Czynnik Rh (grupa Rh, antygen D) – badanie

Co to jest czynnik Rh?

Na powierzchni krwinki czerwonej (erytrocytu), znajdują się różne białka, nazywane antygenami grupowymi. Na ich podstawie, wyróżnia się 4 główne grupy krwi – A, B, AB i O. Dodatkowo, opisuje się tzw. układ grupowy Rh. Jest najbardziej złożonym układem grupowym człowieka, ponieważ stanowią go aż 49 antygeny, z czego najczęstszymi są: antygen D, C, c, E, e. Najbardziej immunogennym (tzn. zdolny do wywołania przeciwko sobie odpowiedzi immunologicznej) jest pierwszy z nich – antygen D.

Wykazanie obecności antygenu D na erytrocycie, stanowi podstawę do rozpoznania układu grupowego Rh jako dodatniego – Rh+. W odwrotnej sytuacji – kiedy brak jest na erytrocycie antygenu D – grupa krwi jest Rh-. W rutynowej diagnostyce bada się jedynie obecność antygenu D, pomijając inne antygeny układu Rh. Jeśli natomiast wywiad pacjenta wskazuje na np. konflikt serologiczny w przeszłości, diagnostykę poszerza się o pozostałe, często obecne antygeny – C, c, E i e. Szacuje się, że antygen D jest on obecny u 85% ludzi.

Jakie są wskazanie do badania czynnika Rh?

Istnieją dwa podstawowe wskazania do badania czynnika Rh. Jako pierwsze i najczęstsze, wymienić należy transfuzje krwi. Aby uniknąć powikłań poprzetoczeniowych, dąży się do przetaczania krwi zgodnej grupowo (zarówno zgodnej w obrębie układu AB0 jak i czynnika Rh).

W transfuzjologii, opiera się o następujące zasady:

• jeśli w badanej próbce krwi, wykaże się obecność antygenu grupowego krwi – np. grupę krwi A, oznacza to, że krew ta nie posiada przeciwciał skierowanych przeciwko własnemu antygenowi;
• posiada natomiast przeciwciała skierowane przeciwko białkom (antygenom) nieobecnym na własnych erytrocytach;
• grupa krwi 0, i Rh – nie posiadają swoistych antygenów na krwinkach czerwonych, w związku z tym obecne są przeciwciała skierowane przeciwko wszystkim antygenom grupowym krwi;
• przed przetoczeniem krwi konieczne jest wykonanie tzw. próby krzyżowej – w celu wykluczenia interakcji pomiędzy krwinkami czerwonymi dawcy i surowicą biorcy i odwrotnie – surowicą dawcy i krwinkami czerwonymi biorcy.

Kolejnym wskazaniem do badania czynnika Rh jest diagnostyka konfliktu serologicznego. Warunkiem koniecznym do rozwinięcia się konfliktu, jest obecność antygenu D na erytrocytach płodu (grupa Rh+) i nie występowanie antygenu D na krwinkach matki (grupa Rh-). Jeśli podczas ciąży lub porodu dojdzie do przecieku krwi płodu do krążenia matki, (w fizjologicznie przebiegającej ciąży nie dochodzi do mieszania się krwi) wytwarza się odpowiedź immunologiczna (produkcja przeciwciał skierowanych przeciwko antygenowi D na krwinkach płodu).

Przeciwciała (klasy IgG) posiadają zdolność przenikania przez łożysko. Wówczas, łączą się z erytrocytami płodu, prowadząc do ich hemolizy (rozpadu). Następstwem tej sytuacji jest niedokrwistość płodu, przewlekłe niedotlenienie wewnątrzmaciczne i uszkodzenie tkanek płodu. Do przecieku krwi może dojść w wyniku operacji podczas ciąży, zabiegów wewnątrzmacicznych, krwawień śródciążowych, poronienia lub porodu.

Jakie są dostępne metody diagnostyczne?

Podstawową metodą diagnostyczną stosowaną w diagnostyce konfliktu serologicznego, jest odczyn Coombsa (pośredni test antyglobulinow – PTA).

Badanie to powinno być przeprowadzone w I trymestrze ciąży, jeśli występuje niezgodność w zakresie antygenu D pomiędzy rodzicami. Jeśli wynik będzie negatywny należy powtórzyć badanie w II i III trymestrze ciąży oraz na miesiąc przed rozwiązaniem. Jeśli natomiast wynik badania w I trymestrze okaże się dodatni, należy zidentyfikować rodzaj przeciwciała i określić jego miano (stwierdzenie obecności przeciwciał anty-D w mianie poniżej 16 stanowi podstawę do zachowawczego postępowania i kontroli poziomu przeciwciał co miesiąc aż do rozwiązania). Jeśli miano przeciwciał będzie wysokie (powyżej 32) konieczne jest przeprowadzenie inwazyjnej diagnostyki, która polega na wykonaniu amniopunkcji lub kordocentezy.

Dokładniejszą, niestety rzadziej stosowaną metodą oznaczania antygenu D jest metoda PCR. Jest to metoda nieinwazyjna, która u pacjentki posiadającej Rh- pozwala w szybki sposób rozpoznać konflikt serologiczny i eliminować powikłania z niego wynikające (chorobę hemolityczną noworodka).

Jak interpretować wynik?

Stwierdzenie antygenu D na krwince czerwonej w badanej próbce krwi, przy wykorzystaniu metody PCR stanowi wiarygodną i ostateczną metodę diagnostyczną. Upoważnia to, do rozpoznania grupy Rh+.

Odczyn Coombsa pozwala na oznaczenie poziomu przeciwciał skierowanych przeciwko antygenowi D. W zależności od tego poziomu (tzw. miana przeciwciał), podejmuje się różne kroki terapeutyczne.

• Jeśli miano jest niskie (poniżej 16), podejmuje się jedynie stałą kontrolę miana.
• Jeśli miano jest wysokie (powyżej 32) zaleca się wykonanie amniopunkcji lub kordocentezy.