Objaw Jaworskiego – dodatni oznacza zapalenie wyrostka robaczkowego

Objaw Jaworskiego – kiedy i jak go badać

Objaw Jaworskiego to jeden z obowiązkowych elementów palpacyjnego badania jamy brzusznej. W jego trakcie lekarz nie tylko bada brzuch powierzchownie (oglądając i dotykając), ale również stara się sprawdzić głębiej położone organy (tzw. głębokie badanie jamy brzusznej). Podczas badania sprawdzane są również tzw. objawy otrzewnowe, czyli próby wskazujące na stan zapalny otrzewnej. Dodatni objaw Jaworskiego jest potwierdzeniem tego schorzenia.

Ponadto ten objaw otrzewnowy badany jest w skróconym badaniu (tzw. badanie na ostro), gdy mamy podejrzenie rozlanego zapalenia otrzewnej lub innego stanu ostrego, który wymaga pilnej konsultacji i podjęcia leczenia.

Objaw Jaworskiego badany może być przez lekarza każdej specjalności. W czasie badania pacjent pozostaje w pozycji leżącej (bez zagłówka pod głową) i jednocześnie podnosi ku górze prawą kończynę dolną. W następnym kroku osoba badająca naciska okolicę wyrostka robaczkowego, podczas gdy pacjent opuszcza wyprostowaną w stawie kolanowym kończynę dolną do poziomu.

Pojawienie się bólu (często o narastającym charakterze) jest wskazaniem do uznania objawu Jaworskiego za dodatni. Brak jakiegokolwiek dyskomfortu kwalifikuje objaw z mięśnia biodrowo-lędźwiowego (inaczej objaw Jaworskiego) jako ujemny. Objaw ten wskazuje również na zakątnicze położenie wyrostka robaczkowego. Lokalizację tę stwierdza się u mniej niż 5 proc. osób.

Objaw Jaworskiego dodatni a ostre zapalenie wyrostka robaczkowego

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego to jedna z najczęstszych przyczyn tzw. „ostrego brzucha”, czyli schorzenia wymagającego pilnej konsultacji chirurgicznej lub internistycznej. Wyrostek robaczkowy, czyli uwypuklenie jelita ślepego, stanowi integralną część naszego układu pokarmowego. Wyrostek, zgodnie z najnowszą wiedzą, nie jest już narządem szczątkowym, a ważnym elementem układu odpornościowego – ze względu na duże nagromadzenie w nim tzw. grudek chłonnych.

Stan zapalny wyrostka (czyli appendicitis) zazwyczaj związany jest ze zmniejszeniem drożności wyrostka przez kamień kałowy (będący wynikiem przewlekłych zaparć). Wzrost ciśnienia oraz powstająca martwica predysponują wyrostek do perforacji (pęknięcia) i rozlania bakteryjnej treści do jamy otrzewnej. Przedostanie się bakterii do tej okolicy jest przyczyną groźnego powikłania, jakim jest zapalenie otrzewnej. Ponadto powikłaniem zapalenia wyrostka może być naciek okołowyrostkowy, który wymaga antybiotykoterapii przed planowym zabiegiem usunięcia wyrostka robaczkowego.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – objawy

Badanie jamy brzusznej w przypadku podejrzenia ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego dostarczyć może również innych objawów, które nie są wprawdzie patognomoniczne, ale stanowią pomoc w rozpoznaniu tej choroby. Oprócz objawu z mięśnia biodrowo-lędźwiowego, zazwyczaj stwierdzamy poniższe objawy.

• Objaw zasłonowy – próbę tę uznajemy za dodatnią, gdy w przypadku biernej rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym prawym występuje ból w okolicy prawego podbrzusza (pacjent podczas badania musi mięć kończynę zgiętą w stawie biodrowym oraz kolanowym). Dodatni objaw zasłonowy jest wynikiem procesu zapalnego obejmującego mięsień zasłonowy.
• Objaw z mięśnia lędźwiowo-udowego – ucisk na prawe kolano pacjenta oraz chęć podniesienia przez niego wyprostowanej w stawie kolanowym kończyny powoduje ból. W tym przypadku objaw uznajemy za pozytywny (tj. dodatni).

Na uwagę zasługuje również Cope's psoas test nazywany również Obraztzova's sign. Objaw ten, podobnie jak objaw Jaworskiego, wskazuje na zapalenie wyrostka robaczkowego położonego zakątniczo. Podczas badania pacjent leży na lewym boku, badający zgina jego kończynę dolną w stawie kolanowym i biodrowym, a następnie dokonuje dośrodkowej rotacji tej kończyny. Wystąpienie dolegliwości bólowych kwalifikuje psoas sign jako dodatni.

Objaw ten jest, o czym należy pamiętać, wykładnikiem stanu zapalnego otrzewnej. Jego prawostronne występowanie w przeważającej części przypadków wskazuje na ostre zapalenie wyrostka robaczkowego.

Objawy wyrostka robaczkowego w stanie zapalnym obejmują, oprócz bólu brzucha o różnym nasileniu, także utratę łaknienia i nudności. Rzadziej występują wymioty oraz gorączka.

Inne objawy otrzewnowe

Zapalenie wyrostka robaczkowego położonego w prawym dole biodrowym potwierdzić można również poprzez wykonanie tzw. próby Rovsinga. Badanie to wykonywane jest u pacjenta leżącego na prostej powierzchni i polega na ułożeniu jednej z dłoni w okolicy lewego dołu biodrowego, a następnie położeniu na niej dłoni u badającego dominującej. Kolejny krok badania obejmuje przesuwanie dłoni w kierunku przeciwnym do fali perystaltycznej, tj. w kierunku zagięcia śledzionowego okrężnicy. Manewr ten powoduje wzrost ciśnienia gazów znajdujących się w okrężnicy, a tym samym poszerzenie kątnicy wraz z wyrostkiem. Wystąpienie reakcji bólowej kwalifikuje objaw Rovsinga jako dodatni.

Próba Rovsinga, podobnie jak objaw z mięśnia biodrowo-lędźwiowego i objaw zasłonowy, należy do grupy objawów otrzewnowych. Potwierdzenie ich dodatniego charakteru upoważnia lekarza do wysunięcia podejrzenia wystąpienia zapalenia otrzewnej.

Nie mniej ważne w diagnostyce zapalenia wyrostka robaczkowego są objawy takie jak:

• objaw kaszlowy, czyli wystąpienie reakcji bólowej podczas kaszlu (gdy pacjent leży płasko na plecach),
• objaw Blumberga, którego wykonanie polega na ułożeniu opuszek palców na powierzchni powłok brzusznych i głębokim uciśnięciu okolicy prawego dołu biodrowego, a następnie zwolnieniu ucisku; objaw ten uznaje się za dodatni w przypadku odczuwania przez pacjenta bólu – wówczas można podejrzewać ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (acute appendicitis).

Oczywiście każdorazowo należy wykonać badanie potwierdzające zapalenie wyrostka robaczkowego. W polskich realiach jest to pulsacyjne badanie jamy brzusznej, czyli tzw. badanie colour Doppler, będące odmianą znanego wszystkim badania USG. Ponadto proces diagnostyczny obejmuje badania laboratoryjne (morfologia krwi, parametry zapalne) oraz obserwację chorego (w przypadkach spornych).