Kręcz szyi – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja kręczu szyjnego

Kręcz szyi – wrodzony, nabyty, ułożeniowy

Kręcz szyi (łac. torticollis) to dysfunkcja układu ruchu, w której dochodzi do wymuszonego przechylenia głowy i karku ku barkowi. W zależności od kierunku odchyłu możemy mieć do czynienia z lewostronnym kręczem szyi lub z prawostronnym kręczem szyi.

Kręcz szyi dzieli się na wrodzony, ułożeniowy oraz nabyty. W obrębie pierwszej grupy rozróżniamy dodatkowo:

• mięśniowy kręcz szyi,
• kręcz szyi pochodzenia kostnego.

Z kolei w obrębie nabytego kręczu szyi można wyróżnić:

• kręcz szyi spastyczny (dystonia szyjna, kurczowy kręcz szyi),
• kręcz szyi reumatyczny (przykurcz mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego).

Ułożeniowy kręcz szyi u niemowlaka wynika z nieprawidłowego ułożenia dziecka w życiu płodowym.

Wrodzony mięśniowy kręcz szyi u niemowlaka

Przyczyną wrodzonego kręczu szyi jest skrócenie mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego wskutek jego częściowego zbliznowacenia i zwłóknienia. Badacze nadal nie są zgodni co do przyczyn powstawania tych zmian bliznowatych.

Część z nich przypuszcza, że wynikają one z niedorozwoju naczyń krwionośnych i niedokrwienia mięśnia we wczesnym okresie rozwojowym. Według innych są one następstwem niedokrwienia mięśnia z powodu jego długotrwałego niefizjologicznego ułożenia.

Kręcz szyi u niemowlaka łatwo rozpoznać ze względu na bardzo charakterystyczny sposób trzymania głowy przez chore dziecko – w pozycji stojącej, siedzącej, jak i leżącej. Wskutek skrócenia mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego utrzymuje ono głowę przechyloną w bok ku jednemu barkowi, z twarzą zwróconą w przeciwną stronę i lekko uniesioną ku górze.

Nie jest to jednak jedyny objaw kręczu karku u dziecka. Zniekształcenie nie ogranicza się bowiem wyłącznie do szyi, zmianom podlega też twarz, która po stronie skróconego mięśnia rośnie wolniej i słabiej się rozwija, przez co jest mniejsza, skrócona w kierunku czoło–broda, a poszerzona w kierunku nos–ucho.

Strona zdrowa odwrotnie – wykazuje wydłużenie i zwężenie. Deformacjom ulega też układ szkieletowy. Powstają odkształcenia czaszki i nieprawidłowy zgryz. Kręgi szyjne po pewnym czasie, dostosowując się do wygięcia, ulegają sklinowaceniu, a w kręgosłupie piersiowym dochodzi do utrwalenia skrzywienia bocznego.

Leczenie kręczu szyi u niemowlaka należy rozpocząć tak wcześnie, jak to tylko możliwe, z uwagi na ryzyko wystąpienia opisanych powyżej poważnych konsekwencji. Rehabilitacja przy kręczu szyjnym stanowi podstawę leczenia bezoperacyjnego, należy rozpocząć je już od pierwszych dni po urodzeniu.

Największe znaczenie mają ćwiczenia bierne, które służą rozciągnięciu skróconego mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Polegają one na tym, że jedna osoba ustala rękoma barki dziecka, podczas gdy druga odchyla głowę ku zdrowej stronie, starając się zbliżyć ucho zdrowej strony do okolicy stawu barkowo-obojczykowego, aby w ten sposób stopniowo rozciągnąć skrócony mięsień.

Ćwiczenia na kręcz karku muszą być przeprowadzane systematycznie, po kilka razy dziennie przez 15 minut. Powinno się układać dziecko w taki sposób, żeby zwracając głowę ku światłu i ku przechodzącym obok łóżeczka osobom, rozciągało przykurczony mięsień.

W niektórych przypadkach konieczne jest operacyjne leczenie kręczu szyi – u dzieci wykonywane jest ono przed ukończeniem pierwszego roku życia. Operacja polega na przecięciu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego w miejscu jego trzech przyczepów.

Po zabiegu pozycję głowy ustala się i utrwala gipsowym opatrunkiem na okres około 6 tygodni, po czym stosuje się kołnierz i ćwiczenia korekcyjne. Aby zapobiec nawrotom zniekształcenia, należy przez wiele miesięcy stosować czynne i bierne ćwiczenia korekcyjne oraz kołnierz ortopedyczny zakładany na noc przez około jeden rok.

Czytaj również: Zamrożony bark – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Wrodzony kręcz szyi pochodzenia kostnego

Tego typu wada jest spowodowana wrodzoną asymetrią boczną w ukształtowaniu kręgów, taką jak kręg klinowy, wygięty ku bokowi blok kręgowy lub wrodzone mnogie zaburzenia kręgów szyjnych w zespole Klippla-Feila. Zablokowanie ruchów w niektórych segmentach kręgosłupa szyjnego naraża pozostałe segmenty na przeciążenia, czego groźnym powikłaniem może być pęknięcie bądź złamanie kręgów.

Zdania ekspertów co do skuteczności leczenia kostnego kręczu szyi są podzielone. Większość z nich uważa, że próby korekcji wadliwego ustawienia głowy są nieskuteczne. Inni uważają natomiast, że rozpoczęcie leczenia krótko po urodzeniu daje pewną szansę zmniejszenia wadliwego ustawienia. Leczenie polega na długotrwałym stosowaniu korekcyjnych opatrunków gipsowych i kołnierzy ortopedycznych oraz na ćwiczeniach korekcyjnych szyi.

Leczenia operacyjnego nie stosuje się ze względu na bliskie sąsiedztwo rdzenia przedłużonego i związane z tym wysokie ryzyko uszkodzenia ośrodka oddechowego i krążeniowego w rdzeniu przedłużonym.

Jeżeli niestabilność kręgosłupa szyjnego stwarza ryzyko ucisku na rdzeń przedłużony i rdzeń kręgowy, wykonuje się spondylodezę, czyli chirurgiczne usztywnienie i zablokowanie ruchomości kręgów w danym segmencie.

Ułożeniowy kręcz szyi – kręcz karku u dziecka po porodzie

Kręcz tego typu spowodowany jest wadliwym ułożeniem płodu w łonie matki. W tym przypadku rokowania pacjenta co do pełnego powrotu do zdrowia są dobre, ponieważ tkanki nie są zmienione patologicznie i nie stanowią przeszkody w powrocie głowy i szyi do prawidłowego ustawienia.

Wyleczenie kręczu szyi w postaci ułożeniowej następuje samoistnie w ciągu kilku tygodni bądź miesięcy.

Nabyty kręcz szyi u dorosłych – spastyczny i reumatyczny

Etiologia tego typu zaburzenia jest bardzo zróżnicowana. Do powstania nabytego kręczu szyi u dorosłych mogą prowadzić:

• urazy kręgosłupa (np. urazy komunikacyjne), które powodują wadliwe ustawienie głowy,
• zmiany zapalne, przykładowo w przebiegu gruźlicy,
• jednostronne oparzenia, powodujące zbliznowacenie tkanek miękkich szyi,
• wady wzroku i wady słuchu, które wymuszają nawykowe ustawienie głowy w jednej pozycji,
• spastyczne wzmożenie napięcia mięśni szyi,
• jednostronne wiotkie porażenie i niedowłady mięśni szyi.

W tych przypadkach rokowanie jest zazwyczaj pomyślne, ponieważ – po usunięciu pierwotnej przyczyny – tkanki mają możliwość (podobnie jak w przypadku ułożeniowego kręczu szyi) pełnej regeneracji i powrotu do fizjologicznej pozycji.

Leczenie, poza usunięciem pierwotnej przyczyny kręczu, obejmuje ćwiczenia korekcyjne, stosowanie aparatów ortopedycznych i, w niektórych przypadkach, wspomagająco domięśniowe iniekcje botulinowe oraz podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.