Plagiocefalia – przyczyny, leczenie, rehabilitacja i zapobieganie płaskiej głowy u dziecka

Plagiocefalia – co to jest i jakie ma przyczyny?

Czaszka małego dziecka jest bardzo plastyczna. Składa się na nią kilka płaskich kości, które w początkowym okresie życia są dość miękkie. To sprawia, że ucisk z zewnątrz może je modelować. Kości czaszki są połączone szwami. Szwy czaszki u niemowląt nie są zarośnięte. Jest to przystosowanie do porodu, kiedy głowa musi przejść przez kanał rodny, oraz do szybkiego wzrostu mózgu u niemowląt, który w ciągu 6. miesięcy podwaja swoją objętość.

Plagiocefalia (zespół spłaszczonej główki) to deformacja kości czaszki polegająca na asymetrycznym ich spłaszczeniu. Głowa dziecka oglądana z góry przypomina równoległobok. Jest to częste zjawisko, dotykające około 20 proc. niemowląt. Najczęściej odkształcenie dotyczy tylnej lub bocznej części główki dziecka. Zjawiskiem pokrewnym plagiocefalii jest brachycefalia (krótkogłowie), czyli symetrycznie płaski tył głowy.

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną ucisku w głowie?

Można wyróżnić dwie główne przyczyny plagiocefalii.

• Znacznie częstsza jest plagiocefalia ułożeniowa, kiedy do zniekształcenia dochodzi w wyniku mechanicznego ucisku. Może to nastąpić jeszcze w życiu płodowym na przykład w przypadku małowodzia. Częściej jednak czaszka dziecka ulega spłaszczeniu, gdy zbyt wiele czasu spędza ono leżąc na plecach i zawsze zwraca główkę w tę samą stronę. Ostatnio obserwowany wzrost częstotliwości plagiocefalii przypisuje się kampanii promującej spanie przez niemowlęta na plecach. Ma to na celu zmniejszenie ryzyka Zespołu Nagłej Śmierci Niemowląt, jednak efektem ubocznym jest częstsze występowanie skośnogłowia. Ułożeniowe zniekształcenie głowy często współistnieje z kręczem szyi. Jest to wrodzone lub nabyte skrócenie mięśni szyi i karku, które wymusza u dziecka skręt główki.
• Plagiocefalia może być też wynikiem przedwczesnego, jednostronnego zarośnięcia szwów czaszkowych, w tym wypadku wieńcowego i węgłowego. Grupę schorzeń, w których dochodzi do przedwczesnego zarośnięcia szwów nazywamy kraniosynostozami i wymagają one interwencji neurochirurgicznej w ośrodku, który się w nich specjalizuje. Jest to zdecydowanie rzadsza przyczyna, występuje u 1 na 100 000 dzieci.

Skutki plagicefalii – do czego prowadzi spłaszczenie główki?

Wcześnie rozpoznana plagiocefalia ułożeniowa szybko ulega poprawie pod wpływem podstawowych zabiegów, takich jak układanie dziecka na brzuszku. Jednak im później wdrożona interwencja, tym bardziej ograniczona jej skuteczność. W konsekwencji, zaniedbana płaska głowa u niemowlaka może przetrwać i pozostawić trwałe efekty, przede wszystkim asymetrię czaszki i twarzy.

Kontrowersyjny jest związek pomiędzy plagiocefalią a zaburzeniami w rozwoju motorycznym dziecka. Wiadomo, że dzieci z skośnogłowiem rozwijają się przez pewien czas wolniej, niejasny jest mechanizm tego związku. Być może niemowlęta o słabiej rozwiniętej motoryce mają skłonność do dłuższego przebywania w jednej pozycji i stąd predyspozycja do spłaszczonej potylicy. Różnice te wyrównują się jednak w okolicach 4. roku życia, prawidłowo leczona plagiocefalia nie wiąże się więc z trwałym następstwami dla dziecka. Wpływ deformacji czaszki na rozwój mózgu to obszar, który wymaga dokładniejszych badań.

Leczenie plagiocefalii – co robić, gdy dziecko ma spłaszczoną główkę?

Gdy główka dziecka jest spłaszczona, przede wszystkim udać się do pediatry, który powinien różnicować łagodną plagiocefalię ułożeniową z innymi przyczynami deformacji czaszki. Jeśli zajdzie taka potrzeba, pediatra skieruje dziecko do specjalisty, najczęściej neurochirurga lub ortopedy dziecięcego.

Wybór metody leczenia spłaszczonej główki dziecka zależy od tego, z jakim rodzajem plagiocefalii mamy do czynienia oraz od wieku dziecka. Podstawą leczenia plagiocefalii ułożeniowej jest dbanie o odpowiednie ułożenie dziecka, rehabilitacja oraz przyrządy, takie jak kask ortopedyczny.

Jeśli dziecko nie ukończyło jeszcze 6. miesięcy, wystarczające będzie wdrożenie tych samych zaleceń, które służą do zapobiegania spłaszczeniu główki. Zmniejszony ucisk na odkształcone miejsce, w połączeniu z szybkim wzrostem mózgu sprawią, że kształt główki niemowlaka wróci do normy.

Plagiocefalia a kask ortopedyczny

Kaski korekcyjne znajdują zastosowanie w bardziej zaawansowanych przypadkach i u dzieci powyżej 6. miesiąca życia, gdy czaszka jest już mniej plastyczna i sama rehabilitacja może nie wystarczyć. Wprowadzono je do leczenia plagiocefalii w latach siedemdziesiątych. Kask wywiera ciągły, delikatny ucisk na nadmiernie rozwinięte części czaszki, chroniąc jednocześnie obszar spłaszczony i dając mu miejsce do wzrostu. Powikłania stosowania kasku są rzadkie i obejmują głównie podrażnienia skóry. Ostatnio kładzie się jednak nacisk na potencjalne psychologiczne problemy związane ze stosowaniem kasków, takie jak niska samoocena.

Poduszka dla dziecka z plagiocefalią

Na rynku dostępna jest tzw. poduszka dla dziecka z plagiocefalią. Nie ma jak na razie dowodów na jej skuteczność i bezpieczeństwo, a jest ona niezgodna z zaleceniami, które mają zmniejszać ryzyko Zespołu Nagłej Śmierci Niemowląt. Według nich, niemowlę powinno spać na płaskiej powierzchni, a w łóżeczku nie może być żadnych poduszek, zabawek itp.

Jeśli plagiocefalii towarzyszy kręcz szyi, to elementem leczenia musi być rozciąganie i masaż przykurczonych mięśni, najczęściej jest to mięsień obojczykowo-mostkowo-sutkowy.

Innego podejścia wymaga plagiocefalia wywołana przedwczesnym zarośnięciem szwów czaszki. Konieczny jest zabieg operacyjny, najczęściej przeprowadzany w okolicach 8–10 miesiąca życia. Polega on na nacięciu zarośniętych szwów i plastyce kości potylicznej, co umożliwia swobodne wzrastanie główki.

Jak zapobiegać plagiocefalii?

Plagiocefalii ułożeniowej dziecka można zapobiec. Wystarczy wdrożyć kilka prostych zabiegów przy pielęgnacji dziecka.

• Najważniejsze jest zwiększenie ilości czasu, który dziecko spędza leżąc na brzuchu. Niektóre dzieci nie lubią tej pozycji, dają o tym znać krzykiem i płaczem. Należy wtedy niemowlę z nią oswoić, powoli lecz konsekwentnie, wydłużając czas jaki w niej spędza. Opiekun powinien przebywać na wysokości oczu dziecka, co je uspokaja i sprawia, że chętniej przebywają na brzuchu. Na początek można dziecko układać na swoim brzuchu, co dodatkowo sprzyja budowaniu więzi emocjonalnej.
• Bardzo istotna jest regularna zmiana strony, w którą dziecko zwraca główkę, leżąc na plecach. Można to uzyskać na przykład poprzez umieszczanie kolorowych, wydających odgłosy zabawek po odpowiedniej stronie dziecka, co przyciągnie jego uwagę. Ponieważ dzieci mają tendencję do spoglądania w kierunku światła, ruchu i dźwięku, warto od czasu do czasu odwracać dziecko w kołysce, zamieniając głowę i stopy miejscami.
• Należy ograniczyć czas, który dziecko spędza w leżaczkach, siedziskach i fotelikach samochodowych. Ich dość twarda powierzchnia może nasilać spłaszczenie główki. Pożądane za to jest noszenie dziecka w ramionach lub chuście.