieku 11 lat, z dawką przypominającą w wieku lat 16. Szczepienie może być także zalecane dla dzieci w wieku od 6 tygodni do 10 lat, u których występują pewne problemy medyczne narażające je na wysokie ryzyko infekcji, jak i u osób podróżujących w miejsca, gdzie zapalenie opon mózgowych występuje częściej.

Wiele bakterii i wirusów odpowiedzialnych za zapalenie opon mózgowych u dziecka to pospolite drobnoustroje, więc higiena stanowi ważny sposób zapobiegania infekcjom. Należy nakłaniać dzieci, aby często myły ręce, szczególnie przed jedzeniem i po wyjściu z toalety. Należy unikać bliskich kontaktów z osobami chorymi, a także dzielenia się jedzeniem, napojami lub sztućcami. W pewnych przypadkach lekarz może przepisać antybiotyki osobie, która pozostaje w bliskim kontakcie z chorym na bakteryjne zapalenie opon mózgowych, aby nie dopuścić do dodatkowej infekcji.